2019

Center for Strategic Research and

კვლევა
და პრაქტიკის Development of Georgia
კანონმდებლობისა
Vakhtang Natsvlishvili
Non-state
Funding of
Civil Society
Organizations
in Georgia
saqarTveloSi
dafinanseba
arasaxelmwifo
organizaciebis
sazogadoebrivi
ვახტანგ ნაცვლიშვილი
Legislation and
Practice
Research
2019
 საზოგადოებრივი ორგანიზაციების
არასახელმწიფო დაფინანსება საქართველოში

კანონმდებლობისა და პრაქტიკის კვლევა

ვახტანგ ნაცვლიშვილი

2019
ეს კვლევა გამოიცა ევროკავშირისა და კონრად ადენაუერის ფონდის მხარდაჭერით,
პროექტის „სამოქალაქო საზოგადოების განვითარების ინიციატივა” ფარგლებში. მის
შინაარსზე პასუხისმგებელია „საქართველოს სტრატეგიული კვლევებისა და განვითა-
რების ცენტრი“ და შესაძლოა, რომ იგი არ გამოხატავდეს ევროკავშირისა და კონრად
ადენაუერის ფონდის შეხედულებებს.

„სამოქალაქო საზოგადოების განვითარების ინიციატივა“ ხორციელდება კონრად ადე-

ნაუერის ფონდის (KAS) მიერ, სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტთან (CSI), სა-
ქართველოს სტრატეგიული კვლევებისა და განვითარების ცენტრთან (CSRDG), კონ-
სულტაციის და ტრენინგის ცენტრთან (CTC) და განათლების განვითარების და დასაქ-
მების ცენტრთან (EDEC) თანამშრომლობით.

პროექტს აფინანსებს ევროკავშირი, ხოლო თანადამფინანსებელია კონრად ადენაუ-

ერის ფონდი.
საქართველოს სტრატეგიული კვლევებისა და განვითარების ცენტრი
ტელეფონი: (+995 32) 2 39 90 19
ელექტრონული ფოსტა: office@csrdg.ge
www.csrdg.ge
 შინაარსი

კვლევის შესახებ 6
კვლევის მიზანი და სამიზნე აუდიტორია 6
კვლევის მეთოდოლოგია და წყაროები 6
კვლევის სტრუქტურა და ტერმინოლოგია 6

არასახელმწიფო დაფინანსება საქართველოში:

შემაჯამებელი მიმოხილვა.............................................................. 8

1. ინდივიდუალური მოხალისეობა.................................................... 17
სფეროს მიმოხილვა 17
სამართლებრივი გარემო 19
საგადასახადო პოლიტიკა 21

2. კერძო შემოწირულება ................................................................. 23

სფეროს მიმოხილვა 23
სამართლებრივი მხარე 24
საგადასახადო პოლიტიკა 25

3. კორპორაციული შემოწირულება და
კორპორაციული მოხალისეობა..................................................... 27
სფეროს მიმოხილვა 27
სამარლებრივი მხარე 30
საგადასახადო პოლიტიკა 32

4. სოციალური და გავლენის მქონე ინვესტირება.............................. 34

სფეროს მიმოხილვა 34
სამართლებრივი მხარე 35
საგადასახადო პოლიტიკა 36

5. სექტორთშორისი თანამშრომლობა............................................... 37
სფეროს მიმოხილვა 37
სამართლებრივი მხარე 40
საგადასახადო პოლიტიკა 41

6. სოციალური მეწარმეობა............................................................... 43
სფეროს მიმოხილვა 43
სამართლებრივი მხარე 45
საგადასახადო პოლიტიკა 48

4
7. სათემო ფონდი............................................................................. 50
სფეროს მიმოხილვა 50
სამართლებრივი მხარე 52
საგადასახადო პოლიტიკა 53

8. ფონდების მასობრივი შეგროვება................................................. 55

სფეროს მიმოხილვა 55
სამართლებრივი მხარე 56
საგადასახადო პოლიტიკა 57

ბიბლიოგრაფია............................................................................ 58

5
 კვლევის შესახებ

კვლევის მიზანი და სამიზნე აუდიტორია

ჩვენი მიზანია, შევისწავლოთ საქართველოს საზოგადოებრივი ორგანიზაციების

არასახელმწიფო დაფინანსების საკანონმდებლო ბაზა და შესაბამისი პრაქტიკა.
კვლევა არასახელმწიფო დაფინანსების სხვადასხვა ფორმას აანალიზებს და ავლენს
სფეროში არსებულ ხარვეზებს. საგულისხმოა, რომ კვლევა არ შეეხება საერთაშო-
რისო დონორი ორგანიზაციებისა და სახელმწიფო უწყებების მიერ საზოგადოებრი-
ვი ორგანიზაციების დაფინანსებას.

აქიდან გამომდინარე, კვლევის ძირითად სამიზნე აუდიტორიად საზოგადოებრივ

ორგანიზაციებს, სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებსა და ბიზნესკომპანიებს
მოვიაზრებთ. იმედია, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების არასახელმწიფო დაფი-
ნანსების ფორმების შეფასება ამ სფეროსთან დაკავშირებულ საზოგადოებრივ და
პოლიტიკურ დისკუსიას წაახალისებს. გარდა ამისა, ვიმედოვნებთ, რომ კვლევა
დააინტერესებს ყველას, ვისაც საქართველოში საზოგადოებრივი ორგანიზაციების
განვითარება და, ზოგადად, სამოქალაქო საზოგადოების მდგომარეობა აინტერე-
სებს, მათ შორის, საერთაშორისო ორგანიზაციებს, მედიაორგანიზაციებს, პოლიტი-
კურ პარტიებს, მეცნიერებსა და მკვლევრებს.

კვლევის მეთოდოლოგია და წყაროები

კვლევაში გამოყენებულია ნორმატიული მასალის ინტერპრეტაციული ანალიზის მე-

თოდი. კანონმდებლობის პრაქტიკაში განხორციელების შეფასებისას კი, როგორც
წესი ვეყრდნობით, მეორად წყაროს – საზოგადოებრივ ორგანიზაციებთან და მათ ფი-
ნანსურ მდგრადობასთან დაკავშირებულ კვლევებს, დასკვნებსა და შეფასებებს.

კვლევის პროცესში გამოვიყენეთ შემდეგი წყაროები: (ა) საქართველოს საკანონმ-

დებლო და კანონქვემდებარე აქტები; (ბ) სასამართლო გადაწყვეტილებები; (გ) სა-
ჯარო ინფორმაციის გამოთხოვის გზით მიღებული ინფორმაცია; (დ) საერთაშორი-
სო და ადგილობრივი ორგანიზაციების მომზადებული ანგარიშები; (ე) აკადემიური
და კვლევითი ლიტერატურა.

კვლევის სტრუქტურა და ტერმინოლოგია

აღნიშნული ნაშრომი არასახელმწიფო დაფინანსების თითოეული ფორმის შესახებ

ცალკე თავს შეიცავს, თავი მიმოიხილავს და აანალიზებს სფეროში არსებულ მდგო-
მარეობას, შესაბამის სამართლებრივ გარემოსა და საგადასახადო პოლიტიკას.

6
 კვლევის შესახებ

კვლევაში ყველაზე ხშირად ნახსენები ცნებაა „საზოგადოებრივი ორგანიზაცია“, რაც

საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრულ არასამეწარმეო (არაკომერციულ)
იურიდიულ პირებს გულისხმობს. ჩვენ არ გამოვიყენეთ ტერმინი „არასამთავრობო
ორგანიზაცია“, რადგან ის ნეგატიურ ელფერს შეიცავს.

საზოგადოებრივი ორგანიზაციების არასახელმწიფო დაფინანსების ზოგიერთი ფორ-

მისთვის შესაბამისი ქართული შესატყვისის ძიება დაგვჭირდა.
იმედია, ჩვენ მიერ შერჩეული სიტყვათშეთანხმება სრულად გამოხატავს ტერმინის
მნიშვნელობას:

Individual Volunteering – კერძო მოხალისეობა;

Individual Donation – კერძო შემოწირულება;

Corporate Donation – კორპორაციული შემოწირულება;

Corporate Volunteering – კორპორაციული მოხალისეობა;

Community Foundation – სათემო ფონდი;

Social Entrepreneurship – სოციალური მეწარმეობა;

Corporate Social Investment – კორპორაციული სოციალური ინვესტირება;

Impact-Oriented Investment – გავლენის მქონე ინვესტირება;

Cross-Sector Cooperation – სექტორთშორისი თანამშრომლობა;

Crowd-Funding – ფონდების მასობრივი შეგროვება.

7
 არასახელმწიფო დაფინანსება საქართველოში:
შემაჯამებელი მიმოხილვა

თანამედროვე ქართული საზოგადოებრივი ორგანიზაციების1 დაბადება საბჭო-

თა კავშირის დაშლას უკავშირდება. ამ ისტორიული მოვლენის დადგომასთან ერ-
თად, ამერიკის შეერთებული შტატები და ევროპის სახელმწიფოები საქართველოს
სამოქალაქო საზოგადოების მხარდაჭერით დაინტერესდნენ. 1992-1995 წლებში
საზოგადოებრივი ორგანიზაციების რიცხვმა რამდენიმე ათასს მიაღწია. ეს გაერ-
თიანებები თითქმის სრულად იყვნენ დამოკიდებული დასავლურ დაფინანსებაზე.
პოსტსოციალისტური ქვეყნების სამოქალაქო გაერთიანებათა მსგავსად, საქართ-
ველოს საზოგადოებრივ ორგანიზაციათა საქმიანობაში ლიბერალური პრინციპე-
ბის დაცვა სჭარბობდა და მათი საქმიანობის პარადიგმა სახელმწიფო ძალაუფლე-
ბის ბოროტად გამოყენების კრიტიკას ეფუძნებოდა (Nodia, 2005). დროის სვლას-
თან ერთად საქართველოს საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საქმიანობის სფერო
გაფართოვდა2.
თემაზე მომუშავე მკვლევრები მიუთითებენ, რომ ქართული საზოგადოებრივი
ორგანიზაციები, რეგიონის სხვა ქვეყნებთან შედარებით, უფრო ძლიერ და ქმე-
დით გაერთიანებებს წარმოადგენენ. საზოგადოებრივი ორგანიზაციების შექმნი-
სა და საქმიანობის მარეგულირებელი საკანონმდებლო გარემო, როგორც წესი,
დადებითად ფასდება. საჯარო რეესტრის ოფიციალური მონაცემებით, საქართ-
ველოში 26 ათასზე მეტი საზოგადოებრივი ორგანიზაციაა რეგისტრირებული.
ისინი პოლიტიკური და ეკონომიკური უფლებების ფართო სპექტრით სარგებლო-
ბენ და მათ საქმიანობას სახელმწიფო მართლზომიერი ზედამხედველობის ფარგ-
ლებში ახორციელებს. ქართული საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მთავარ სიძ-
ლიერედ, როგორც წესი, მათი პროფესიონალიზმი და სახელმწიფო რეფორმების
პროცესში აქტიური მონაწილეობა მიიჩნევა. ქართულ საზოგადოებრივ ორგანი-
ზაციებს ქვეყნისთვის საჭირბოროტო საკითხებზე მუშაობისა და პოლიტიკურ-
საზოგადოებრივი დღის წესრიგის განსაზღვრის უნარს ხშირად უქებენ (Pinol
Puig, 2016; Lortkipanidze & Pataraia, 2014; Natsvlishvili, Salamadze et al, 2018;

1 ტერმინ „საზოგადოებრივ ორგანიზაციაში“ მოვიაზრებთ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის

(საქართველოს პარლამენტის უწყებანი, 31, 24/07/1997) შესაბამისად რეგისტრირებულ არასა-
მეწარმეო (არაკომერციულ) იურიდიულ პირებს. საჯარო ცხოვრებაში მათ, როგორც წესი, არა-
სამთავრობო ორგანიზაციებად მოიხსენიებენ; თუმცა, მიგვაჩნია, რომ ტერმინი „არასამთავრობო
ორგანიზაცია“ არაზუსტია, მოიცავს რა არა მხოლოდ მოქალაქეთა არაკომერციულ გაერთიანებას,
არამედ პროფესიულ კავშირებსა და სამეწარმეო სუბიექტებს. ამასთან, ის ნეგატიური ელფერის
მატარებელია.
2 კავკასიის კვლევითი რესურსების ცენტრის კვლევის მიხედვით, ყველაზე მეტი საზოგადოებრივი
ორგანიზაცია განათლებისა და მეცნიერების, ახალგაზრდობისა და სამოქალაქო საზოგადოების
განვითარების საკითხებზე მუშაობს, ხოლო ყველაზე მცირე რაოდენობა – ჯანმრთელობის დაცვის,
დევნილთა, სოფლის მეურნეობისა და ეკოლოგიის თემაზე. იხ. CRRC, 2018.

