Themanummer. De toekomst van de (preventieve) zorg voor jeugd 7 / Vereniging voor Volksgezondheid en Wetenschap.

Transcriptie

1 Themanummer De toekomst van de (preventieve) zorg voor jeugd 7 / 2013 Vereniging voor Volksgezondheid en Wetenschap TSG OMS 001

2 Colofon TSG is een multidisciplinair wetenschappelijk tijdschrift op het gebied van volksgezondheid en de gezondheidszorg. TSG verschijnt 8 keer per jaar en wordt uitgegeven onder verantwoordelijkheid van de Vereniging voor Volksgezondheid en Wetenschap (V & W) in samenwerking met uitgeverij Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media b.v.. TSG verschijnt als twee vormen: als tijdschrift en in uitgebreidere vormonline via Mijn BSL op Hoofdredactie J.W.J. van der Gulden J.J. Polder Redactie D.M. Beneken genaamd Kolmer M. Bloemers D. de Boer W.F.M. de Haes N. Hoeymans J. van Kammen P.L. Kocken E. Mulder H. van Oers F. Pijpers A. van der Poel J.M.G.A. Schols H.A. Smit W.A.H.J. van Stiphout T. Voorham Redactiesecretaris J.C. Bazen Biezenkamp TL Scherpenzeel Telefoon: tsg@redbazen.nl Auteursinstructies Ledenadministratie V&W Secretariaat V&W p/a Lindelaan EX Rijswijk secretariaat@verenigingvenw.nl Abonnementen ledenv&w V&W leden ontvangen 8 x per jaar het TSG en 6 x per jaar de elektronische versie van de European Journal of Public Health. Leden die een papieren versie van de European Journal of Public Health wensen te ontvangen, dienen dit rechtstreeks te regelen met Oxford University Press. Indien u gebruik wilt maken van de elektronische toezending van de EJPH, is het noodzakelijk uw adres zo spoedig mogelijk aan het V&W secretariaat te sturen, het adres is: secretariaat@verenigingvenw.nl. nietleden klantenservice Bohn Stafleu van Loghum, Postbus GA Houten Telefoon: Telefax: Voor meer informatie en bestellingen raadpleeg abonnementsprijzen Reguliere abonnementsprijs (print & online toegang): b 149,50 Studenten ontvangen 50% korting. Voor buitenlandse abonnees geldt een toeslag op de abonnementsprijs. Meer abonnementsvormen? Kijk op Het abonnement kan elk gewenst moment ingaan en wordt automatisch verlengd, tenzij twee maanden voor de vervaldatum schriftelijk is opgezegd. Advertenties Bohn Stafleu van Loghum, Frank van der Walt, Postbus 246, 3990 GA Houten f.vanderwalt@bsl.nl Telefoon: Telefax: Adreswijzigingen niet-leden Bij een wijziging van de tenaamstelling en/of het adres, verzoeken wij u de adresdrager met de gewijzigde gegevens op te sturen naar de afdeling Klantenservice (adres: zie abonnementen) Levering en diensten geschieden volgens de voorwaarden van Springer Media bv, gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Utrecht onder dossiernummer op 17 juni De voorwaarden zijn in te zien op of worden de koper op diens verzoek toegezonden. Het overnemen en vermenigvuldigen van artikelen en berichten uit dit tijdschrift is slechts geoorloofd met bronvermelding en met schriftelijke toestemming van de uitgever. ª 2013 Bohn Stafleu van Loghum Verschijning Achtmaal per jaar ISSN

3 Inhoudsopgave met auteursnamen van de rubrieken Spectrum, Praktijk en Forum SPECTRUM De transitie en transformatie van zorg voor jeugd: een ruwe diamant Frans Pijpers, Magda Boere-Boonekamp, Leanthe van Harten, Loes Hartman, Paul Kocken, Brigit Rijbroek, Ariëlle de Ruijter, Toon Voorham Oude wijn in 408 nieuwe vaten Robert Vermeiren Veiligheid van kinderen; zorgen en kansen in de transformatie van de zorg E.J. Knorth, S.A. Reijneveld JGZ op de drempel naar gepersonaliseerde zorg Bernice Doove, Jan Heller, Frans Feron JGZ als verbinder in het lokale sociale domein Over de rol van de JGZ in de keten van de zorg voor jeugd Ferdinand Strijthagen Activerende welzijnszorg Het verbinden van praktijkonderzoek en onderwijs Toby Witte Van crowdsourcing naar co-creatie Marian Zandbergen Gemeenten wijzigen werkwijze: Nadruk op oplossing in plaats van probleem Erik Dannenberg FORUM 384 Dubbele winst Inge Steinbuch, Paul Dam 386 Verkenning jeugdgezondheid: landelijk overzicht gezondheid Nederlandse jeugd Heleen H. Hamberg-van Reenen, Susan A. Meijer, Manon Savelkoul, Paul F. van Gils, Frans I.M. Pijpers 388 Gemeente Rotterdam toetst eigen jeugdinterventies Toetscommissie Interventies Jeugd (TIJ) A.J.J. Voorham 391 Inschatten van veiligheid en kans op kindermishandeling: noodzaak, instrumenten en ontwikkelingen Cora Bartelink, Klaas Kooijman 393 De Leerfabriek, onderzoekend leren met professionals in de Groningse zorg voor jeugd Lucienne van Eijk, Jolanda Tuinstra PRAKTIJK Jeugdgezondheidszorg West-Brabant nieuwe stijl Durf te innoveren, durf te kiezen! Annemieke van der Zijden Van risicotaxatie naar gezamenlijk inschatten zorgbehoeften (GIZ) Samen met ouders en jeugdigen krachten en behoeften in beeld brengen Marjanne Bontje Flexibele (klinische) zorg voor jonge kinderen Anna Went, Marco Braam, Bertine Lahuis Migrantenouders beter ondersteund Marjolijn Distelbrink, Abdellah Mehraz, Wilma Aarts Motivaties van maatschappelijk werkers voor het wel of niet verwijzen naar de Begeleide OmgangsRegeling van Humanitas E.M. Oosterkamp-Szwajcer, M.T. Cerneus-Hoffman, M. Elferink, I. Harmsen, M.R. Kamp, M.M.M. Krijnsen

