«Το νόμισμα είναι σπαθί»

Οι ευρηματικοί ηγέτες της δυναστείας Ζου (1045-256 π.Χ.), εκκινώντας από την ανταλλακτική οικονομία, προχώρησαν μέσα σε κάποιες εκατονταετίες στη δημιουργία ενός ιδιαίτερου νομίσματος που είχε τη μορφή σπαθιού. Μάλιστα, το νόμισμα αυτό φαίνεται πως ήταν πληθωριστικό, ήτοι οι αρχαίοι Κινέζοι έκοβαν «κοφτερό» χρήμα…

Για να δει κάποιος τα εν λόγω νομίσματα δεν χρειάζεται να πάει στο Πεκίνο. Αρκεί να επισκεφθεί το Μουσείο Ασιατικής Τέχνης της Κέρκυρας, το μοναδικό μουσείο στην Ελλάδα που είναι αφιερωμένο στην τέχνη και στις αρχαιότητες της Απω Ανατολής και της Ινδίας και το οποίο στεγάζεται στο Ανάκτορο των Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου, στο ιστορικό κέντρο της νήσου των Φαιάκων. Το μουσείο έχει δύο μόνιμες εκθέσεις που αναπτύσσονται σε ξεχωριστές πτέρυγες. Στην ανατολική, ή ονομαζόμενη Κινεζική Πτέρυγα Γρηγορίου Μάνου, εκτίθεται τμήμα της κινεζικής συλλογής, και στη δυτική, γνωστή ως πτέρυγα Νικολάου Χατζηβασιλείου, παρουσιάζονται εκθέματα από την Ινδία, το αρχαίο Πακιστάν, την Καμπότζη, το Σιάμ, το Νεπάλ, το Θιβέτ και την Ιαπωνία.

Ο Γρηγόριος Μάνος (1850-1928) ήταν έλληνας πρέσβης στην Αυστρία από το 1890 ως το 1910 και ήταν ο πρώτος έλληνας ειδικός στην τέχνη της Απω Ανατολής. Δημιούργησε μια συλλογή από περίπου 9.500 αντικείμενα κινεζικής, κορεατικής και ιαπωνικής τέχνης (πορσελάνες, ορειχάλκινα, ξυλόγλυπτα και ζωγραφικά έργα, τυπώματα, νομίσματα, όπλα κ.ά.), τα οποία αγόρασε σε δημοπρασίες που γίνονταν στη Βιέννη και το Παρίσι στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Το 1919 ο Μάνος προσέφερε τη συλλογή του στο ελληνικό κράτος, θέτοντας τον όρο να ιδρυθεί Μουσείο Σινοϊαπωνικής Τέχνης στην Κέρκυρα. Το Σινοϊαπωνικό Μουσείο (σήμερα Μουσείο Ασιατικής Τέχνης) εγκαινιάστηκε το 1927, με πρώτο διευθυντή του τον ίδιο τον Μάνο (απεβίωσε το 1928).

Τα χάλκινα νομίσματα με τη μορφή σπαθιού, τα οποία είχε «αλιεύσει» στα παζάρια της Βιέννης ο Γρηγόριος Μάνος, πρωτοκυκλοφόρησαν στην Κίνα μεταξύ του 600 π.Χ. και του 200 π.Χ. κατά τη διάρκεια της δυναστείας Ζου. Η κινεζική παράδοση μας δίνει δύο εκδοχές για το πώς καθιερώθηκαν τα νομίσματα-σπαθιά. Κατά την πρώτη εκδοχή, ένας πρίγκιπας που αδυνατούσε να πληρώσει σε χρήματα τους στρατιώτες του τους επέτρεψε να χρησιμοποιήσουν τα σπαθιά τους ως αντάλλαγμα για να λάβουν εφόδια από τους χωρικούς. Κατά τη δεύτερη εκδοχή, ο ίδιος πρίγκιπας δέχτηκε αντί νομισμάτων να του δίνονται ως αντάλλαγμα για την πληρωμή προστίμων ξίφη.

Σε κάθε περίπτωση, τα νομίσματα-σπαθιά προήλθαν από τους προγόνους των σημερινών χρεογράφων αναγνώρισης οφειλής (IOUs). Στο πρόσφατο παρελθόν δημόσιες αρχές ανά τον κόσμο έχουν εκδώσει και έχουν δώσει τέτοια χρεόγραφα σε ιδιώτες ως αναγνώριση των οφειλών τους, ώσπου να βρουν τα απαραίτητα κεφάλαια-μετρητά. Ενδεικτικά, το 1992 η Πολιτεία της Καλιφόρνιας εξέδωσε IOUs για να πληρώσει για δύο μήνες 100.000 υπαλλήλους της, ενώ το 2001 ίδια χρεόγραφα εξέδωσαν περιφέρειες της «πολύπαθης» Αργεντινής (π.χ. το Μπουένος Αϊρες εξέδωσε τα patacones) για να αποπληρώσουν υποχρεώσεις τους. Πριν από 2.500 χρόνια στην Κίνα η «υπόσχεση» εξόφλησης των στρατιωτών στους χωρικούς δινόταν με τα ίδια τα σπαθιά τους, με τη σημειολογία βεβαίως να είναι πολύ πιο έντονη σε σχέση με την αντίστοιχη των τωρινών IOUs.

Οι διαθέσιμες πληροφορίες αναφέρουν πως τα νομίσματα-σπαθιά κυκλοφορούσαν σε κάποιες συγκεκριμένες περιοχές της Κίνας και σε πολλές περιπτώσεις σε περιόδους πολεμικών συγκρούσεων και συρράξεων. Εχει διαπιστωθεί πως ήταν νομίσματα πληθωριστικά τα οποία διακινούνταν παράλληλα με τα νομίσματα με τη μορφή φτυαριού (spade money), που ήταν τα πλέον διαδεδομένα σε όλη την Κίνα. Και στην περίπτωση των νομισμάτων-σπαθιών αποδείχτηκε το αξίωμα του Γκρέσαμ ότι «τα κακά νομίσματα εκτοπίζουν τα καλά» (τα πρώτα διατηρούνται στην κυκλοφορία, αφού η πραγματική αξία τους είναι χαμηλότερη από την ονομαστική, ενώ τα δεύτερα αποσύρονται για να αποθησαυριστούν).

Για τους αρχαίους Κινέζους λοιπόν η μορφή του νομίσματος δεν ήταν «φετίχ», αλλά για τους σύγχρονους λαούς ένας νομισματικός πειραματισμός με «σπαθιά» μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε χαρακίρι.

«Η Ελλάδα μπήκε στην ΟΝΕ με το σπαθί της» έλεγε ο Κώστας Σημίτης το 2000 και αυτό ήταν μεταξύ άλλων το «σπαθί» της ανεξάρτητης νομισματικής πολιτικής.

Σήμερα, όμως, μια επιστροφή στα «σπαθιά» μοιάζει και είναι εντελώς εκτός πραγματικότητας, έστω κι αν η κρίση του ευρώ επιβάλλει περικοπές που εκτός των άλλων έχουν αναγκάσει το Μουσείο Ασιατικής Τέχνης να λειτουργεί με μειωμένο ωράριο (Τρίτη έως Κυριακή 08.00-15.00) και να μη μένει ανοικτό ως τις 10 το βράδυ, όπως συνέβαινε τα προηγούμενα χρόνια.

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Παρασκευή 15 Αυγούστου 2014