8
 არასახელმწიფო დაფინანსება საქართველოში: შემაჯამებელი მიმოხილვა

USAID, 2018). 2013 წელს საქართველოს პარლამენტმა ოფიციალურად აღიარა

საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მნიშვნელობა დემოკრატიული პოლიტიკური
სისტემის ჩამოყალიბების პროცესში და მათი მხარდაჭერის ვალდებულება აიღო3.
ამჟამად, საკანონმდებლო ორგანო საზოგადოებრივი ორგანიზაციების განვითა-
რების სახელმწიფო კონცეფციაზე მუშაობს – მისი მიღება საქართველოს პარლა-
მენტის ღია მმართველობის პარტნიორობის ეროვნული სამოქმედო გეგმით აღე-
ბული ერთ-ერთი ვალდებულებაა4.
ქართული საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ერთ-ერთ მთავარ გამოწვევად
მათი ფინანსური სიცოცხლისუნარიანობა სახელდება. სამოქალაქო საზოგადოების
მდგრადობის 2018 წლის ინდექსის მიხედვით, უკანასკნელ წლებში, საზოგადოებ-
რივი ორგანიზაციების ფინანსური მდგრადობის მაჩვენებელი მნიშვნელოვნად არ
შეცვლილა (USAID, 2018) (იხ. ცხრილი 1). საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს, ამავე
ანგარიშის თანახმად, არ აქვთ დაფინანსების მრავალფეროვანი არხები და მათი და-
ფინანსების ძირითად წყაროდ საერთაშორისო საგრანტო დაფინანსება სახელდება
(USAID, 2018). კავკასიის კვლევითი რესურსების ცენტრის 2018 წელს ჩატარებუ-
ლი კვლევაც ამ ფაქტს ადასტურებს (CRRC, 2018)5. კვლევის მიხედვით, დონორი
ორგანიზაციების მიღებული გრანტები საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მთლი-
ანი შემოსავლის 64 პროცენტს აღემატება (იხ. ცხრილი 2)6.

ცხრილი 1. საქართველოს საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ფინანსური

სიცოცხლისუნარიანობის ინდექსი

5,5
5
4,5
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

წყარო: USAID, 2018.

3 საქართველოს პარლამენტსა და საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ურთიერთთანამშრომლობის

მემორანდუმს ხელს პარლამენტის თავმჯდომარე და 200-ზე მეტი საზოგადოებრივი ორგანიზაცია
აწერს.
4 იხ. საქართველოს ღია პარლამენტის 2017 წლის სამოქმედო გეგმა, ვალდებულება N1.8.
5 კვლევის ავტორთა განმარტებით საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისგან ფინანსური ბრუნვის
შესახებ ინფორმაციის მიღება რთული აღმოჩნდა. გამოკითხულთა დაახლოებით 22 პროცენტმა
2016 წლის ფინანსური ბრუნვის შესახებ ინფორმაცია არ გასცა. შესაბამისად, კვლევის ავტორთა
შეფასებით, მიღებული მონაცემების განმარტება სიფრთხილეს მოითხოვს, თუმცა გარკვეული
დასკვნების გამოტანის საშუალებას მაინც იძლევა. იხ. CRRC, 2018.
6 საგულისხმოა, რომ კავკასიის კვლევითი რესურსების ცენტრის კვლევის მიხედვით, გამოკითხული
საზოგადოებრივი ორგანიზაციების 2016 წლის საერთო ბრუნვა 69.3 მლნ. ლარი იყო. თუმცა,
საერთო ბრუნვის 80 პროცენტზე მეტი ორგანიზაციების მხოლოდ ერთ მეხუთედზე მოდის; ამ
უკანასკნელის სამი მეოთხედი (29 ორგანიზაცია), თავის მხრივ, თბილისშია რეგისტრირებული. იხ.
CRRC, 2018.

9
არასახელმწიფო დაფინანსება საქართველოში: შემაჯამებელი მიმოხილვა

ცხრილი 2. საქართველოს საზოგადოებრივი ორგანიზაციების

შემოსავლების განაწილება, 2016

წყარო რაოდენობა პროპორცია

1 დონორი ორგანიზაციებისგან მიღებული გრანტები 143 64.4

2 შემოწირულება ფიზიკური პირებისგან 39 17.6
3 საწევრო 30 13.5
4 ბიზნესისგან მიღებული დაფინანსება 20 9.0
5 სახელმწიფო დაფინანსება 44 19.8
6 შემოსავალი საკუთარი ეკონომიკური საქმიანობიდან 53 23.9
7 სხვა 25 11.3

წყარო: CRRC, 2018

ეს მაჩვენებლები დამატებითი მონაცემების მოყვანის გარეშეც საყურადღე-

ბოა. თუმცა, საერთაშორისო დონორი ორგანიზაციების დაფინანსების პარადიგმის
ცვლილების ფონზე, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ფინანსური სიცოცხლი-
სუნარიანობის მაჩვენებელი შესაძლოა, კიდევ უფრო გაუარესდეს. ეკონომიკური
თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის (OECD) მონაცემებით, ბოლო
სამი წლის განმავლობაში საქართველოს საერთაშორისო დაფინანსება მცირდება:
2013 წელს საქართველოსთვის გამოყოფილმა საერთაშორისო დახმარებამ 646
მილიონს გადააჭარბა. ეს მონაცემი დაახლოებით 100 მილიონით შემცირდა 2014
წელს, ხოლო 2015 წელს 448 მილიონი შეადგინა7 (იხ. ცხრილი 3). თავის მხრივ,
ევროკომისია, რომელიც ამერიკის შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვი-
თარების სააგენტოსთან ერთად ყველაზე მსხვილ დონორს წარმოადგენს, უპირა-
ტესობას დიდი გრანტების გაცემას ანიჭებს, რაც მისგან დაფინანსების მიმღები
საზოგადოებრივი ორგანიზაციების რიცხვს მნიშვნელოვნად ამცირებს (USAID,
2017). ამასთან, ბოლო წლებში, მსოფლიო ბანკის შეფასების მიხედვით, საქართ-
ველო საშუალოზე დაბალი და საშუალოზე მაღალი შემოსავლების მქონე ქვეყნებს
შორის მოძრაობს (World Bank, 2017). ექსპერტები ვარაუდობენ, რომ საქართვე-
ლოს ეკონომიკური განვითარების მაჩვენებლების გაუმჯობესებასთან ერთად, კი-
დევ უფრო შემცირდება საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისათვის განკუთვნილი
საერთაშორისო დაფინანსება.

7 ეს მონაცემი არ მიჯნავს სახელმწიფოსა და საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისათვის მიღე-

ბულ დახმარებას. თუმცა, საერთო მაჩვენებლის შემცირება, ექსპერტების აზრით, პროპორ-
ციულად აისახება საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მიღებული საერთაშორისო დაფინანსე-
ბის ოდენობაზე.

10
 არასახელმწიფო დაფინანსება საქართველოში: შემაჯამებელი მიმოხილვა

ცხრილი 3. საქართველოსთვის გაცემული საერთაშორისო დახმარება (ODA)

წელი ოდენობა (მლნ. $) სხვაობა წინა წელთან (მლნ. $)

1 2013 646.3 –
2 2014 562.5 ⇓ 83.8
3 2015 447.6 ⇓ 114.9

წყარო: USAID, 2017

ეს მდგომარეობა საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს გამოწვევის წინაშე აყე-

ნებს: მათ მუშაობა უნდა დაიწყონ დაფინანსების წყაროების გამრავალფეროვ-
ნების მიმართულებით. მიუხედავად იმისა, რომ 2012 წლიდან სახელმწიფოს სა-
ზოგადოებრივ ორგანიზაციებისათვის საბიუჯეტო გრანტის გაცემა შეუძლია8,
სახელმწიფო გრანტი დაფინანსების მნიშვნელოვან წყაროდ ვერ იქცა. საზო-
გადოებრივი ორგანიზაციების სახელმწიფო დაფინანსება არასისტემურ და ქა-
ოტურ ხასიათს ატარებს და, როგორც წესი, ამა თუ იმ სფეროში უკვე არსებული
სახელმწიფო მიდგომების პრაქტიკაში დანერგვის მიზნით გაიცემა (სალამაძე,
ფანიაშვილი, 2017; სალამაძე, ლაცაბიძე, 2017); არ არსებობს არც ერთი სახელ-
მწიფო უწყება, რომელიც გრანტს პოლიტიკური ხელისუფლების ანგარიშვალდე-
ბულების შეფასების მიმართულებით გასცემს, ხოლო ადგილობრივი თვითმმარ-
თველობის ორგანოებს გრანტის გაცემა კანონით აქვთ აკრძალული9. ამასთან,
საგულისხმოა, რომ სახელმწიფო დაწესებულებების მიერ გაცემული გრანტების
80 პროცენტზე მეტი დედაქალაქ თბილისში რეგისტრირებულ ორგანიზაციებზე
მოდის (CRRC, 2018).
საზოგადოებრივი ორგანიზაციების არასახელმწიფო დაფინანსების არაერ-
თი მექანიზმი არსებობს, მათ შორის, ინდივიდუალური და კორპორაციული
შემოწირულების, მოხალისეობის, სოციალური მეწარმეობის, სექტორთშორი-
სი პარტნიორობის, სათემო ფონდების, სოციალური ინვესტირების ფორმების
სახით. არასახელმწიფო დაფინანსების ამ მექანიზმების დაბალი პოპულარობა

8 1996 წელს მიღებული რედაქცია გრანტის გამცემ სუბიექტთა შორის სახელმწიფო უწყებებს
არ მოიაზრებდა. დამოუკიდებლობის მეორე ათწლეულის ბოლოს, 2009 წელს საქართველოში
შეიქმნა საზოგადოებრივი ორგანიზაციების სახელმწიფო დაფინანსების ერთიანი ფონდი (საქ-
მიანობა 2013 წელს შეწყვიტა, თუმცა ლიკვიდაციისთვის საჭირო პროცედურა არ გაუვლია),
ხოლო 2010 წელს შეტანილი ცვლილების შედეგად, გრანტების შესახებ საქართველოს კანონში
მოცემულ გრანტის გამცემ სუბიექტთა ჩამონათვალს საჯარო სამართლის იურიდიული პირი
დაემატა. 2011 წლის შესწორების შემდეგ, გრანტის გამცემ სუბიექტთა სიაში გაჩნდა საქართ-
ველოს სამინისტრო, ხოლო 2017 წლის ცვლილებით – საქართველოს სახელმწიფო მინისტრის
აპარატი და აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის სამინისტროები. იხ. გრანტე-
ბის შესახებ საქართველოს კანონი (პარლამენტის უწყებანი, 19-20, 30/071996).
9 საზოგადოებრივი ორგანიზაციების სახელმწიფო დაფინანსების შესახებ სამოქალაქო საზოგა-
დოების ინსტიტუტი მუშაობს. ინსტიტუტმა ევროკომისიის მხარდაჭერით მოამზადა სახელმწი-
ფო დაფინანსების შესახებ საერთაშორისო და ადგილობრივი პრაქტიკისა და კანონმდებლობის
კვლევა და, ამჟამად, ქართული მოდელის შემუშავების პროცესშია. ვრცლად იხ. სალამაძე, ფა-
ნიაშვილი 2017. შესაბამისად, ამ საკითხს ამ მიმოხილვაში ნაკლები ყურადღება დაეთმობა.