4 REDACTIONEEL De toekomst van de (preventieve) zorg voor jeugd De redactie van dit themanummer: Paul Kocken, Magda Boere-Boonekamp, Leanthe van Harten, Loes Hartman, Brigit Rijbroek, Ariëlle de Ruijter, Frans Pijpers, Toon Voorham TSG Online SPECTRUM * De transitie en transformatie van zorg voor jeugd: een ruwe diamant Oude wijn in 408 nieuwe vaten Veiligheid van kinderen; zorgen en kansen in de transformatie van de zorg JGZ op de drempel naar gepersonaliseerde zorg JGZ als verbinder in het lokale sociale domein Over de rol van de JGZ in de keten van de zorg voor jeugd Activerende welzijnszorg Het verbinden van praktijkonderzoek en onderwijs Van crowdsourcing naar co-creatie Gemeenten wijzigen werkwijze: Nadruk op oplossing in plaats van probleem PRAKTIJK * Jeugdgezondheidszorg West-Brabant nieuwe stijl Durf te innoveren, durf te kiezen! Van risicotaxatie naar gezamenlijk inschatten zorgbehoeften (GIZ) Samen met ouders en jeugdigen krachten en behoeften in beeld brengen Flexibele (klinische) zorg voor jonge kinderen Migrantenouders beter ondersteund Motivaties van maatschappelijk werkers voor het wel of niet verwijzen naar de Begeleide OmgangsRegeling van Humanitas FORUM * Dubbele winst Verkenning jeugdgezondheid: landelijk overzicht gezondheid Nederlandse jeugd Gemeente Rotterdam toetst eigen jeugdinterventies Toetscommissie Interventies Jeugd (TIJ) Inschatten van veiligheid en kans op kindermishandeling: noodzaak, instrumenten en ontwikkelingen De Leerfabriek, onderzoekend leren met professionals in de Groningse zorg voor jeugd WETENSCHAPPELIJKE ARTIKELEN Kindermishandeling in Nederland Anno 2010 De Tweede Nationale Prevalentiestudie Mishandeling van Kinderen en Jeugdigen (NPM-2010) Lenneke Alink, Fieke Pannebakker, Saskia Euser, Marian Bakermans-Kranenburg, Ton Vogels, Rien van IJzendoorn De effectiviteit van een depressie preventie programma ( Op Volle Kracht ) bij adolescente meisjes met verhoogde depressieve symptomen Een gerandomiseerde studie Lieke A.M.W. Wijnhoven, Daan H.M. Creemers, Ad A. Vermulst, Ron H.J. Scholte, Rutger C.M.E. Engels WETENSCHAPPELIJKE ARTIKELEN ONLINE Signaleren in de JGZ: Ontwikkeling en bruikbaarheid van een standaard vragenlijst ten behoeve van het preventief gezondheidsonderzoek 5-6 en jarigen Meinou H.C. Theunissen, Gaby P.A. de Lijster, Jeroen A. de Wilde, Paul L. Kocken Worden etnische verschillen in de toegankelijkheid en het gebruik van de jeugd-ggz minder? A.I. Wierdsma, G.W. Mies, A.M. Kamperman JGZ richtlijn opvoedingsondersteuning Een richtlijn voor opvoedingsvragen en lichte opvoedproblemen in de jeugdgezondheidszorg Marianne de Wolff, Marjolein Oudhof, Mascha Kamphuis, Monique L Hoir, Margreet de Ruiter, Bert Prinsen Is e-health behandeling binnen de kinder- en jeugdpsychiatrie effectief? Een systematische review van Randomized Controlled Trials K.C.M. Bul, A.M. de Ruijter, M. van Wingerden, A. Maras * Zie voor de auteursnamen van de bijdragen in de rubrieken Spectrum, Praktijk en Forum de binnenzijde van het omslag.

5 Redactioneel De toekomst van de (preventieve) zorg voor jeugd Geen kind buiten spel! Dat is het centrale uitgangspunt van het nieuwe jeugdstelsel dat de komende jaren in Nederland wordt doorgevoerd. In dit jeugdstelsel krijgen gemeenten per 1 januari 2015 de financiële en beleidsverantwoordelijkheid voor de provinciale jeugdzorg, de jeugd-geestelijke gezondheidszorg (GGZ) en de jeugdverstandelijk beperkten (VB) zorg, inclusief kinderbeschermingmaatregelen en jeugdreclassering. De gemeentenhebbenstraksdeverantwoordelijkheidoverde jeugdgezondheidszorg (JGZ) en het welzijn. TSG biedt u in dit themanummer over de toekomst van de (preventieve) zorg voor jeugd een staalkaart aan initiatieven en projecten die inhoud geven aan de transformatie waarin de organisaties in de jeugdsector zich bevinden. De artikelen beschrijven stuk voor stuk pareltjes van ontwikkelingen in een zorgsector die zich op de toekomst voorbereidt. Ook geven onderzoekers in wetenschappelijke artikelen de onmisbare onderbouwing aan een toekomstbestendige zorg voor jeugd. De titel van het themanummer verwijst naar deze blik op de toekomst en naar de breedte van het aanbod van jeugdhulp en JGZ in al zijn diversiteit die ons land rijk is. In de brief van de staatssecretaris van 25 juni 2013 over het Basistakenpakket Jeugdgezondheidszorg wordt onderscheid gemaakt tussen de preventieve taken van de JGZ en de meer curatieve taken van bijvoorbeeld de jeugdhulp en huisartsenzorg. 1 De JGZ is populatiegericht en wil vanuit haar preventieve taak alle kinderen in beeld hebben. De jeugdhulp, zoals de jeugd-ggz, jeugdzorg of jeugd-vb, is aan zet als er een vraag om zorg van het kind of gezin komt, of als bemoeizorg noodzakelijk is. Instellingen uit de jeugdhulp bieden niet alleen hulp bij ernstige psychische klachten van het kind of bij multiproblematiek in het gezin, maar ook bij lichte opvoedvragen. De artikelen in dit themanummer gaan over dit hele spectrum van de (preventieve) zorg voor jeugd: van preventie, signalering, toeleiding naar hulp of behandeling. De zorgsoorten JGZ, jeugd-ggz, jeugdzorg en jeugdwelzijnswerk staan in de schijnwerpers. Met de stelselwijziging wil de overheid de grote druk op de gespecialiseerde zorg terugdringen. Ook moet de verkokerde manier van werken in de jeugdhulp worden aangepakt en een integrale aanpak door de jeugdhulp makkelijker worden gemaakt. In de nieuwe Jeugdwet, die op 1 juli 2013 naar de Tweede Kamer is gestuurd, worden de doelen van gemeentelijk beleid genoemd. 2 De artikelen in dit themanummer geven sprekende voorbeelden van hoe de jeugdsector hieraan kan bijdragen. Hieronder volgt een greep uit de artikelen aan de hand van de beleidsdoelen:. Het voorkomen en de vroege signalering van en vroege interventie bij opgroei- en opvoedproblemen, psychische problemen en stoornissen. Wijnhoven et al. evalueren de effectiviteit van het depressie-preventieprogramma Op Volle Kracht voor adolescente meisjes met depressieve symptomen. Theunissen et al. beschrijven de ontwikkeling van een standaardsignaleringslijst, te gebruiken in het preventieve gezondheidsonderzoek door de JGZ voor 5/6 en 10/11-jarigen. Bul et al. presenteren een review van de effectiviteit van het gebruik van ehealth in jeugd-ggz.. Het versterken van het opvoedkundige klimaat in gezinnen, wijken, buurten, scholen, kinderopvang en peuterspeelzalen. De Wolff et al. beschrijven de nieuw ontwikkelde JGZ-richtlijn opvoedingsondersteuning.. Het bevorderen van de opvoedvaardigheden van de ouders, opdat zij in staat zijn hun verantwoordelijkheid te dragen voor de opvoeding en het opgroeien van jeugdigen. Distelbrink beschrijft in de rubriek Praktijk de onderbouwing van twee opvoedcursussen voor migrantenouders. Zandbergen houdt in Spectrum een pleidooi voor co-creatie, zodat ouders zelf inhoud geven aan methodieken om met elkaar in gesprek te gaan over opvoeden.. Het inschakelen, herstellen en versterken van de eigen mogelijkheden en het probleemoplossend vermogen van de jeugdige, ouders en de personen die tot hun sociale omgeving behoren, waarbij voor zover mogelijk wordt uitgegaan van hun eigen inbreng. Went et al. presenteren in Praktijk de resultaten van een omslag in een instelling voor jeugd-ggz, waarbij zorg op maat wordt gegeven, zo licht mogelijk en dichtbij het gezin. Bontje laat in Praktijk zien hoe een nieuwe methode van inschatten van zorgbehoeften wordt ontwikkeld, waarin de participatie van ouders en jongeren duidelijk voorop staat.. Het bevorderen van de veiligheid van de jeugdige in de opvoedsituatie waarin hij opgroeit. BartelinkenKooijman gaan in Forum in op de mogelijkheden en beperkingen van instrumenten voor het inschatten van de kans op kindermishandeling. Alink et al. presenteren het onderzoek van de Tweede Nationale Prevalentiestudie Mishandeling van Kinderen en Jeugdigen.. Integrale hulp aan de jeugdige en zijn ouders, indien sprake is van multiproblematiek. Strijthagen bepleit in Spectrum een centrale rol voor de JGZ als generalist in wijkteams. Van Eijk en Tuinstra wijzen in Forum op het lerend vermogen van samenwerkende hulpverleners bij het doorontwikkelen van Centra voor Jeugd en Gezin. Bovenstaande thema s worden behandeld door auteurs tsg jaargang 91 / 2013 nummer 7 redactioneel - pagina 359 /