11
არასახელმწიფო დაფინანსება საქართველოში: შემაჯამებელი მიმოხილვა

საქართველოში სხვადასხვა მიზეზით აიხსნება. ამის გასარკვევად უპირველე-

სად, არასახელმწიფო დაფინანსების მარეგულირებელი ნორმატიული აქტები,
ასპექტები უნდა მიმოვიხილოთ.
სახელმწიფო კანონმდებლობა საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს არასახელმწი-
ფო დაფინანსების მიღებას არ უკრძალავს. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი და
სხვა სექტორული კანონმდებლობა საშუალებას იძლევა, საზოგადოებრივმა ორგა-
ნიზაციებმა არასახელმწიფო დაფინანსების სხვადასხვა ფორმა გამოიყენონ. 2016
წელს საქართველოს პარლამენტმა მიიღო მოხალისეობის შესახებ კანონი, რამაც
მნიშვნელოვნად გაამარტივა საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მიერ მოხალისეთა
შრომის გამოყენება. საქართველოს საგადასახადო კოდექსი საზოგადოებრივ ორ-
განიზაციებს, როგორც წესი, ბიზნესკომპანიების მსგავსად ბეგრავს. 2019 წლის
პირველ იანვარს10 ამოქმედებული დაბეგვრის ე.წ. ესტონური მოდელის ფარგ-
ლებში, საზოგადოებრივი ორგანიზაციის მოგების გადასახადით დაბეგვრისთვის
განსაზღვრულია არა შემოსავლის სახე, არამედ გაწეული ხარჯების თავსებადობა
ორგანიზაციის საწესდებო და საქველმოქმედო მიზნებთან11. ასეთი მიდგომა საზო-
გადოებრივ ორგანიზაციებს მოგების გადასახადის გადახდისგან ათავისუფლებს12.
ამასთან, საგადასახადო კოდექსი საზოგადოებრივი ორგანიზაციების კორპორაცი-
ული დაფინანსების წამახალისებელ მექანიზმებსაც შეიცავს13. ამჟამად, საქართვე-
ლოს პარლამენტი განიხილავს სოციალური მეწარმეობის შესახებ საკანონმდებლო
ცვლილებების პროექტს, რომლის მიხედვით სახელმწიფო მიზნად ისახავს მხარი
დაუჭიროს სოციალური მეწარმეობის განვითარებასა და სოციალური საწარმო-
ებისთვის შეღავათიანი საკრედიტო რესურსებისა და გრანტის მიღების შესაძლებ-
ლობათა გაფართოებას. ამასთან, კანონპროექტის თანახმად, სახელმწიფო იღებს
ვალდებულებას, თანაბარ პირობებში უპირატესობა მიანიჭოს სოციალური საწარ-
მოს მიერ წარმოებული პროდუქტისა და მომსახურების შესყიდვას14.

10 საწარმოებისთვის ესტონური მოდელი 2017 წლის 1-ელი იანვრიდან მოქმედებს.

11 საქართველოს საგადასახადო კოდექსის მე-10 მუხლი ჩამოთვლის საქველმოქმედო საქმიანობის
ფორმებსა და სახეებს, მათ შორისაა, ადამიანის უფლებების, გარემოს, დემოკრატიის, კულტურის,
ხელოვნების, სპორტის, განათლების, მეცნიერების, ჯანმრთელობის, სოციალური კეთილდღეობის
განვითარება და დაცვა. იხ. საქართველოს საგადასახადო კოდექსი (პარლამენტის უწყებანი, 3591,
17/09/2010).
12 საგადასახადო ცვლილების განმარტებით ბარათში ვკითხულობთ, რომ „ეკონომიკური საქ-
მიანობის განმახორციელებელი ორგანიზაციების დაბეგვრა 2019 წლიდან განხორციელდება
მოგების გადასახადით დაბეგვრის ახალი მოდელის პრინციპებით, რაც ფაქტობრივად ნიშნავს
მათ გათავისუფლებას ამ გადასახადისგან, რადგან ისინი მოგებას არ ანაწილებენ“. იხ. https://
info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/177558? [ბოლო ნახვა: 18.03.2019]. ე.წ. ესტონუ-
რი მოდელის დაბეგვრის თავისებურებებს შესაბამის თავებში დეტალურად მიმოვიხილავთ.
13 საგადასახადო კოდექსის 117-ე მუხლი ბიზნესს საშუალებას აძლევს, დაბეგვრადი შემოსავლიდან
გამოქვითოს საქველმოქმედო ორგანიზაციისთვის გაღებული თანხა, უსასყიდლოდ მიწოდებული
საქონელი ან/და უფასოდ გაწეული მომსახურების საბაზრო ფასი – მაგრამ «არაუმეტეს ერთობლივი
შემოსავლიდან ამ კოდექსით გათვალისწინებული გამოქვითვების შემდეგ დარჩენილი თანხის 10
პროცენტისა». იხ. საქართველოს საგადასახადო კოდექსი (საქართველოს პარლამენტის უწყებანი,
3591, 17/09/2010).
14 სოციალური მეწარმეობის შესახებ საკანონმდებლო ცვლილებების პროექტი საქართველოს
სტრატეგიული კვლევებისა და განვითარების ცენტრის მიერ მომზადდა და განსახილველად
საქართველოს პარლამენტს წარედგინა. ვრცლად იხ. სოციალური მეწარმეობის შესახებ თავი.

12
 არასახელმწიფო დაფინანსება საქართველოში: შემაჯამებელი მიმოხილვა

მართალია, კანონმდებლობა დადებითად ფასდება, მაგრამ, ამავდროულად, ეჭვ-

გარეშეა, რომ საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მარეგულირებელი გარემო ცვლი-
ლებებს საჭიროებს. არაერთი ქვეყნის გამოცდილება აჩვენებს, რომ დაფინანსების
მრავალფეროვან წყაროებზე რეალური წვდომის უზრუნველსაყოფად სახელმწიფოს
ორკესტრირებული ძალისხმევაა საჭირო – პოლიტიკა, რომელიც წაახალისებს მოხა-
ლისეობას, შემოწირულებათა გაცემას, სექტორთშორის თანამშრომლობას, სათემო
ფონდების შექმნასა და განვითარებას. ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითა-
რების ორგანიზაციის შეფასებით, მთავრობებს განსაკუთრებული როლი აკისრიათ ამ
მექანიზმების ინსტიტუციონალიზებისა და განვითარების საქმეში და ეს როლი მხო-
ლოდ კანონმდებლობის მიღებით არ შემოიფარგლება (OECD, 2016). კრიტიკულად
მნიშვნელოვანია საზოგადოებრივი და პოლიტიკური დისკუსიის დაწყება ინდივიდუ-
ალური და კორპორაციული ქველმოქმედების როლისა და მნიშვნელობის თაობაზე.
გამოცდილება აჩვენებს, რომ, მიუხედავად ქველმოქმედების შესაძლო პოზიტიური
გავლენისა, ის ვერ ჩაანაცვლებს სახელმწიფოს ვალდებულებას, ძირეული სოციალუ-
რი პრობლემების მოგვარებაზე იმუშაოს. საქართველოში კი ქველმოქმედების განვი-
თარება ხშირად სახელმწიფოს სოციალურ პასუხისმგებლობათა ჩანაცვლების ღონის-
ძიებად მიიჩნევა15.
უდავოა, რომ არასახელმწიფო დაფინანსების ფორმების გამოუყენებლო-
ბაზე პასუხისმგებლობას თავად საზოგადოებრივი ორგანიზაციებიც ინაწილე-
ბენ. ქართული საზოგადოებრივი ორგანიზაციები, რომლებიც საერთაშორისო
ფინანსური დახმარებით განვითარდნენ, საფუძველიშივე არ მოიაზრებდნენ
წევრობაზე დაფუძნებულ და მონაწილეობით მართვის მოდელს. კვლევები აჩ-
ვენებს, რომ საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მნიშვნელოვანი ნაწილი მოქა-
ლაქეთა წინაშე ანგარიშვალდებულ გაერთიანებებად არ მიიჩნევა (Pino Puig,
2016) და მათი დღის წესრიგი ხშირად არ ითვალისწინებს მოსახლეობის რე-
ალურ საჭიროებებს (Reisner, 2018). საგულისხმოა, რომ საზოგადოებრივი ორ-
განიზაციები როგორც წესი, მედიით არ ლაპარაკობენ იმ საკითხებზე, რომელიც
მოსახლების მიერ მთავარ პრობლემებად სახელდება (USAID, 2018)16. ერთ-ერ-
თი კვლევის მიხედვით, ქართული საზოგადოებრივი ორგანიზაციების უმრავ-
ლესობა საკუთარ სიძლიერედ თანამშრომელთა პროფესიონალიზმს მიიჩნევს17,

15 საქართველოში მიმდინარე დისკუსიები აჩვენებს, რომ, მაგალითად, ბიზნესის კორპორაციული

სოციალური პასუხისმგებლობის (CSR) კონცეფციის სარგებლიანობის მიმართ არათანაზომიერად
მაღალი მოლოდინი არსებობს. ამ საკითხის გარშემო არსებული ლიტერატურა მკაფიოდ მიუთითებს,
რომ ყველა სოციალური და გარემოსდაცვითი პრობლემის მოგვარება ბიზნესის კეთილი ნების
საფუძველზე ვერ მოხდება. თუმცა, ეთიკური ბიზნესქცევის სტანდარტებს ამ პრობლემების
მოგვარებაში წვლილის შეტანა შეუძლია. ვრცლად იხ. კორპორაციული შემოწირულებისა და
მოხალისეობის თავი.
16 ეროვნულ დემოკრატიული ინსტიტუტის (NDI) სოციოლოგიური კვლევის მიხედვით,
მოსახლეობა მთავარ პრობლემად ასახელებს სამუშაო ადგილებს, სიღარიბეს, ტერიტორიულ
მთლიანობას, ფასების ზრდასა და ინფლაციას, არა ხელმისაწვდომ სამედიცინო
მომსახურებას, პენსიებსა და ხელფასებს. 2018 წელს გამოცემული მდგრადობის ინდექსის
მიხედვით, საზოგადოებრივი ორგანიზაციები ამ საკითხზე მედიით თითქმის არ საუბრობენ.
ვრცლად იხ. USAID, 2018.
17 მხოლოდ გამოკითხული საზოგადოებრივი ორგანიზაციების 27 პროცენტი მიიჩნევს საკუთარ
სიძლიერედ წევრობაზე დაფუძნებულ მართვას. იხ. Lutsevych, 2013.

13
არასახელმწიფო დაფინანსება საქართველოში: შემაჯამებელი მიმოხილვა

ხოლო მთავარ დანიშნულებად პოლიტიკურ პროცესზე გავლენის მოხდენას ასა-

ხელებს (Lutsevych, 2013); ამავე კვლევის ფარგლებში ნაჩვენებია, რომ ხშირად
საზოგადოებრივი ორგანიზაციები მოქალაქეებთან ურთიერთობენ როგორც
„ბენეფიციარებთან“. კავკასიის კვლევითი რესურსების ცენტრის ბარომეტრის
მიხედვით, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მიმართ მოსახლეობის ნდობა
2008 წლიდან 2015 წლამდე 12 ნიშნულით დაეცა და 23 პროცენტი შეადგი-
ნა (USAID, 2017). საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მდგრადობის ინდექსის
თანახმად, მოსახლეობის მხოლოდ 1%-ს სურს საზოგადოებრივი ორგანიზაცი-
ებისგან ინფორმაციის მიღება (USAID, 2018). შესაბამისად, გაკვირვებას არ
იწვევს ის გარემოება, რომ მოქალაქეთა შემოწირულება საზოგადოებრივი ორ-
განიზაციის შემოსავლის მნიშვნელოვან წყაროს არ წარმოადგენს. ოფიციალუ-
რი მონაცემებით საქართველოს მოსახლეობის მხოლოდ 6 პროცენტი გასცემს
შემოწირულებას საზოგადოებრივ ორგანიზაციებზე და მხოლოდ 9 პროცენტი
ყოფილა მოხალისეობითი ღონისძიების მონაწილე (CAF, 2017)18.
ბიზნესისა და საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ურთიერთობა და ბიზ-
ნესის მიერ საზოგადოებრივ ორგანიზაციებზე ფინანსური დახმარების გაცე-
მა კიდევ ერთი კომპლექსური საკითხია. საზოგადოებრივი ორგანიზაციების
მდგრადობის ინდექსის თანახმად, ბიზნესი საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს
პოლიტიზებულ სუბიექტებად აღიქვამს და ხელისუფლებასთან ურთიერთო-
ბის შესაძლო დაძაბვის საბაბით მათთან თანამშრომლობას ერიდება (USAID,
2017). საზოგადოებრივი ორგანიზაციების პოლიტიზებულ მოთამაშეებად აღ-
ქმის შთაბეჭდილებას აძლიერებს ამ ორგანიზაციებში დასაქმებულ თანამშ-
რომელთა სახელისუფლო და პოლიტიკურ თანამდებობებზე ხშირი დანიშვნაც
(USAID, 2018). საგულისხმოა, რომ რაოდენობრივი კვლევის ფარგლებში გა-
მოკითხული 568 ბიზნესკომპანიიდან თითქმის მეხუთედს საერთოდ არ სმენია
კორპორაციული სოციალური პასუხისმგებლობის კონცეფციის შესახებ, ხოლო
ისინი, ვინც სოციალური პასუხისმგებლობის პროექტებს ახორციელებენ, თა-
ვად განსაზღრავენ, თუ რა ტიპის საზოგადოებრივად სასარგებლო პროექტია
მათთვის მისაღები და, ამ მხრივ, საზოგადოებრივ ორგანიზაციებთან, როგორც
წესი, არ თანამშრომლობენ. კვლევის ფარგლებში გამოკითხული ბიზნეს-კომპა-
ნიების მხოლოდ 8 პროცენტი მიუთითებს, რომ განუხორციელებია რაიმე ტი-
პის პროექტი საზოგადოებრივ ორგანიზაციასთან თანამშრომლობით (CRRC,
2018) (იხ. ცხრილი 4).

18 საქართველო 139 ქვეყანას შორის 124-ე ადგილზეა მოხალისოების მაჩვენებლით, ხოლო 137-ე ად-
გილზე, – საზოგადოებრივი ორგანიზაციის მიმართ გაცემული ფინანსური შემოწირულების მაჩვე-
ნებლით. ვრცლად იხ. CAF, 2017.

14
 არასახელმწიფო დაფინანსება საქართველოში: შემაჯამებელი მიმოხილვა

ცხრილი 4. ბიზნესისა და საზოგადოებრივი ორგანიზაციების თანამშრომლობა

(იმ ბიზნესის წილი, რომელსაც საზოგადოებრივ ორგანიზაციებთან
უთანამშრომლია)

(ა) საზოგადოებრივი ორგანიზაციების წილი, რომლებსაც 2016 წელს დაფინანსება ჰქონდათ მი-
ღებული ბიზნესისგან: 9%

(ბ) ბიზნესის წილი, რომელსაც საზოგადოებრივ ორგანიზაციებთან უთანამშრომლია: 8%

(გ) თბილისში წარმოებული (არსებული) ბიზნესის წილი, რომელსაც საზოგადოებრივ ორგანიზა-

ციებთან უთანამშრომლია: 13%

(დ) რეგიონებში ბიზნესის წილი, რომელსაც საზოგადოებრივ ორგანიზაციებთან უთანამშ-

რომლია: 4%

წყარო: CRRC, 2018

მეორე მხრივ, ბიზნესისგან დაფინანსების მიღება არც ზოგიერთი საზოგა-

დოებრივი ორგანიზაციისთვის არის მისაღები. ბოლო წლებში, საზოგადოებრივ
დღის წესრიგში განსაკუთრებით მწვავედ დაისვა ბიზნესის მიერ ადამიანის უფ-
ლებების, განსაკუთრებით შრომისა და გარემოსდაცვითი უფლებების, დაცვის
საკითხი19. ზოგიერთი საზოგადოებრივი ორგანიზაცია ბიზნესისგან დაფინანსე-
ბის მიღებაზე უარს ამბობს, რადგან მიიჩნევს, რომ ბიზნესი უგულებელყოფს
ადამიანის უფლებებს და საქველმოქმედო დაფინანსების გაცემისას მხოლოდ
კორპორაციული ინტერესი ამოძრავებს. ამ დამოკიდებულების საილუსტრა-
ციოდ შეგვიძლია კავკასიის კვლევითი რესურსების ცენტრის რაოდენობრივი
და თვისებრივი კვლევა გამოვიყენოთ, რომლის მიხედვით შესწავლილი 282
საზოგადოებრივი ორგანიზაციიდან მხოლოდ 20 ორგანიზაციას ჰქონდა მიღე-
ბული ბიზნესის დაფინანსება (CRRC, 2018)20. ერთ-ერთი კვლევის ფარგლებში
გამოკითხული საზოგადოებრივი ორგანიზაციები მიუთითებენ, რომ ბიზნესის-
გან რადიკალურად განსხვავებული მიზნები აქვთ და ქმედით ორმხრივ თანამშ-
რომლობას შორეულ პერსპექტივად განიხილავენ (CRRC, 2018). ამ მხრივ, 2015
წელს დაარსებულმა კორპორაციული სოციალური პასუხისმგებლობის კლუბმა,
რომელიც 90-მდე საზოგადოებრივი ორგანიზაციის, ბიზნესის, საჯარო უწყე-
ბისა და აკადემიის წარმომადგენელს აერთიანებს, ამ დრომდე ვერ მოახერხა
ხელშესახები ცვლილებების გატარება (USAID, 2018).

19 გაეროს განვითარების პროგრამის ჩატარებული კვლევის მიხედვით, შრომითი უფლებები

საქართველოში ყველაზე ხშირად დარღეულ უფლებად სახელდება. იხ. UNDP, 2017.
20 დღეის მდგომარეობით, საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს არ ეკისრებათ ვალდებულება ბიზნე-
სის მხრიდან მიღებული შემოწირულების ან ამ უკანასკნელთან ერთობლივი პროექტის შესახებ
საჯაროდ განცხადების. იმისთვის, რომ საზოგადოებრივ ორგანიზაციასა და ბიზნესკომპანიას
შორის არამართლზომიერი და არაკეთილსინდისიერი გარიგება გამოირიცხოს, მნიშვნელოვანია
საზოგადოებრივ ორგანიზაციას ჰქონდეს ვალდებულება, საჯაროდ გამოაქვეყნოს ინფორმაცია
ბიზნესისგან მიღებული დაფინანსების შესახებ.

15
არასახელმწიფო დაფინანსება საქართველოში: შემაჯამებელი მიმოხილვა

არსებული რაოდენობრივი და თვისებრივი კვლევები აჩვენებს, რომ საზო-

გადოებრივი ორგანიზაციების მიერ არასახელმწიფო დაფინანსების მექანიზმე-
ბის გამოყენება სპონტანურ და ერთჯერად ხასიათს ატარებს და გრძელვადიან
სტრატეგიას არ ეფუძნება. ეს კი ნიშნავს, რომ საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს
თავადაც აქვთ სამუშაო მოსახლეობის ნდობის მოპოვების და მოხალისეებისა
და შემოწირულებათა მობილიზების მიზნით. როგორც ვნახეთ, არასახელმწიფო
დაფინანსების მექანიზმების გამოყენება არც სახელმწიფო პოლიტიკით არის
მხარდაჭერილი. წინამდებარე კვლევის ფარგლებში ჩვენ ცალ-ცალკე შევის-
წავლეთ არასახელმწიფო დაფინანსების თითოეული ფორმის სამართლებრივი
ბაზა, საგადასახადო პოლიტიკა და შესაბამისი პრაქტიკა.

16
1. ინდივიდუალური მოხალისეობა

სფეროს მიმოხილვა

მოხალისეობა საქველმოქმედო საქმიანობის განუყოფელი ნაწილია. შრო-

მის საერთაშორისო ორგანიზაციის განმარტების მიხედვით, მოხალისეობა ნე-
ბაყოფლობით და უანგაროდ შესრულებულ საზოგადოებრივად სასარგებლო
საქმიანობას გულისხმობს (ILO, 2008). მიიჩნევა, რომ მოხალისეთა საქმიანობა
მნიშვნელოვნად ზრდის საზოგადოებრივი ორგანიზაციების გავლენას. გლობა-
ლური კვლევა აჩვენებს, რომ მოხალისეთა შრომით მსოფლიო ეკონომიკა 400
მილიარდით მდიდრდება (Points of Light Institute, 2011). გაეროს გენერალური
ასამბლეა, ევროპული პარლამენტი და ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბ-
ლეა სახელმწიფოებს მოხალისეობის მხარდაჭერისა და განვითარებისკენ მო-
უწოდებენ (ECNL, 2014). მას შემდეგ, რაც გაერთიანებული ერების ორგანი-
ზაციამ 2001 წელი მოხალისეობის წლად გამოაცხადა, მსოფლიოში 70-ზე მეტი
მოხალისეობის მხარდამჭერი კანონი მიიღეს (ECNL & ICNL, 2009).
კვლევები აჩვენებს, რომ საქართველოში მოხალისეობა ფართოდ გავრცე-
ლებულ პრაქტიკას არ წარმოადგენს (USAID, 2017)21. ამას ექსპერტები, რო-
გორც წესი, საბჭოთა კავშირის გამოცდილებით ხსნიან; მათი აზრით, საბჭოთა
კავშირის დროს არსებულმა სავალდებულო, მთავრობის მიერ თავსმოხვეულმა
მოხალისეობის პრაქტიკამ მოხალისეობის იდეა დაამახინჯა (G-PAC, 2014).
თუმცა, ეს ვერ იქნება ერთადერთი ან მთავარი მიზეზი ამ მოსაზრების გასა-
ბათილებლად, ახალგაზრდებს, რომლებიც მოხალისეთა მნიშვნელოვან ჯგუფს
უნდა წარმოადგენდნენ, „ნაძალადევი მოხალისეობის“ გამოცდილება საერთოდ
არ ჰქონიათ, მაგრამ ნებაყოფლობით მოხალისეობრივ საქმიანობაში მაინც არ
მონაწილეობენ. ამასთან, საქართველოში მოხალისეთა რაოდენობა, ნაცვლად
იმისა, რომ თანდათან იზრდებოდეს, მცირდება.
2015 წელს მსოფლიო დახმარების ინდექსის მიხედვით, მოხალისეობით საქ-
მიანობაში საქართველოს მოსახლეობის 18 პროცენტი მონაწილეობდა (CAF,
2016), ხოლო 2014 წელს – 21 პროცენტი (CAF, 2015). 2016 წელს ვითარება
მნიშვნელოვნად გაუარესდა საქველმოქმედო ორგანიზაციების მხარდაჭერის
ფონდის გამოქვეყნებული მონაცემების მიხედვით, საქართველოს მოქალაქე-
თა მხოლოდ 9 პროცენტი მონაწილეობს მოხალისეობით ღონისძიებებში (CAF,
2017). საქართველო მოხალისეობის გლობალურ რეიტინგში, რომელიც 139