6 die afkomstig zijn van diverse zorgsoorten. Dit brengt de integrale zorg voor het kind dichterbij. Een aantal auteurs laat ook voorbeelden zien van de integrale benadering die het eigen werkveld overstijgt. Oosterkamp-Szwajcer et al. wijzen in Praktijk erop dat een aanbod van Begeleide Omgangsregeling bij conflictueuze echtscheidingen preventief kan werken. Voorham et al. doen in Forum verslag van het werk van de Rotterdamse Toetscommissie Interventies Jeugd, die zich niet strikt houdt aan de grenzen van de zorgsoorten. Ook het thema kindveiligheid krijgt in dit themanummer veel aandacht en overstijgt alle zorgsoorten. De gemeenten en de zorgaanbieders staan voor grote uitdagingen waarvan de uitkomst onzeker is. De initiatieven, projecten en onderzoeken in dit themanummer zijn een bron van inspiratie voor de betrokkenen bij deze transitie en transformatie. Doe er uw voordeel mee! Er zijn ook veel zorgen over de toekomst. Zo moeten gemeenten straks voorzien in een kwalitatief en kwantitatief toereikend aanbod van jeugdhulp, terwijl veel noodzakelijke maatregelen voor een verantwoorde decentralisatie nog niet tot stand zijn gekomen. 3 Ze moeten adviseren over het bepalen en inzetten van de aangewezen vorm van jeugdhulp en een verzoek doen tot onderzoek bij de Raad voor de Kinderbescherming als een kinderbeschermingsmaatregel nodig is. Hiermee is op lokaal niveau weinig ervaring. Dit vraagt om weloverwogen besluitvorming op de weg naar de invoering van het nieuwe jeugdstelsel. In Spectrum worden daarover terecht veel kritische vragen gesteld. We zijn bij de voorbereiding van het themanummer veel enthousiasme en positieve inzet tegen gekomen. De jeugdsector spant zich in het belang van de gezonde ontwikkeling van kinderen enorm in om tot betere en efficiënte zorg te komen. Echter, bij het doorvoeren van veranderingen kijkt de toekomstige financier, de gemeente, over de schouder mee. Het is dan lastig voor de zorg om kritische geluiden te laten horen over de vorm en het tempo waarin het nieuwe jeugdstelsel zijn beslag krijgt. Immers, dezelfde gemeente zal straks ook beslissen of de innovatieve zorgvoorziening in het lokale aanbod wordt opgenomen. Omdat overheid en zorg vastberaden werken aan het nieuwe jeugdstelsel lijkt er geen weg terug te zijn: failure is not an option. Een kritische noot is hier op zijn plaats want ook waar het niet goed gaat, moet dat op tijd worden gesignaleerd. Daarvoor zijn de belangen te groot. Het is belangrijk dat de bestaande kennis in de jeugdsector goed wordt benut. Ook is een goede onderbouwing door middel van onderzoek naar de veranderingen in de jeugdsector nodig. En het zichtbaar maken van de opbrengsten van best practices kan een kwaliteitsimpuls geven aan de transformatie. Niet iedere gemeente of regio hoeft immers het wiel uit te vinden. Het blijven uitwisselen van kennis en informatie is bij het realiseren van de eerder genoemde beleidsdoelstellingen belangrijk. Dat is een opgave voor de landelijke en voor de regionale kennisinfrastructuur die rond jeugd in de afgelopen jaren is gegroeid. Zo zijn er de academische werkplaatsen jeugd die in veel regio s sinds 2010 bestaan. Zij verbinden beleid, praktijk, onderzoek en onderwijs om onderzoeksprojecten en de bijbehorende noodzakelijke kenniscirculatie te realiseren. Op 1 januari 2015 zal de (preventieve) zorg voor jeugd er anders uitzien. TSG wil ook in de toekomst blijven volgen wat de stelselwijziging gaat opleveren voor kind en gezin. Uw bijdragen in de vorm van opiniërende stukken, wetenschappelijke en praktijkartikelen zijn meer dan welkom. De redactie van dit themanummer: Paul Kocken Magda Boere-Boonekamp Leanthe van Harten Loes Hartman Brigit Rijbroek AriëlledeRuijter Frans Pijpers Toon Voorham Literatuur 1. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Standpunt advies basistakenpakket Jeugdgezondheidszorg dd. 25 juni Kenmerk: PG. Den Haag: VWS, Tweede Kamer. Regels over de gemeentelijke verantwoordelijkheid voor preventie, ondersteuning, hulp en zorg aan jeugdigen en ouders bij opgroei- en opvoedingsproblemen, psychische problemen en stoornissen. Voorstel van wet Vergaderjaar Den Haag, VWS, Transitiecommissie Stelselherziening Jeugd. Tweede rapportage. Den Haag: VWS, Dit themanummer is mogelijk gemaakt met ondersteuning van ZonMw ( Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ), TNO, Hogeschool Rotterdam, Tijdschrift Jeugdgezondheidszorg, Bureau Jeugdzorg Stadsregio Rotterdam en Landelijk Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie. Dit themanummer is in z n geheel ook te vinden op de website van BSL ( tsg jaargang 91 / 2013 nummer 7 redactioneel - pagina 360 /

7 TSG Online U kunt in de korte signalementen hieronder zien welke artikelen alleen te vinden zijn in TSG online. Voor de volledige publicaties wordt verwezen naar Signaleren in de jeugdgezondheidszorg In de jeugdgezondheidszorg (JGZ ) is gebruikelijk dat ouders en/of het kind voorafgaand aan een preventieve gezondheidsonderzoek zelf een signaleringslijst invullen. Deze signaleringslijsten zijn nauwelijks theoretisch onderbouwd. Daarom is op systematische wijze een standaard signaleringslijst ontwikkeld voor het preventieve gezondheidsonderzoek binnen de jeugdgezondheidszorg van 5-6 en jarigen. Deze standaard signaleringslijst is getoetst op bruikbaarheid. Uit het bruikbaarheidsonderzoek dat Meinou Theunissen en collega s in dit themanummer presenteren blijkt dat de standaard signaleringslijst goed bruikbaar is binnen de JGZ-praktijk. Ouders die dit nieuwe instrument hadden gebruikt reageerden positief. Ook medewerkers uit de JGZ zeggen goed met de nieuwe standaard signaleringslijst te kunnen werken. De auteurs concluderen dat de bruikbaarheid van dit screeningsinstrument is aangetoond. Aanbevolen wordt om aandacht te geven aan de implementatie van de standaard signaleringslijst in de JGZ en verder onderzoek te doen naar de normaalwaarden en validiteit. Meinou Theunissen, Gaby de Lijster, Jeroen de Wilde, Paul Kocken. Signaleren in de JGZ: Ontwikkeling en bruikbaarheid van een standaard vragenlijst ten behoeve van het preventief gezondheidsonderzoek 5-6 en jarigen. TSG Online 2013;91: Etnische verschillen in toegankelijkheid en gebruik van de jeugd-ggz De organisatie van de jeugdzorg is in de afgelopen tien jaar ingrijpend gewijzigd. Met gegevens van het Rotterdamse psychiatrisch casusregister onderzochten Wierdsma en co-auteurs wat na de invoering van de Wet op de Jeugdzorg (januari 2005) is veranderd in de toegankelijkheid en continuïteit van de geestelijke gezondheidszorg (GGz) voor patiënten in de leeftijd van 0 tot en met 18 jaar. Het accent lag daarbij op de invloed van etnische verschillen. De conclusie van dit onderzoek is dat de toegankelijkheid van de jeugd-ggz na de invoering van de Wet op de Jeugdzorg voor verschillende groepen allochtonen niet duidelijk is verbeterd. Er zijn geen etnische verschillen gevonden in continuïteit van zorg. De auteurs pleiten voor nader onderzoek naar de achtergronden zodat aanbod en vraag beter afgestemd kunnen worden. A.I. Wierdsma, G.W. Mies, A.M. Kamperman. Worden etnische verschillen in de toegankelijkheid en het gebruik van de jeugd-ggz minder?tsg Online 2013;91: Opvoedingsondersteuning in de jeugdgezondheidszorg De jeugdgezondheidszorg (JGZ) is bij uitstek de plaats waar opvoedingsondersteuning wordt aangeboden. Hoewel bijna alle ouders de JGZ bezoeken, zijn lang niet alle ouders tevreden over het gesprek over opvoeding of de adviezen die ze krijgen. Slechts een derde van de kwetsbare gezinnen (met relatief veel risicofactoren) zoekt hulp of advies bij de opvoeding. Marianne de Wolff en collega s beschrijven hoe door TNO en het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) een richtlijn is ontwikkeld om de kwaliteit van opvoedingsondersteuning in de JGZ en het CJG te verhogen. De richtlijn is opgesteld volgens de methode van evidence-based richtlijnontwikkeling. Omdat voor veel uitgangsvragen geen wetenschappelijke literatuur beschikbaar was, is bij de ontwikkeling dankbaar gebruik gemaakt van de expertise van professionals. Ook ouders hebben via focusgroepen en een chatbox inbreng gehad. De richtlijn bevat een beslisschema dat de professional kan volgen zodra opvoeding aan de orde komt. Verder biedt de richtlijn een werkkaart met aanbevolen signaleringsinstrumenten en interventies voor opvoedingsondersteuning in de JGZ. Belangrijke aanbevelingen voor de JGZ zijn om tijdens alle contactmomenten opvoeding aan de orde laten komen, een luisterend oor te bieden voor de vragen en zorgen van ouders, en de beschikking te krijgen over één of meer van de aanbevolen signaleringsinstrumenten en interventies. Marianne de Wolff, Marjolein Oudhof, Mascha Kamphuis, Monique L Hoir, Margreet de Ruiter, Bert Prinsen. JGZ richtlijn opvoedingsondersteuning. Een richtlijn voor opvoedingsvragen en lichte opvoedproblemen in de jeugdgezondheidszorg. TSG Online 2013;91: tsg jaargang 91 / 2013 nummer 7 online - pagina 361 /

8 Is e-health behandeling in de kinder- en jeugdpsychiatrie effectief? In het kader van ambulantisering en het vergroten van de regie van de patiënt ontstaan steeds meer e-health initiatieven binnen de geestelijke gezondheidszorg. Onderzoek naar de effectiviteit hiervan lijkt recentelijk pas toe te nemen. Kim Bul en collega s presenteren een systematische review naar de effectiviteit van e-health behandeling binnen de kinder- en jeugdpsychiatrie op basis van gerandomiseerde en gecontroleerde studies. E-health is hierbij ingedeeld naar de toepassingen telepsychiatrie, internet en Serious Games. Diverse inclusie- en exclusie criteria bepaalden of artikelen wel of niet in aanmerking kwamen. Interventies, populaties en uitkomstmaten bleken te verschillen naar gelang de toepassing van e-health. Uiteindelijk voldeden 23 studies aan de selectiecriteria. De beschikbare gegevens suggereren dat e-health voor een aantal stoornissen even effectief is als face-to-face behandeling maar dat verder onderzoek de meerwaarde van e-health nog dient aan te tonen. De systematische review laat zien dat e-health behandeling in toenemende mate een belangrijke rol inneemt binnen het spectrum van kinder- en jeugdpsychiatrische behandeling. De eerste resultaten zijn veelbelovend, toch blijken e-health interventies nog niet voor alle stoornisgebieden ontwikkeld of onderzocht te zijn. Verder is nog maar weinig bekend over de oorzaken van uitval en werkzame mechanismen van e-health. Net zoals andere interventies binnen de kinder- en jeugdpsychiatrie is onderzoek van e-health interventies op gebied van effectiviteit en efficiëntie gewenst. K.C.M. Bul, A.M. de Ruijter, M. van Wingerden, A. Maras. Is e-health behandeling binnen de kinder- en jeugdpsychiatrie effectief? Een systematische review van Randomized Controlled Trials. TSG Online 2013;91: tsg jaargang 91 / 2013 nummer 7 online - pagina 362 /