21 უნდა აღინიშნოს, რომ ევროპულ ქვეყნებში მოხალისეობის ერთგვაროვანი მაჩვენებლები არ

გვაქვს. ევროკავშირის ჩატარებული კვლევის მიხედვით, მოხალისეობის ყველაზე მაღალი მაჩ-
ვენებელი, მოსახლეობის დაახლოებით 40 პროცენტი, გვხვდება ავსტრიაში, დიდი ბრიტანეთში,
ნიდერლანდებსა და შვედეთში; 30-სა და 40 პროცენტს შორის მერყეობს გერმანიაში, დანიაში,
ლუქსემბურგსა და ფინეთში. ამისგან განსხვავებით, მაგალითად, საბერძნეთში, ლიტვაში, იტალი-
ასა და ბულგარეთში მოსახლეობის მხოლოდ 10 პროცენტზე ნაკლებია ჩართული მოხალისეობით
ღონისძიებებში (GHK, 2010).

17
1. თავი

ქვეყნის მონაცემებს უყრის თავს, 124-ე ადგილს იკავებს (ibid). კავკასიის კვლე-
ვითი რესურსების ცენტრის ბოლო კვლევის მიხედვით, 2016 წელს შესწავლილ
282 საზოგადოებრივ ორგანიზაციაში მოხალისედ 5901 ადამიანი მუშაობდა
(CRRC, 2018). ამავე დროს, ადგილობრივი გამოკითხვები აჩვენებს, რომ 2012
წლიდან 2015 წლამდე 8 პროცენტით გაიზარდა და 73 პროცენტი შეადგინა იმ
მოქალაქეთა რაოდენობამ, ვინც მიიჩნევს, რომ მოხალისეობა ღირსეული მო-
ქალაქეობის მნიშვნელოვანი ნაწილია (CRRC, 2015). 2018 წელს ჩატარებული
გამოკითხვის მიხედვით, მოსახლოების 37 პროცენტი მზადყოფნას გამოთქვამს
ითანამშრომლოს ისეთ საზოგადოებრივ ორგანიზაციასთან, „რომელიც თემის-
თვის და ქვეყნისთვის საჭირბოროტო საკითხების მოგვარებაზე ითანამშრომ-
ლებდა“ (CRRC, 2018).
როგორც ვხედავთ, ერთი მხრივ, მოხალისეობის მიმართ მოქალაქეთა და-
დებით დამოკიდებულებასა და, მეორე მხრივ, მოხალისეობის რეალურ პრაქ-
ტიკას შორის მნიშვნელოვანი შეუსაბამობა არსებობს. ასეთი დიდი სხვაობა
სხვადასხვა ფაქტორის გათვალისწინებით შეიძლება აიხსნას. სანამ მოხალი-
სეობის სამართლებრივ რეგულირებასა და საგადასახადო პოლიტიკას შევის-
წავლით, უნდა აღვნიშნოთ, რომ საზოგადოებრივი ორგანიზაციები, რომლებიც
მოხალისეთა შრომის უპირველესი მიმღებნი უნდა იყვნენ, ქვეყანაში დაბალი
ნდობით სარგებლობენ. ბოლო მონაცემების მიხედვით, საზოგადოებრივ ორგა-
ნიზაციებს მოსახლეობის 28 პროცენტი ენდობა (G-PAC, 2014); ამასთან, 2015
წელს მოსახლეობის მხოლოდ 27 პროცენტი მიიჩნევდა, რომ საზოგადოებრივი
ორგანიზაციები მათთვის მნიშვნელოვან საკითხებზე მუშაობენ (USAID, 2017).
2018 წლის კვლევის მიხედვით, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მიმართ მო-
სახლეობის ნდობა 28 პროცენტს არ აღემატება – დაახლოებით მსგავსი ნდობით
(32 პროცენტი) სარგებლობს სასამართლო ხელისუფლება, რომელსაც საზოგა-
დოებრივი ორგანიზაციები ხშირად აკრიტიკებენ (CRRC, 2018). ეს რიცხვები
მიანიშნებს, რომ თავად საზოგადოებრივ ორგანიზაციებსაც აქვთ სამუშაო მო-
სახლეობის ნდობის მოპოვებისა და, შესაბამისად, მოხალისეების მობილიზების
მიზნით.
აღსანიშნავია, რომ „ახალგაზრდული პოლიტიკის განვითარების პროგრამის“
ფარგლებში, 2015 წელს საქართველოს სპორტისა და ახალგაზრდობის საქმეთა სა-
მინისტრომ „მოხალისეობის განვითარების პროგრამა“ დაიწყო. პროგრამის მიზანია
ეროვნულ დონეზე მოხალისეობის ინსტიტუტის გაძლიერება, მოხალისეობის გზით
ახალგაზრდებში სამოქალაქო ცნობიერების ამაღლება და მოხალისეობით დაინტე-
რესებული ახალგაზრდების რაოდენობის გაზრდა ქვეყნის მასშტაბით. პროგრამის
ფარგლებში მოხალისეთა ერთიანი ელექტრონული ბაზა22 შეიქმნა. საგულისხმოა,
რომ ეს ბაზა არ არის საჯარო და საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს მისი გამოყენება
პირდაპირ არ შეუძლიათ. საკუთრივ სამინისტრო მოხალისეთა შრომას სხვადასხვა
სპორტული და ახალგაზრდული ღონისძიების ფარგლებში იყენებს.

22 ოფიციალურ ვებგვერდზე შესაძლებელია ელექტრონული რეგისტრაცია. იხ. http://volunteers.

youth.gov.ge/ [ბოლო ნახვა: 18.03.2019].

18
 ინდივიდუალური მოხალისეობა

სამართლებრივი გარემო

გამართული საკანონმდებლო გარემო მოხალისეობის განვითარების უმთავრეს

ფაქტორად მიიჩნევა (UNV, 2015). საქართველოს კანონმდებლობა 2016 წლის 30
დეკემბრამდე არ იცნობდა მოხალისეობის ცნებას. შესაბამისად, არსებობდა რის-
კი იმისა, რომ მოხალისეზე შრომის კოდექსის დებულებები გავრცელებულიყო23;
მეორე მხრივ, მოხალისეობის საკანონმდებლო მოუწესრიგებლობა მოხალისისა და
მასპინძელი ორგანიზაციის უფლებებსა და მოვალეობებს ბუნდოვანს ხდიდა (ICNL
& ECNL, 2009). გასული წლის მიწურულს, საქართველოს პარლამენტმა მიიღო სა-
ზოგადოებრივი ორგანიზაციების მიერ მომზადებული კანონპროექტი, რომელიც
ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე მოხალისეობით ურთიერთობას არეგულირებს.24 კა-
ნონი განმარტავს მოხალისეობით ურთიერთობასა და მის სუბიექტებს და ადგენს
მათ უფლება-მოვალეობებსა და სამართლებრივ გარანტიებს.
კანონის მიხედვით, მოხალისეობა არის «ორგანიზაციული მოწესრიგების პი-
რობებში ფიზიკური პირის მიერ საკუთარი ცოდნითა და უნარებით, ნებაყოფ-
ლობით და უანგაროდ შესრულებული საზოგადოებრივად სასარგებლო საქმი-
ანობა». საზოგადოებრივად სასარგებლო საქმიანობად, ამავე კანონის მე-2(2)
მუხლის მიხედვით, მიიჩნევა «ადამიანის უფლებების დაცვა, დემოკრატიის, სა-
მოქალაქო საზოგადოებისა და მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებებს განვი-
თარების, განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და ხელოვნების, სიღარიბის
დაძლევისა და სოციალური დაცვის, ჯანმრთელობის დაცვის, გარემოს დაც-
ვის, ახალგაზრდობისა და ბავშვთა საკითხების, გენდერული საკითხების, კონ-
ფლიქტების მოგვარების, საერთაშორისო დაცვის მქონე პირთა და იძულებით
გადაადგილებულ პირთა დახმარების, მიგრაციის, ეკონომიკისა და ბიზნესის
განვითარების ხელშეწყობის, სოფლის მეურნეობის განვითარების ხელშეწყო-
ბის, ფიზიკური აღზრდისა და სპორტის, ცხოველთა უფლებების დაცვის, სა-
მოქალაქო უსაფრთხოების სფეროში საგანგებო სიტუაციებზე რეაგირების და
ამ მიზნით მოსახლეობის მომზადების სფეროები». როგორც ვხედავთ, საზოგა-
დოებრივად სასარგებლო საქმიანობის ცნება საკმაოდ ფართოა იმისთვის, რომ
ყველა ტიპის საზოგადოებრივი ორგანიზაციის საქმიანობა მოიცვას.
მოხალისეობის შესახებ კანონის მიხედვით, მოხალისე შეიძლება, იყოს 16 წელს მიღ-
წეული ფიზიკური პირი, ხოლო 16 წლამდე არასრულწლოვანი მოხალისედ მხოლოდ
კანონიერი წარმომადგენლის ან მზრუნველობის ორგანოს თანხმობით მიიღება.25 აღ-

23 მაგალითად, თურქეთში საზოგადოებრივი ორგანიზაცია დაჯარიმდა იმის გამო, რომ მოხალისე

არ უზრუნველყო სამედიცინო დაზღვევით. თურქეთის კანონმდებლობა არ იცნობდა მოხალისის
ცნებას და, შესაბამისად, სახელმწიფო საზედამხედველო ორგანომ მოხალისე დასაქმებულად
მიიჩნია (TUSEV, 2013).
24 მოხალისეობის შესახებ საქართველოს კანონი, ამავე კანონის 1(3) მუხლის მიხედვით, არ
ვრცელდება იმ მოხალისეებზე, რომლებიც პოლიტიკურ გაერთიანებებში საქმიანობენ.
25 ბავშვთა უფლებების საერთაშორისო სამართლის პრინციპების შესაბამისად, მოხალისეობითი ურ-
თიერთობა და არასრულწლოვანის მოხალისეობა არ უნდა ეწინააღმდეგებოდეს არასრულწლო-
ვანის ჭეშმარიტ ინტერესებს, ზიანს არ უნდა აყენებდეს მის ზნეობრივ, ფიზიკურ და გონებრივ
განვითარებას და არ უნდა უზღუდავდეს სავალდებულო დაწყებითი და საბაზო განათლების მიღე-
ბის უფლებასა და შესაძლებლობას. ამავე შინაარსის დებულებას შეიცავს მოხალისეობის შესახებ
საქართველოს კანონის მე-3(3) მუხლი.