9 Spectrum Spectrum biedt ruimte voor beschouwingen, discussies en opiniërende artikelen over onderwerpen op het terrein van de volksgezondheid en de gezondheidszorg. Bijdragen dienen te worden aangeboden conform de aanwijzingen voor de auteurs. Voor overleg over het thema kan contact worden opgenomen met de rubrieksredacteuren van Spectrum: prof. dr. J.A.M. van Oers ( en dr. N. Hoeymans ( De transitie en transformatie van zorg voor jeugd: een ruwe diamant Frans Pijpers 1 Magda Boere-Boonekamp 1 Leanthe van Harten 1 Loes Hartman 1 Paul Kocken 1 Brigit Rijbroek 1 Arielle de Ruijter 1 Toon Voorham 1 Als gevolg van tekortkomingen in de zorgstructuur vindt een bestuurlijke transitie van het stelsel van zorg voor jeugd en een zorginhoudelijke transformatie plaats. De verplichte Jeugdbescherming, de vrijwillige Jeugdzorg, Jeugdgezondheidszorg, Jeugd-GGZ, Jeugd-LVB (licht verstandelijk beperkten) en welzijn komen in één bestuurlijk kader, waarover de gemeenten, soms op bovengemeentelijk niveau, het beleid bepalen. Voor gemeenten wordt de samenhang tussen het algemene preventief jeugdbeleid, de jeugdgezondheidszorg en de jeugdzorg erg belangrijk, en de Centra voor Jeugd en Gezin vervullen daarin de verbindende schakel. Er zijn onzekerheden over de toekomst. De 408 gemeenten moeten straks voorzien in een kwalitatief en kwantitatief toereikend aanbod van jeugdhulp. Ze moeten adviseren over het bepalen en inzetten van de aangewezen vorm van jeugdhulp en een verzoek doen tot onderzoek bij de Raad voor de Kinderbescherming als een kinderbeschermingsmaatregel nodig is. Hiermee is op lokaal niveau weinig ervaring. Dit vraagt om weloverwogen besluitvorming op de weg naar de invoering van het nieuwe jeugdstelsel. Vermeiren stelt in zijn bijdrage dan ook 1 themaredactie (preventieve) zorg voor de jeugd kritische vragen over de toekomstige zorg: krijgen kinderen wel de zorg die zij nodig hebben, als de gemeente bepaalt welke zorg dat is? Knorth en Reijneveld becommentariëren het vermogen van de zorg om tot een goede inschatting te komen van de kindveiligheid, gezien de uiteenlopende ervaring en diagnostische vaardigheden van professionals. Hebben professionals de goede methodieken om zorgbehoeften te signaleren en om ouders te motiveren om gebruik te maken van de zorg? Zorgen over het jeugdstelsel gelden ook voor het voortraject, wanneer de JGZ aan zet is. Doove, Heller en Feran pleiten voor een integrale blik, preventieve en gepersonaliseerde zorg. Strijthagen stelt dat JGZ de verbinder in het sociale domein zou kunnen zijn. Nog veel vragen. Witte wijst daarom op het belang van actieonderzoek door praktijk, onderwijs en onderzoek gezamenlijk. En Zandbergen geeft aan dat co-creatie met ouders en jeugdigen goede innovatieve ideeën oplevert. Dannenberg wijst op de beleidsruimte die naar zijn idee gemeenten nodig hebben om maatwerk te kunnen leveren. De transitie en transformatie is geen blauwdruk, maar vraagt om een ontwikkelingsbenadering. De zorg voor jeugd zal als een ruwe diamant zorgvuldig geslepen moeten worden. Oude wijn in 408 nieuwe vaten Robert Vermeiren een prachtige dag, de geboorte van mijn zoon. Een gezond kereltje is het. We doen er uiteraard alles aan om dat zo te houden. Met gezonde voeding, een liefdevolle duidelijke opvoeding,... nemen we onze verantwoordelijkheid hem gezond en veilig te laten opgroeien. Zoals de overheid het van ons wil. Maar stel dat het ondanks alles toch anders gaat. Stel dat dit unieke wezentje het thuis en op school niet blijkt te doen Stel dat hij psychische problemen krijgt. Dan zouden we hulp zoeken uiteraard. Hoe dat zal verlopen is anders als de jeugdwet er is. Nu zouden we wellicht onze huisarts raadplegen. Om verwezen te worden. Voor GGZ zijn we verzekerd, in onze polis staat wat kan. Op voorhand weten we dus waar we aanspraak op kunnen maken. Als we dat anders willen, dan kunnen we ons 1 VUMC, Amsterdam volgend jaar extra verzekeren, en zo nodig veranderen van verzekeraar. Na 2015 Met de jeugdwet gaat dat drastisch veranderen. Vanaf 2015 zijn we niet langer verzekerd voor zorg bij psychische problemen van ons kind. Psychische problemen vallen dan onder de noemer jeugdhulp. Vanaf dan bepaalt de gemeente welke zorg onze zoon kan krijgen. De reden zoals de Memorie van toelichting bij de jeugdwet het verwoordt: De afgelopen decennia zijn steeds meer ongemakken en problemen het medische circuit in getrokken. Het is een doorgeschoten tendens om sociale problemen op te lossen onder het medische regime. Gegeven het feit dat slechts 1/5 van alle jeugdzorg gelden aan de medische GGZ worden besteedt, een bijzonder uitgangspunt. Alle zorg voor jeugd, inclusief de kinderpsychiatrie, wordt tsg jaargang 91 / 2013 nummer 7 spectrum - pagina 363 /

10 Spectrum een voorziening onder regie van de gemeente. De inhoud, beschikbaarheid en reikwijdte van jeugdhulp wordt bepaald door lokale democratische besluitvorming (Raad voor het Openbaar Bestuur). Periodiek moeten 408 gemeenten een plan maken voor de jeugdhulp. Omwille van de overbodige medicalisering zijn de ingrediënten: voorkomen en vroegsignalering, opvoedondersteuning en het versterken van de eigen mogelijkheden, vanuit de visie van de pedagogische civil society. De enige manier om daar invloed te veranderen is via de gemeenteraadsverkiezingen. Verhuizen is een andere optie, in een gemeente gaan wonen die meer biedt. Specialistische zorg In de toelichting bij de jeugdwet wordt erkend dat soms zwaardere vormen van hulp en zorg nodig zullen blijven. In dat geval wordt een snelle en goede toeleiding nodig geacht. Ook staatsecretaris van Rijn benadrukte dat begin juli in het NRC. Daarom zouden de huisarts, de jeugdarts en de medisch specialist kunnen verwijzen naar de jeugd ggz. Kan ik dan zoals nu via de huisarts verwezen worden? Nee. De gemeente kan in een verordening aangeven welke vormen van jeugdhulp na verwijzing mogelijk zijn, alsook de voorwaarden. Een gemeente is er bovendien enkel toe gehouden een voorziening te treffen als de jeugdige en zijn ouders er op eigen kracht niet uitkomen. In een gesprek met de jeugdige, de ouders en het sociale netwerk zal dat worden getoetst. Als er vervolgens jeugdhulp nodig is, dan beslist de gemeente of en welke voorziening een jeugdige nodig heeft. De gemeente centraal Geheel in lijn met de jeugdwet heeft de regio Peel en Maas de gezinscoach ingevoerd. Die gaat volgens het principe van 1gezin/1plan, gebruik makend van de eigen kracht, doelen opstellen. Waar nodig wordt specialistische hulp ingeroepen. De gezinscoach blijft de centrale persoon die bewaakt of de doelen worden behaald, of iedereen in het gezin betrokken is en of de afspraken worden nagekomen. De jeugdwet heeft als doel de zorg eenvoudiger te maken. Met dat doel wordt de indicatie door Bureau Jeugdzorg afgeschaft. In de nieuwe context wordt Bureau Jeugdzorg gewoon vervangen door een gezinscoach. Een overbodige bureaucratische laag wordt aldus in stand gehouden. Als wij voor eventuele psychische problemen van onze zoon zorg nodig hebben, dan wordt de gezinscoach een verplichte en overbodige tussenkomst. Ons ouders wordt de regie ontnomen. Troost Als we het als ouders niet eens zijn met de uitkomsten van het gesprek met de gemeente dan rest ons één mogelijkheid. Conform de Algemene Wet Bestuursrecht kunnen we bezwaar en beroep aantekenen. Daarmee is de rechtsbescherming van de burger gewaarborgd. De private sector gaat vast gouden tijden beleven (voor wie het kan betalen), tot ook deze jeugdwet weer herzien wordt. Hopelijk blijven de gevolgen voor gezinnen en kinderen beperkt. Anders zal de maatschappij een serieuze prijs betalen. Correspondentieadres Prof. dr. Robert Vermeiren, Endegeesterstraatweg 27, 2342 AK Oegstgeest, Veiligheid van kinderen; zorgen en kansen in de transformatie van de zorg E.J. Knorth, 1 S.A. Reijneveld 2 Geschat wordt dat in Nederland in 2010 bijna minderjarigen bloot stonden aan kindermishandeling, dat is 3,4% van alle kinderen. Bij de jarigen lag het aantal beduidend hoger; 9,9%. Onveiligheid voor kinderen is met andere woorden overal om ons heen aanwezig. Te verwachten is dat het percentage zal stijgen omdat professionals alerter lijken te worden. 1 Grote vraag is hoe we grip houden op dit grote en groeiende probleem in het veranderende landschap van zorg voor jeugd. En bij voorkeur: hoe gaan we het beter doen? Daar valt nog wat te doen. 1 Afdeling Orthopedagogiek, RU Groningen 2 Afdeling Gezondheidswetenschappen, UMC Groningen Een casus als voorbeeld Bureau Jeugdzorg heeft een melding ontvangen van een leerkracht op een basisschool die zich zorgen maakt over Diana uit groep drie. Het gezin is bekend bij Bureau Jeugdzorg en het maatschappelijk werk, maar er was de afgelopen drie jaar geen bemoeienis met het gezin. Het gezin woont in een gehuurde flat in een arme buurt. De flat is redelijk schoon en is ingericht met eenvoudig meubilair. Het gezin zit in financiële moeilijkheden sinds de zaak die vader opende failliet ging. Op school is Diana stilletjes. Ze gaat weinig om met andere kinderen. De lerares meldt dat Diana s cognitieve ontwikkeling achterligt op die van haar leeftijdgenoten, dat Diana in de pauze regelmatig andere kinderen slaat en dat ze verschillende keren onverklaarbare woede-uitbarstingen heeft gehad. De school- tsg jaargang 91 / 2013 nummer 7 spectrum - pagina 364 /

11 Spectrum psycholoog en de klassen-assistent hebben geprobeerd om een vertrouwensband met haar op te bouwen, maar Diana weigerde hun vragen te beantwoorden. De lerares vertelde dat Diana blauwe plekken heeft gehad op haar handen en rug. Afgelopen half jaar kwam Diana bovendien een keer op school met een gebroken arm en een andere keer met een schouder uit de kom. Wordt er in Nederland gemakkelijk gemeld bij signalen van kindermishandeling of zijn we relatief terughoudend? Dat weten we niet. We zien het aantal meldingen door professionals de laatste jaren duidelijk toenemen, 1 maar hebben reden te veronderstellen dat signalen ook nog geregeld worden gemist. Mede tegen deze achtergrond zijn in ons land meldcodes voor professionals geïntroduceerd: richtlijnen hoe te handelen bij een vermoeden van kindermishandeling en huiselijk geweld. Alhoewel er aanwijzingen zijn dat een meldcode hulpverleners er vaker toe aanzet bij vermoedens in actie te komen dan collega s die geen meldcode hanteren garanderen zij allerminst een consistente gedragslijn. Bovenstaande casusbeschrijving legden we, in veel uitgebreider vorm, recent voor aan ruim 200 professionals, werkzaam bij zes Bureaus Jeugdzorg in Nederland; professionals die wekelijks geconfronteerd worden met mishandelingszaken. 2 De vraag was a. hoe risicovol de situatie werd geacht voor het beschreven kind, en b. wat er diende te gebeuren. Wat betreft de eerste vraag was er een hoge tot flinke mate van overeenstemming. Op het punt van te ondernemen actie was er echter minder consensus: 2/3 deel van de respondenten opteerde voor hulp aan/in het gezin, 1/3 deel adviseerde plaatsing van het kind in een pleeggezin. De variatie tussen professionals die we vonden is geen uniek resultaat: beslissingen van professionals om al dan niet actie te ondernemen verschillen. 3 Deze verschillen hangen samen met kenmerken van professionals zelf (ervaring, attituden), van de organisatie waarbinnen men werkt (beleid, ondersteuning), en van de culturele/regionale context (regelgeving, beschikbare zorgvoorzieningen). 3,4 Nu we aan de vooravond staan van een transformatie van de zorg voor jeugd, waarbij beoogd wordt dat de eerstelijns voorzieningen (zoals huisarts, CJG, GGD, maatschappelijk werk) méér opgroei- en opvoedingsproblemen zélf tot een oplossing brengen en minder doorverwijzen naar specialistische zorg, rijst de vraag wat dit betekent voor de signalering en aanpak van kindermishandeling. Wordt de professional beter toegerust? Wordt zijn organisatorische inbedding beter? En misschien nog belangrijker: gaat de civil society dergelijke problemen beter voorkomen en oplossen zodat de werklast van professional en diens organisatie minder wordt? We zijn er niet gerust op. Er komt nog meer druk op het voorveld te staan dan reeds het geval is. 5 We willen er dan ook voor pleiten dat eerstelijnswerkers ruimte houden/krijgen zich te bekwamen in het signaleren en aanpakken van (vermoedens van) kindermishandeling, met speciale aandacht voor de wijze waarop zij tot het besluit komen al dan niet in actie te komen. Samenwerking met regionale meldpunten voor huiselijk geweld en kindermishandeling ligt in de rede. Er valt veel te winnen in de transformatie van de zorg voor jeugd maar er valt ook veel te verliezen. Literatuur 1. Alink L, Pannebakker F, IJzendoorn R van, Bakermans-Kranenburg M, Vogels T, Euser S. Kindermishandeling in Nederland anno 2010: De Tweede Nationale Prevalentiestudie Mishandeling Kinderen en Jeugdigen (NPM-2010). Tijdschr Gezondheidswet 2013;91:xx-xx. 2. Knorth EJ, Koopmans AC, López M. Besluitvorming bij verdenking van kindermishandeling. Paper Kenniskring Entree van zorg voor jeugd, Groningen: Academische Werkplaats C4Youth, UMCG, Groningen, Zie: item/detail/c4youth-kenniskring-kindermishandeling-vanafwachten-tot-uithuisplaatsen-1/ 3. Arad-Davidson B, Benbenishty R. Contribution of child protection workers attitudes to their risk assessments and intervention recommendations: A study in Israel. Health Soc Care Community 2009;18: Theunissen MH, Vogels AG, Reijneveld SA. Work experience and style explain variation among pediatricians in the detection of children with psychosocial problems. Acad Pediatrics 2012; 2: Eijk LM van, Verhage V, Noordik FW, Reijneveld SA, Knorth EJ. TakeCare Provincie Groningen. Een onderzoek naar kenmerken van jeugdigen en hun ouders in relatie tot de geboden zorg. Groningen: Universitair Medisch Centrum Groningen / Rijksuniversiteit Groningen, Correspondentieadres Prof.dr. Erik J. Knorth, Afdeling Orthopedagogiek, RU Groningen, Groningen, e.j.knorth@rug.nl tsg jaargang 91 / 2013 nummer 7 spectrum - pagina 365 /