19
1. თავი

ნიშვნის ღირსია, რომ მოხალისეობისას პირს უნარჩუნდება უმუშევრის სტატუსი და

უფლება აქვს, ისარგებლოს იმ შეღავათებითა და დახმარებით, რომლებიც საქართ-
ველოს კონსტიტუციითა და კანონმდებლობით არის გათვალისწინებული.26 ამასთან,
კანონი ჩამოთვლის იმ მასპინძელ ორგანიზაციებს, რომლებსაც მოხალისეთა შრომის
გამოყენება შეუძლიათ: არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის სტა-
ტუსით რეგისტრებულ საზოგადოებრივ ორგანიზაციებსა და საერთაშორისო ორგა-
ნიზაციების ადგილობრივ წარმომადგენლებთან ერთად, კანონპროექტი მოხალისეთა
შრომის გამოყენების უფლებას აძლევს საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებს, ად-
გილობრივი თვითმმათველობის ორგანოებსა და საგანმანათლებლო და სამედიცინო
დაწესებულებებს (მუხლი 3.5). კანონი არ შეიცავს შეზღუდვას მოხალისის სამუშაო
საათების შესახებ, თუ არ ჩავთვლით მე-9 მუხლში მოცემულ აკრძალვას, რომლის
მიხედვით 16 წლიდან 18 წლამდე არასრულწლოვანის მოხალისეობითი საქმიანობა
არ უნდა აღემატებოდეს კვირაში 36 საათს. ამასთან, კანონი არ უკრძალავს მოქა-
ლაქეს, დამოუკიდებლად, მასპინძელ ორგანიზაციასთან ფორმალური ურთიერთო-
ბის დამყარების გარეშე განახორციელოს მოხალისეობითი საქმიანობა, თუმცა ასეთ
ინდივიდუალურ, სპონტანურ საქმიანობაზე კანონის დებულებები არ ვრცელდება.
კანონის მიხედვით, მოხალისეობითი ურთიერთობის დაწყება შესაძლებელია რო-
გორც ზეპირი, ისე წერილობითი ფორმით, თუმცა, თუ მოხალისეობა ერთ თვეზე მეტ
ხანს გრძელდება, კანონი წერილობით ხელშეკრულებას სავალდებულოდ მიიჩნევს.
ასეთ შემთხვევაში, ხელშეკრულება უნდა შეიცავდეს მითითებას მოხალისის საქმი-
ანობის, სამუშაო დროის, ურთიერთობის ხანგრძლივობის, მხარეთა უფლება-მო-
ვალეობებისა და, ასეთის არსებობის შემთხვევაში, მოხალისის სტატუსთან დაკავ-
შირებული შეღავათების შესახებ. მოხალისეობითი ურთიერთობა ხელშეკრულების
გაწყვეტის ტრადიციულ საფუძვლებთან ერთად, შესაძლოა, დასრულდეს გარიგების
პირობების უხეში დარღვევისა და სხვა ისეთი გარემობის დადგომის გამო, რომელიც
მოხალისეს ხელს უშლის დაკისრებული საქმიანობა განახორციელოს. ამასთან, მო-
ხალისის სურვილის შემთხვევაში, მასპინძელი ორგანიზაცია გასცემს სერთიფიკატს,
რომელიც მოხალისის საქმიანობის შესახებ ინფორმაციას შეიცავს (მუხლი 8).
მოხალისეობითი ურთიერთობის დამყარებისას და მის შემდგომაც, მოხალისესა
და მასპინძელ ორგანიზაციას უფლებები და ურთიერთვალდებულებები წარმოეშ-
ვებათ. კანონის მე-4 მუხლის მიხედვით, მასპინძელი ორგანიზაცია ვალდებულია,
მოხალისეს ურთიერთობის დაწყებამდე განუმარტოს თავისი უფლებები და მოვა-
ლეობები. მოხალისის მოთხოვნის შემთხვევაში, მასპინძელი ორგანიზაცია ვალდე-
ბულია, აანაზღაუროს მოხალისის მიერ მოხალისეობითი საქმიანობის დროს გაწე-
ული ხარჯები, მათ შორის, მგზავრობის, კვების, კომუნიკაციის, საცხოვრებლის
დაქირავებისა და, საჭიროების შემთხვევაში, საკონსულო მომსახურების ხარჯები.
მასპინძელი ორგანიზაცია იღებს ვალდებულებას, მოხალისე უსაფრთხო გარემოთი
უზრუნველყოს და სრულად, დროულად მიაწოდოს ინფორმაცია, მოსალოდნელი
საფრთხისა და საშიშროების შესახებ. აღსანიშნავია, რომ მასპინძელი ორგანიზა-
ცია, კანონის მიხედვით, ვალდებულია მოხალისეს აუნაზღაუროს ჯამრთელობის

26 ასეთი ჩანაწერის არარსებობის გამო, მაგალითად, ჩეხეთის რესპუბლიკაში მოქალაქეს შესაძლოა,

დაეკარგა უმუშევრის შეღავათები მოხალისეობის შემთხვევაში (ECNL & ICNL, 2009). იგივე რისკი
იარსებებდა საქართველოს შემთხვევაში, რომ არა ეს ჩანაწერი.

20
 ინდივიდუალური მოხალისეობა

შერყევით გამოწვეული ზიანი, რომელიც მოხალისეობის განხორციელებისას მიად-

გა და გადასცეს მკურნალობისთვის აუცილებელი თანხა (მუხლი 6). ამასთან, კანო-
ნის მე-7 მუხლი მასპინძელ ორგანიზაციას აკისრებს ვალდებულებას, აანაზღაუროს
ზიანი, რომელიც მოხალისის მიერ მოხალისეობითი საქმიანობის განხორციელები-
სას მესამე მხარეს მართლსაწინააღმდეგოდ მიადგა. ეს წესი სრულად შეესებამება
სამოქალაქო სამართლის ფუნდამენტურ პრინციპებს.
მოხალისეს ასევე გააჩნია ვალდებულებები მასპინძელი ორგანიზაციის მიმართ.
კანონის მე-4 მუხლის მიხედვით, მოხალისე ვალდებულია, მოხალისეობითი საქმი-
ანობა სამართლებრივი და ეთიკური პრინციპებისა და მასპინძელ ორგანიზაციას-
თან დადებული შეთანხმების შესაბამისად განახორციელოს; ამასთან, იზრუნოს
მასპინძელი ორგანიზაციის ქონებაზე და დროულად აცნობოს იმ გარემოებების
შესახებ, რომელიც შეთანხმებული საქმიანობის განხორციელებაში ხელს უშლის.
როგორც ვხედავთ, მოხალისეობის სამართლებრივი რეგულირება შეესაბამება
მოხალისეობის საერთაშორისო პრინციპებსა და სხვა ქვეყნებში არსებულ სამართ-
ლებრივ გარანტიებს (CSI, 2011; ICNL, 2014). შესაბამისად, მოხალისეობითი ურ-
თიერთობის საკანონმდებლო ნორმები მნიშვნელოვან ცვლილებებსა და გაუმჯობე-
სებებს არ მოითხოვს.

საგადასახადო პოლიტიკა

მოხალისეობის შესახებ კანონის მიღებისას, კანონპროექტის ავტორი სამოქა-

ლაქო საზოგადოების ინსტიტუტი მიიჩნევდა, რომ მოხალისეობითი ურთიერთო-
ბის საკანონმდებლო მოწესრიგებასთან ერთად, აუცილებელი იყო საგადასახადო
კოდექსში ცვლილებების შეტანა. ამ მიდგომის თანახმად, მოხალისეობის განსავი-
თარებლად, საჭიროა უპირატესობის მქონე საგადასახადო რეჟიმის განსაზღვრა.
საქართველოს პარლამენტმა არ გაითვალისწინა ეს მოსაზრება და საგადასახადო
კოდექსში არ აისახა შესაბამისი ცვლილებები.
მიუხედავად იმისა, რომ მოხალისეები ხელფასს არ იღებენ, მათ მიერ საზო-
გადოებრივი ორგანიზაციისთვის გაწეული საქმიანობა გარკვეულ დანახარჯებს
მოითხოვს, მაგალითად, ტრანსპორტისა და საკომუნიკაციო ხარჯებს. მოხალისე-
ობის შესახებ საქართველოს კანონის მიხედვით, ასეთი დანახარჯები მასპინძელი
ორგანიზაციის მიერ უნდა ანაზღაურდეს (მუხლი 5). საგულისხმოა, რომ საგა-
დასახადო კოდექსი მოხალისისთვის გადაცემულ ასეთ კომპენსაციას მიაკუთვ-
ნებს დაბეგვრად შემოსავალთა ნუსხას და, შესაბამისად, იბეგრება საშემოსავლო
გადასახადით27. შედეგად, საზოგადოებრივ ორგანიზაციას ეზრდება მოხალისეთა

27 საგადასახადო კოდექსის მე-100(3) მუხლის მიხედვით, ერთობლივ შემოსავალს განეკუთვნება ნე-

ბისმიერი ფორმით ან/და საქმიანობით მიღებული შემოსავალი, კერძოდ: ა) ხელფასის სახით მიღე-
ბული შემოსავლები; ბ) ეკონომიკური საქმიანობით მიღებული შემოსავლები, რომლებიც დაკავში-
რებული არ არის დაქირავებით მუშაობასთან; გ) სხვა შემოსავლები, რომლებიც დაკავშირებული
არ არის დაქირავებით მუშაობასთან და ეკონომიკურ საქმიანობასთან. როგორც ვხედავთ, მოხალი-
სისთვის გადაცემული ხარჯების ანაზღაურება ჩაითვლება შემოსავლად და მასპინძელი ორგანიზა-
ცია, როგორც საგადასახადო აგენტი, ვალდებულია დააკავოს საშემოსავლო გადასახადი (გარდა
საგადასახადო კოდექსით დადგენილი გამონაკლისებისა).

21
1. თავი

შრომის გამოყენების ღირებულება, უწევს რა მოხალისისთვის გადასაცემ კომპენ-

საციას „დაამატოს“ საშემოსავლო გადასახადის თანხა (CSI & ICNL, 2011). ასეთ
საგადასახადო მიდგომას ლიტერატურაში მოხალისეობის გადასახადს უწოდებენ.
საგულისხმოა, რომ საგადასახადო კოდექსის მიხედვით, საზოგადოებრივი ორგანი-
ზაციის თანამშრომელს, აუნაზღაურდება სამივლინებო და წარმომადგენლობითი
ხარჯი და, მოხალისისგან განსხვავებით, ასეთი კომპენსაცია არ იბეგრება საშემო-
სავლო გადასახადით (მუხლი 101(3), „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტები). ამასთან, ორგანიზა-
ციის მიერ დასაქმებულისთვის განათლების მისაღებად გაწეული დახმარების ღი-
რებულება არ შედის ხელფასის სახით მიღებულ შემოსავალში, თუ დასაქმებულს
მიღებული ცოდნა შრომითი შეთანხმებით გათვალისწინებული სამუშაოს შესასრუ-
ლებლად ესაჭიროება (მუხლი 101(2), „ა“ ქვეპუნქტი). აღსანიშნავია, რომ მოხალი-
სის მიმართ მსგავსი მიდგომის არსებობის შემთხვევაში, მოხალისეობა შესაძლოა,
მოქალაქეებისთვის უფრო მიმზიდველი გამხდარიყო, მასპინძელ ორგანიზაციას
ექნებოდა რა საშუალება, მოხალისის კვალიფიკაციის ამაღლება დაეფინანსებინა.
გარდა საგადასახადო შეღავათებისა, საერთაშორისო გამოცდილება მოხალისე-
ობის წამახალისებელ მრავალ მექანიზმს იცნობს. ასეთ მექანიზმებს შორისაა მო-
ხალისეთა განათლების ხარისხის ამაღლებაზე სახელმწიფო ზრუნვის პროგრამა,
მოხალისეობის შედეგად საუნივერსიტეტო კრედიტების მიღების შესაძლებლობა,
მოხალისეებისთვის განკუთვნილი ფასდაკლების ვაუჩერები სხვადასხვა კულტუ-
რულ დაწესებულებებში და სხვა28 (ECNL & ICNL, 2009). საქართველოს კანონმ-
დებლობა არც ერთ მსგავს ინსტრუმენტს არ იცნობს.

28 ამ საკითხებს არასახელმწიფო დაწესებულებების საერთაშორისო პრაქტიკის კვლევაში მიმოვი-

ხილავთ.

22
2. ინდივიდუალური შემოწირულება

სფეროს მიმოხილვა

ინდივიდუალური შემოწირულება, როგორც სახელწოდებიდან ჩანს, ფიზიკური

პირის მიერ საზოგადოებრივი ორგანიზაციისთვის გადაცემულ შემოწირულებას
გულისხმობს. ეს შემოწირულება შესაძლოა, განხორციელდეს როგორც მონეტარუ-
ლი, ისე ნატურალური ფორმით. უფრო ხშირად, ინდივიდუალურ შემოწირულებას
ადამიანები სტიქიური და სხვა ჰუმანუტარული კრიზისის დროს გასცემენ. გლო-
ბალური ფილანტროპიის სამართლებრივი გარემოს ინდექსის მიხედვით, მდიდარ
ქვეყნებში საქველმოქმედო შემოწირულების მაჩვენებელი მნიშვნელოვნად მაღა-
ლია ღარიბ და საშუალოშემოსავლიან ქვეყნებთან29 შედარებით (CAF, 2014). მსოფ-
ლიო დახმარების ინდექსის მონაცემების თანახმად, კაცები ოდნავ უფრო ხშირად
გვევლინებიან საზოგადოებრივი ორგანიზაციების შემომწირველებად30, ვიდრე
ქალები (CAF, 2017), თუმცა, საგულისხმოა, რომ ქვეყნებში, სადაც გენდერული
თანასწორობის მაჩვენებელი მაღალია, სიტუაცია მკვეთრად იცვლება: შვედეთში,
დანიაში, ნორვეგიაში, ახალ ზელანდიასა და ავსტრალიაში ქალები გაცილებით ხში-
რად გასცემენ შემოწირულებას, ვიდრე კაცები (ibid).
საერთაშორისო პრაქტიკა ინდივიდუალური შემოწირულების მოწესრიგების სხვა-
დასხვა მექანიზმს იცნობს: ზოგიერთ ქვეყანაში შემოწირულების გაცემას სხვადასხ-
ვა, მათ შორის, საგადასახადო შეღავათი ახლავს. ამის მიუხედავად, მსოფლიო დახ-
მარების ინდექსის მიხედვით, შემოწირულების გაცემის ძირითადი მოტივაცია სხვე-
ბის დახმარების შინაგანი სურვილია და არა – ფინანსური და სხვა სახის შეღავათის
მიღება (CAF, 2017). ინდიანას უნივერსიტეტის კვლევის შედეგებიც აჩვენებს, რომ
ამერიკის მდიდარი მოსახლეობის 73 პროცენტზე მეტი შემოწირულებას, როგორც
წესი, ადამიანთა მდგომარეობის გაუმჯობესებისა და პირადი კმაყოფილების მიღე-
ბის მიზნით გასცემს ამ მონაცემებით, საგადასახადო შეღავათის მისაღებად შემო-
წირულებას მხოლოდ გამოკითხულთა 34 პროცენტი გასცემს31 (Indiana University,
2014). ადამიანთა მოტივაციის მიუხედავად, საგულისხმოა, რომ გლობალური კვლე-
ვის მიხედვით, საგადასახადო შეღავათების მრავალფეროვნება პირდაპირ კავშირშია
შემოწირულების მაჩვენებლებთან: რაც მეტია საგადასახადო წამახალისებელი მექა-
ნიზმი, მოსახლეობა მით უფრო მეტად გასცემს შემოწირულებას32 (CAF, 2014).

29 ხსენებული ინდექსი ქვეყნების სიმდიდრის შეფასებისას მსოფლიო ბანკის მონაცემებს ეყრდნობა.

30 ამ მონაცემებში მხოლოდ ფულადი შემოწირულების მაჩვენებლები არის მოცემული.
31 თუმცა, საგულისხმოა, რომ ამავე კვლევის კითხვაზე – შეამცირებდით თუ არა შემოწირუ-
ლების ოდენობას, თუ საგადასახადო შეღავათები შეგიმცირდებოდათ – გამოკითხულთა 41.7
პროცენტი დადებითად პასუხობს, ხოლო 48.3 – უარყოფითად (Indiana University, 2014).
32 აქ ერთი დაზუსტება უნდა გავაკეთოთ: ამავე ინდექსის თანახმად, შემოწირულების გაცემასთან
დაკავშირებული მეტი საგადასახადო შეღავათი მდიდარ ქვეყნებში გვხვდება. შესაბამისად,
შესაძლოა, მხოლოდ ერთი ისეთი მონაცემი, როგორიცაა საგადასახადო შეღავათების არსებობა,
არ განაპირობებდეს ინდივიდუალური შემოწირულების მაღალ მაჩვენელს.

23
2. თავი

საქართველოში ინდივიდუალური შემოწირულების გაცემა გავრცელებულ პრაქ-

ტიკას არ წარმოადგენს. გლობალური კვლევის მიხედვით, შემოწირულებას საქარ-
თველოს მოსახლეობის მხოლოდ 6 პროცენტი გასცემს; საქართველო 139 ქვეყა-
ნას შორის137-ე ადგილს იკავებს ფულადი შემოწირულების გაცემის მხრივ (CAF,
2017). 2017 წელს, კავკასიის კვლევითი რესურსების ცენტრის მიერ საზოგადოებ-
რივი ორგანიზაციების გამოკითხვის მიხედვით, ინდივიდუალური შემოწირულება
გამოკითხული საზოგადოებრივი ორგანიზაციების საერთო შემოსავლების 17.6
პროცენტს შეადგენს (CRRC, 2018). ეს მაჩვენებელი, სხვა ფაქტორებთან ერთად,
შესაძლოა, განპირობებული იყოს საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მიმართ მო-
სახლეობის არცთუ მაღალი ნდობით: ბოლო მონაცემებით, საზოგადოებრივ ორგა-
ნიზაციებს მოსახლეობის მხოლოდ 28 პროცენტი ენდობა (G-PAC, 2014). ამასთან,
2015 წელს მოსახლეობის მხოლოდ 27 პროცენტი მიიჩნევდა, რომ საზოგადოებრი-
ვი ორგანიზაციები მათთვის მნიშვნელოვან საკითხებზე მუშაობენ (USAID, 2017).
2018 წლის კვლევის მიხედვით, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მიმართ ნდობა
28 პროცენტს33 არ აღემატება (CRRC, 2018). ეჭვგარეშეა, რომ შემოწირულების
გასაცემად მიმღები ორგანიზაციის საქმიანობის მიმართ ნდობა ერთ-ერთი მნიშვ-
ნელოვანი ფაქტორია.

სამართლებრივი გარემო

ინდივიდუალური შემოწირულების გაცემა საქართველოს სამოქალაქო კოდექ-

სის სახელშეკრულებო სამართლით რეგულირდება. კოდექსის 524-ე მუხლი გან-
საზღვრავს ჩუქების ცნებას, რომლის მიხედვით იგი გულისხმობს ქონების უსას-
ყიდლოდ გადაცემას. ასეთი ხელშეკრულების ერთ-ერთ სახეობას წარმოადგენს
შეწირულობა34; შეწირულობა ჩუქების ხელშეკრულების ისეთი სახეა, რომლის
ნამდვილობა დამოკიდებულია განსაზღვრული მიზნის მიღწევაზე (მუხლი 528). სა-
გულისხმოა, რომ სამოქალაქო კოდექსით განსაზღვრული ქონების ცნება მოიცავს
ყველა ნივთსა და არამატერიალურ ქონებრივ სიკეთეს, „რომელთა ფლობა, სარ-
გებლობა და განკარგვა შეუძლიათ ფიზიკურ და იურიდიულ პირებს და რომელთა
შეძენაც შეიძლება შეუზღუდავად, თუკი ეს აკრძალული არ არის კანონით ან არ
ეწინააღმდეგება ზნეობრივ ნორმებს“ (მუხლი 147). ნივთი, თავის მხრივ, მოიცავს
როგორც უძრავ ქონებას – მაგალითად, მიწის ნაკვეთსა და საცხოვრებელ შენობას
– ისე მოძრავ ნივთებს (მუხლი 149); ხოლო არამატერიალური ქონებრივი სიკეთე
გულისხმობს იმ უფლებებსა და მოთხოვნებს, რომელიც გამიზნულია მატერიალუ-
რი სარგებლის მისაღებად (მუხლი 152).
სამოქალაქო კოდექსის ხსენებულ დებულებებზე დაყრდნობით, შეგვიძლია,
ვთქვათ, რომ ფიზიკურ პირებს უფლება აქვთ საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს შე-
მოწირულების სახით გადასცენ როგორც ფულადი შეწირულობა, ისე უძრავ-მოძრა-

33 დაახლოებით მსგავსი ნდობით სარგებლობს სასამართლო ხელისუფლება (32 პროცენტი) და

საქართველოს პარლამენტი (30 პროცენტი). იხ. CRRC, 2018.
34 სამოქალაქო სამართლის ექსპერტების აზრით, სამოქალაქო კოდექსში მოცემული შეწირულება
იგივეა, რაც შემოწირულება: სხვაობა ტერმინოლოგიურია და არა – შინაარსობრივი.

24
 ინდივიდუალური შემოწირულება

ვი ნივთები, ფასიანი ქაღალდები და მოთხოვნის უფლება.35 სამოქალაქო კოდექსით

განსაზღვრული შეწირულობა საშუალებას იძლევა, ფიზიკურმა პირმა შემოწირუ-
ლების გადაცემისას მოითხოვოს, მის მიერ გადაცემული სარგებელი კონკრეტუ-
ლი საქველმოქმედო ან საზოგადოებრივად სასარგებლო სფეროს მხარდასაჭერად
იყოს გამოყენებული.