12 Spectrum JGZ op de drempel naar gepersonaliseerde zorg Bernice Doove, 1,2 Jan Heller, 3 Frans Feron 2, 3 Charles Darwin leerde ons 150 jaar geleden: It is not the fittest of the species that survives, it is the most adaptable to change. Onze veranderende samenleving en de komende stelselwijzigingen in de jeugdsector vormen continue uitdagingen voor de JGZ om samen met ouders en andere partners in de zorg groei, gezondheid en ontwikkeling van kinderen te optimaliseren en waar nodig complexe problemen te reduceren. Cruciaal daarbij blijft de vraag: En wat heeft het kind er nou aan? JGZ richt zich op het optimaliseren van de interactie tussen de biologisch-genetische baseline van kinderen enerzijds en hun materiële en immateriële omgeving anderzijds, voor zover van belang voor hun gezondheid, groei en ontwikkeling. Uitgangspunt voor de frequentie en inhoud van de contactmomenten binnen de JGZ is het streven naar longitudinale continuïteit van zorg voor kinderen en jeugdigen. Het spanningsveld tussen programma-eisen en de vigerende hulpvraag vanuit de maatschappelijke context impliceert dat JGZ onvoldoende kan anticiperen op actuele probleemdomeinen zoals psychosociale problemen, overgewicht/obesitas, onveilige kindomgeving (kindermishandeling, pestproblemen), middelengebruik/verslaving, en chronische ziekten van kinderen en jeugdigen. Bezuinigingsdruk en het streven naar kwaliteitsverbetering, soms gehanteerd als synoniem van bezuinigingen, dwingen de JGZ tot een heroriëntatie op functie, taak en werkwijze. Echter, vanuit de inhoud is die heroriëntatie wellicht nog urgenter. De interactie tussen kind en omgeving wordt bepaald door multidimensionele dynamische processen in de longitudinale levensloop van kinderen en jeugdigen, resulterend in een oneindige variabiliteit aan unieke individuen. Theoretische ordening is noodzakelijk om de multidimensionele processen begrijpelijk en tevens grijpbaar te maken. Daarnaast zal theoretische ordening niet mogen leiden tot exclusie of reductie van determinanten die van invloed zijn. In dit opzicht is de theoretische clustering van symptomen tot diagnostische entiteiten illustratief: binnen het conventionele medisch model volgt therapie op de diagnose en hebben kinderen met een stoornis zoals gedefinieerd binnen de DSM-V recht op bijvoorbeeld speciaal onderwijs, persoonsgebonden budget, rugzakjes, ambulante begeleiding en andere interventies. Echter, dit medisch model excludeert kinderen van zorg ingeval van problemen waarbij symptomen niet te clusteren zijn tot een diagnose, maar waarbij er wel sprake is van evidente lijdensdruk en/of een stagnerende ontwikkeling. Voor deze groep kinderen biedt een conventionele benadering maar beperkt hulp. Het aantal kinderen waar het evident niet goed mee gaat, maar dat niet binnen 1 Jeugdgezondheidszorg GroenekruisDomicura Maastricht 2 Vakgroep Sociale Geneeskunde, Universiteit Maastricht 3 Jeugdgezondheidszorg GGD Zuid Limburg de DSM-criteria valt, is naar schatting anderhalf tot tweemaal groter dan de prevalentie van kinderen mét een DSM-diagnose. 1 JGZ biedt een uniek kader om de klinische gevolgen van beginnende problemen positief te beïnvloeden, met name de problematiek die (nog) niet binnen een diagnostische classificatie valt. Wanneer een biologische kwetsbaarheid aanwezig is, kan een preklinische, prodromale fase ontstaan waarin nog geen symptomen waarneembaar zijn. De interactie tussen genetisch bepaalde kwetsbaarheid (baseline risico) en stressoren (omgevingsfactoren) leidt in een continuüm in de tijd via processen van initiatie en progressie van symptomen uiteindelijk tot een diagnostische entiteit op grond waarvan besloten wordt tot een interventie. Volgens dit concept is er sprake van zogenaamd growing into deficit binnen een continuüm. Of growing into deficit van toepassing is, zal bepaald worden door de initiërende gebeurtenissen en gezondheidsdeterminanten in de omgevingscontexten. 2,3 In dit continuüm schiet het conventionele medische model tekort voor het vroegtijdig evalueren van symptomen en problemen voordat deze clusteren tot diagnostische entiteiten. Hier ligt een cruciale verantwoordelijkheid voor de JGZ: binnen de referentiekaders een afweging maken op het snijvlak van symptoomdimensies en diagnostische entiteiten, waarbij op ieder moment determinanten kwantitatief en/of kwalitatief invloed kunnen hebben op het verloop in de tijd. De realiteit is uiteraard veel complexer: zo kunnen meerdere ontwikkelingspaden leiden tot dezelfde manifeste outcome, is verandering mogelijk op verschillende momenten in het leeftijdsperspectief, en wordt verandering ingekaderd door eerdere adaptatie. 4 De veranderende maatschappelijke hulpvraag vormt een uitdaging voor de JGZ: de uitdaging tot transformatie van een conventionele benadering ( find it and fix it ) naar een toekomstbestendige, dynamisch strategische, aanpak ( predict it and personalize it ). 5 Daarbij zal steeds meer accent komen te liggen op het personaliseren van zorg: anticiperen op specifieke individuele behoeften van kinderen en jeugdigen gebruik makend van het vermogen om risico s voor gezondheid, groei en ontwikkeling te voorspellen, vast te stellen en te kwantificeren met nieuwe wetenschappelijke kennis en geavanceerde tools. 6 De JGZ staat op de drempel van transformatie naar een nieuw paradigma: gepersonaliseerde Jeugdgezondheidszorg. Literatuur 1. Committee on Psychosocial Aspects of Child and Family Health and Task Force on Mental Health. The Future of Pediatrics: Mental Health Competencies for Pediatric Primary Care. Pediatrics 2009;124; Snyderman R. The role of genomics in enabling prospective health care. In: Willard H, Ginsburg GS, eds. Genomic and personalized medicine. Durham, NC: Elsevier, 2009: tsg jaargang 91 / 2013 nummer 7 spectrum - pagina 366 /

13 Spectrum Predictie Preventie Symptoom Curatieve management behandeling Ziektelast Preklinisch Draaglijk Lijdensdruk Genetisch profiel ouders Baseline risks (genetisch) Preklinische Initiërende progressie gebeurtenissen Growing into deficit Eerste symptomen die nog niet clusteren tot een diagnose Diagnose gevolgd door interventie Zorgkosten en/of irreversibiliteit Conceptie Geboorte Progressie in de tijd Omgevingsfactoren Figuur 1 growing into deficit in het ontwikkelingscontinuüm 3. Syurina EV, Hens K, Feron FJM. Literature Review: Use of Family History for Primary Pediatric Care as the Next Step Towards use of Genomics in Healthcare. Curr Pediatric Rev 2013 (in druk). 4. Sroufe LA, Egeland B, Carlson E, Collins WA. The Development of the Person: The Minnesota Study of Risk and Adaptation from Birth to Adulthood. New York: Guilford Publications, Snyderman R. Personalized health care: From theory to practice. J Biotechnol 2012;7: Syurina EV, Schulte in den Bäumen T, Angela Brand A, Ambrosino A, Feron FJM. Concepts for the translation of genome-based innovations into public health: a comprehensive overview. Personalized Med 2013;10: Correspondentieadres Prof. dr. Frans Feron, Vakgroep Sociale Geneeskunde, Universiteit Maastricht, Postbus 626, 6200 MD Maastricht, f.feron@maastrichtuniversity.nl JGZ als verbinder in het lokale sociale domein Over de rol van de JGZ in de keten van de zorg voor jeugd Ferdinand Strijthagen 1 In de uitwerking van de stelselherziening Jeugd wordt duidelijk dat de traditionele rollen van de actoren in de zorg voor jeugd moeten veranderen. De discussie die binnen het jeugddomein gaande is, richt zich onder andere op de vraag of er sprake moet zijn van een generalist, verenigd in de functie van een persoon, of van generalistisch werken, in kleine, gevarieerd samengestelde teams met een brede generalistische blik. Veel gemeenten zien een toekomstig jeugdstelsel voor zich waarin lokaal, in wijkgerichte teams van professionals die met jeugd en ouders werken, het merendeel van de vragen en problemen omtrent opvoeden en gezond en veilige opgroeien kan 1 Nederlands Centrum Jeugdgezondheid, Utrecht worden opgepakt. De zogenaamde sociale wijkteams. Er wordt met en binnen dit soort teams nu volop geëxperimenteerd met de jeugd- en gezinsgeneralist als een nieuw soort functie, maar ook als een generalistische werkwijze bij hulp aan jeugd en gezin. De vraag is nu hoe de Jeugdgezondheidszorg zich verder ontwikkelt in relatie tot de jeugd- en gezinsgeneralist. Het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ) heeft eind 2012 Betrokken en Nabij, contouren van een visie op de zorg voor jeugd gepubliceerd. In dit document, dat in nauwe samenwerking met de verschillende partijen uit het brede veld van de zorg voor jeugd is opgesteld, is een eerstelijnszorg voor jeugd beschreven die een spil is in het web van alle partijen in de samenleving, die betrokken zijn bij de zorg voor kinderen. De eerstelijnszorg wordt in het document Publieke zorg voor jeugd tsg jaargang 91 / 2013 nummer 7 spectrum - pagina 367 /

14 Spectrum (PZJ) genoemd. Om deze eerstelijnszorg heen staan, naast de ouders en het kind, de sociale verbanden van het kind, de overheid (van lokaal naar landelijk), de gemeenschap (van school tot sportvereniging) en de georganiseerde, professionele zorg. In de beschreven eerstelijn zijn verschillende rollen verenigd. Signaleerder, begeleider, behandelaar, belangenbehartiger van het kind en poortwachter voor de tweede en derde lijn. In Betrokken en Nabij wordt de functie van de eerstelijnszorg voor Jeugd toegekend aan de PZJ-zorgverlener. Deze zorgverlener biedt concrete hulp en ondersteuning op maat en sluit zoveel mogelijk aan op de leefwereld van het gezin. Het NCJ werkt nu aan de afronding van deze visie waarin de rol van de Jeugdgezondheidszorg nadrukkelijk wordt belicht. In het nieuwe stelsel van de publieke zorg voor jeugd, vormgegeven in een generalistisch team zoals het sociale wijkteam, is een aantal factoren van belang. Het is belangrijk het kind en het gezin te benaderen met een brede systeemblik. Dat wil zeggen dat sociale, psychische en fysieke aspecten evenals omgevingsfactoren worden meegenomen in de visie op het kind. Daarnaast moet er voldoende reflectie plaatsvinden op het eigen handelen en opvattingen als het gaat om de definiëring van zaken als gezondheid en kwaliteit van leven. Het zou immers een gemiste kans zijn wanneer er in de sociale wijkteams alleen probleemgestuurd gewerkt zou worden. Het gaat toch juist om normaliseren, de eigen kracht van ouders stimuleren en faciliteren, ontzorgen, en demedicaliseren? Het gaat toch om tijdig ingrijpen om erger te voorkomen; om preventie? De uitgangspunten die eerder beschreven zijn ten aanzien van de werkzaamheden van de PZJ-zorgverlener gelden dan ook onverminderd voor het sociale wijkteam. Concrete hulp en ondersteuning die aansluit bij de leefwereld van kind en gezin. Waarbij de zorgverleners adviseren en ondersteunen, maar waarin het gezin centraal staat en leidend is. Zoeken naar duurzame oplossingen en versterken van de eigen kracht. Gebruik maken van een vroeg-signaleringssysteem dat is gebaseerd op geïnformeerd vertrouwen. Waar nodig inbrengen van generalistische expertise of opschalen naar expertteams. Na richtinggevende diagnostiek wordt gericht doorverwezen waardoor het zorgproces effectief en efficiënt is. Deze factoren zijn van groot belang voor het goed kunnen functioneren als sociaal wijkteam en raken de kern en de kracht van de Jeugdgezondheidszorg. De Jeugdgezondheidszorg kent alle kinderen en hun gezinnen en is laagdrempelig, heeft een brede sociaal-medische blik, is schakelpunt en verbindt naar de eerste, tweede en derde lijn en naar het onderwijs. Dat maakt de Jeugdgezondheidszorg bij uitstek een trekker én kernspeler in het sociale wijkteam. Correspondentieadres Ferdinand Strijthagen, Nederlands Centrum Jeugdgezondheid, Utrecht, Activerende welzijnszorg Het verbinden van praktijkonderzoek en onderwijs Toby Witte 1 Rotterdam telt zo n 5000 jongeren tussen 17 en 23 jaar van wie niet duidelijk is wat ze overdag doen. Het gaat hier veelal om jongeren zonder startkwalificatie, voortijdige schoolverlaters. Behalve het ontbreken van een zinvolle dagbesteding heeft een groot deel van hen allerlei problemen. Deze jongeren zijn deels zorgmijders en vallen grotendeels buiten de scoop van de Jeugdzorg. Onderwijs-, zorg- en welzijnsinstellingen hebben moeite deze jonge afglijders binnen te halen en vervolgens binnenboord te houden. Het heeft niet alleen te maken met het gedrag van de jongeren maar eveneens met de ontwikkeling en professionalisering in jeugdzorgland. Het ontbreekt in veel gevallen aan integraal maatwerk. Een effectieve en vooral samenhangende aanpak zijn nodig om de maatschappelijke stijgingskansen en participatie van jongeren in een kwetsbare positie te verhogen. Kwantitatieve en vooral kwalitatieve kennis van de werkzame bestanddelen van interventies zijn helaas beperkt voorradig, terwijl dit 1 Hogeschool Rotterdam, Rotterdam juist zo essentieel is voor de doelbereiking. Analyses van wat nu wel werk en wat niet werkt, best practices maar zeker ook worst practices (van fouten kun je immers leren!), zijn regelmatig ontbrekende schakels in onderzoek. Zeker nu het stelsel van zorg en welzijn in Nederland aan het kantelen is en er een nieuwe sociale professional wordt gevraagd, is meer praktijkgericht onderzoek waarin onderwijs, onderzoek en innovatie met elkaar verbonden zijn, onontbeerlijk ook al kijkt de universitaire wetenschap soms met enige dedain neer op dit type van hbo onderzoek. Kanteling Eerst even de kanteling in de zorg- en welzijnssector. Die kanteling betreft niet alleen de bezuinigingen maar gaat eveneens over vernieuwing van het zorgdenken. Zorg en welzijn smelten samen tot welzijnszorg. De decentralisering van de jeugdzorg, de participatiewet, de stelselherziening passend onderwijs en uitbouw van de WMO (welzijn nieuwe stijl) betekenen onder meer dat nadruk komt te liggen op meedoen : perspectief bieden aan jongeren en gezinnen met psychische en/of ge- tsg jaargang 91 / 2013 nummer 7 spectrum - pagina 368 /