საგადასახადო პოლიტიკა

ბევრ ქვეყანაში ინდივიდალური შემოწირულება არ წარმოადგენს საზოგადოებ-

რივი ორგანიზაციების დაბეგვრად შემოსავალს, რადგან ასეთი შემოწირულების
დაბეგვრის დროს შემოწირულების გამღებს ან მიმღებს უწევს დამატებითი თანხის
გამონახვა იმისთვის, რომ შემოწირულების თანხის შესატყვისი გადასახადი სახელ-
მწიფო ბიუჯეტში შეიტანოს (ICNL & CSI, 2011).
2019 წლის პირველ იანვრამდე მოქმედი საქართველოს საგადასახადო კოდექ-
სის 99-ე მუხლის მიხედვით, მოგების გადასახადით დაბეგვრისგან თავისუფლდე-
ბოდა საზოგადოებრივი ორგანიზაციის მიღებული გრანტი, საწევრო შენატანები
და შემოწირულება. შემოწირულება, ამავე კოდექსის მე-8(40) მუხლის მიხედვით,
განიმარტებოდა, როგორც საზოგადოებრივი ორგანიზაციის მიერ უსასყიდლოდ
მიღებული საქონელი, მომსახურება და ფულადი სახსრები. ეს ნიშნავდა, რომ სა-
ზოგადოებრივი ორგანიზაციის მიერ მიღებული ინდივიდუალური შემოწირულება
თავისუფლდებოდა მოგების გადასახადით დაბეგვრისაგან.
2019 წლის პირველ იანვარს ძალაში შევიდა მოგების გადასახადით დაბეგვრის
ე.წ. ესტონური მოდელი, რომელმაც სრულად შეცვალა საზოგადოებრივი ორგანი-
ზაციის დაბეგვრის წესები. საგადასახადო კოდექსიდან ამოიღეს 99-ე მუხლის ის
დებულებები, რომლებიც მოგების გადასახადისგან ათავისუფლებდა ორგანიზა-
ციის მიერ მიღებულ შემოწირულებას. საგადასახადო ცვლილებათა განმარტებით
ბარათში ვკითხულობთ, რომ მოგების გადასახადით დაბეგვრის ახალ მოდელზე
გადასვლა ნიშნავს საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მოგების გადასახადისგან
გათავისუფლებას, რამეთუ მათი დამფუძნებლები მოგებას არ ანაწილებენ.
უფრო კონრეტულად, 2019 წლის პირველი იანვრიდან, ორგანიზაციის მოგე-
ბის გადასახადით დაბეგვრისთვის განსაზღვრულია არა შემოსავლის სახე – იქნე-
ბა ეს გრანტი, შემოწირულება თუ დამხმარე ეკონომიკური საქმიანობა – არამედ
ორგანიზაციის მიერ გაწეული ხარჯების თავსებადობა ორგანიზაციის საწესდებო
მიზნებთან. შესაბამისად, თუ ორგანიზაციის მიერ მიღებული ინდივიდუალური შე-
მოწირულება ხმარდება ორგანიზაციის საწესდებო ან კოდექსით განსაზღვრულ
საქველმოქმედო მიზნებს, ის თავისუფლდება მოგების გადასახადის გადახდის
ვალდებულებისგან. საქართველოს საგადასახადო კოდექსის მე-10 მუხლი ჩამოთვ-

35 მოთხოვნის უფლება, სამოქალაქო კოდექსის მიხედვით, მრავალ სამართლბრივ სიკეთეს

გულისხმობს. მაგალითად, პენსიონერს შეუძლია, საკუთარი პენსიის მიღებისა და გამოყენების
უფლება თავის სიცოცხლის მანძილზე სხვა პირს, მაგალითად, საზოგადოებრივ ორგანიზაციას
გადასცეს. უძრავი ქონების გამქირავებელს შეუძლია, დამქირავებლისგან ქირის საფასურის
გადახდის მოთხოვნისა და მიღებული თანხით სარგებლობის უფლება გადასცეს სხვა პირს,
მაგალითად, საზოგადოებრივ ორგანიზაციას. ასეთი მრავალი მაგალითის მოყვანა შეიძლება.

25
2. თავი

ლის საქველმოქმედო საქმიანობის ფორმებსა და სახეებს, მათ შორისაა, ადამიანის

უფლებების, გარემოს, დემოკრატიის, კულტურის, ხელოვნების, სპორტის, განათ-
ლების, მეცნიერების, ჯანმრთელობის, სოციალური კეთილდღეობის განვითარება
და დაცვა.
ამასთან, აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ საქართველოს საგადასახადო კო-
დექსი არ შეიცავს წამახალისებელ მექანიზმებს საკუთრივ ინდივიდუალური შემო-
წირულების გამცემი ფიზიკური პირისთვის. ასეთი მექანიზმები მრავლად გვხვდება
მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნის კანონმდებლობაში (ECNL, 2015).

26
3. კორპორაციული შემოწირულება და
კორპორაციული მოხალისეობა

სფეროს მიმოხილვა

კორპორაციული შემოწირულება და კორპორაციული მოხალისეობა36 ბიზნესის

სოციალური პასუხისმგებლობის ნაწილია. ბიზნესის სოციალური პასუხისმგებ-
ლობა, ევროპული კომისიის განმარტების მიხედვით, სოციალური და გარემოს-
დაცვითი საკითხების მოგების მიღების მიზანთან თანაარსებობას გულისხმობს;
ეს კონცეფცია უპირისპირდება ნეოკლასიკურ ხედვას, რომლის მიხედვითაც ბიზ-
ნესის ერთადერთი მიზანი მოგების დაგროვებაა (Steurer, 2010; Elkington, 1994).
კორპორაციული სოციალური პასუხისმგებლობის მომხრეები მიიჩნევენ, რომ ის
დადებით გავლენას ახდენს როგორც თავად კომპანიის ფინანსურ წარმატებაზე,
ისე ქვეყნის მდგრად ეკონომიკურ განვითარებაზე, აკეთილშობილებს რა ბიზნესის
რეპუტაციას და წვლილი შეაქვს ქვეყნისთვის მწვავე პრობლემების მოგვარებაში
(CSRDG, 2012). უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ბევრი მეცნიერი სოციალური პასუ-
ხისმგებლობის პოპულარობის შემცირებას სახელმწიფო მიდგომის პრინციპების
შესუსტებასა და ეკონომიკურ გლობალიზაციას უკავშირებს. მათი აზრით, საერ-
თაშორისო მულტინაციონალური კორპორაციების გამოჩენამ შეასუსტა სახელმ-
წიფოს მიერ რეგულირების ძალა და საზოგადოებრივი სიკეთის დაცვა ბიზნესის
კეთილი ნების ამარა დატოვა (Bakan, 2015; Caffaggi & Renda, 2012). მეტიც,
ზოგიერთი იმასაც კი თვლის, რომ სოციალური პასუხისმგებლობის კონცეფცია
ამყარებს აზრს, რომ თითქოს სოციალური და გარემოსდაცვითი პრობლემების
მოგვარება მხოლოდ საქველმოქმედო საქმიანობით არის შესაძლებელი და არა
სახელმწიფოს ჩართულობით (Thorup, 2015).
კორპორაციული სოციალური პასუხისმგებლობა საქართველოში არცთუ ფარ-
თოდ ცნობილ კონცეფციას წარმოადგენს (OECD, 2016). ჯერ-ჯერობით სახელმ-
წიფოს არ აქვს ერთიანი სტრატეგია, რომელიც ასეთ პრაქტიკას წაახალისებდა;
თუმცა, არასახელმწიფო მოთამაშეები შედარებით გააქტიურდნენ. სამოქალაქო
განვითარების სააგენტოს (CiDA) ეგიდით საქართველოში შეიქმნა კორპორაციული
სოციალური პასუხისმგებლობის კლუბი, რომელიც 90-მდე ბიზნესს, საზოგადოებ-
რივ ორგანიზაციას, აკადემიურ ინსტიტუტსა და საჯარო უწყებას აერთიანებს.
კლუბის მიზანია კორპორაციული სოციალური პასუხისმგებლობის პოპულარიზა-
ცია და მისი პრაქტიკაში დანერგვა (OECD, 2016). ამასთან, ევროპის ფონდი37 და
საქართველოს სტრატეგიული კვლევებისა და განვითარების ცენტრი (CSRDG)
მხარს უჭერენ სოციალური პასუხისმგებლობის განვითარებას. ისინი ცდილობენ,

36 კორპორაციულ მოხალისეობას ამ თავში განვიხილავთ იმდენად, რამდენაც ის კორპორაციული

შემოწირულების ერთ-ერთი სახეა.
37 ევრაზიის თანამშრომლობის ფონდს 2017 წელს სახელი გადაექრვა და ევროპის ფონდი ეწოდა.
მას საქართველოში ევრაზიის თანამრომლობის ფონდის სახელით იცნობენ და 2017 წლამდე
გამოქვეყნებულ დოკუმენტებშიც ეს სახელი გვხვდება.

27
3. თავი

ეს საკითხი საუნივერსიტეტო სწავლების ნაწილი გახდეს და ცნობიერების ამაღლე-

ბის სხვადასხვა ღონისძიებას გეგმავენ (OECD, 2016). სამოქალაქო განვითარების
სააგენტოს (CiDA) მოწოდებული მონაცემებით, კორპორაციული სოციალური პა-
სუხისმგებლობის ფარგლებში, ბიზნესკომპანიებმა 2015 წლის 13 ივნისს თბილისში
მომხადარ წყალდიდობის შედეგების გამოსასწორებლად მილიარდზე მეტი ლარი
შეაგროვეს. ამასთან, 2018 წლიდან არსებობს საქართველოს სტრატეგიული კვლე-
ვებისა და განვითარების ცენტრის მიერ ორგანიზებული კორპორაციული სოცი-
ალური პასუხისმგებლობის ყოველწლიური კონკურსი მელიორა, რომელიც ბიზნე-
სის სოციალური პასუხისმგებლობის წახალისებას ისახავს მიზნად38. 2015 წელს,
ამავე ორგანიზაციის ეგიდით შეიქმნა გაერთიანება პრო ბონო ქსელი საქართვე-
ლო, რომლის წევრი კომპანიები იღებენ ვალდებულებას, საექსპერტო მომსახურე-
ბა უფასოდ გაუწიონ სოციალურ და გარემოსდაცვით თემებზე მომუშავე საზოგა-
დოებრივ ორგანიზაციებს; ქსელის ოფიციალური ვებგვერდის მიხედვით, ის 20-მდე
მეწარმე სუბიექტს აერთიანებს, მათ შორის, მსხვილ ბანკებსა და სხვა საფინანსო
კომპანიებს39.
მიუხედავად საქართველოში კორპორაციული სოციალური პასუხისმგებლობის
თემის გააქტიურებისა, კავკასიის კვლევითი რესურსების ცენტრის (CRRC)-ის
მიერ 2018 წელს ჩატარებული კვლევის შედეგები აჩვენებს, რომ საზოგადოებრივი
ორგანიზაციების შემოსავლებში ყველაზე დაბალი წილი ბიზნესის მიერ გაცემულ
დაფინანსებას უჭირავს (CRRC, 2018). საგულისხმოა ისიც, რომ, ამავე კვლევის
მიხედვით, გამოკითხული ბიზნესკომპანიის მეხუთედს საერთოდ არ სმენია კორ-
პორაციული სოციალური პასუხისმგებლობის შესახებ; ხოლო ისინი, ვინც სოცი-
ალური პასუხისმგებლობის პროექტებს ახორციელებენ, თავად განსაზღვრავენ,
თუ რა ტიპის საზოგადოებრივად სასარგებლო პროექტია მათთვის მისაღები და, ამ
მხრივ, საზოგადოებრივ ორგანიზაციებთან, როგორც წესი, არ თანამშრომლობენ.
კვლევის ფარგლებში გამოკითხული ბიზნესკომპანიების მხოლოდ 8 პროცენტი მი-
უთითებს, რომ განუხორციელებია რაიმე ტიპის პროექტი საზოგადოებრივ ორგა-
ნიზაციასთან თანამშრომლობით (CRRC, 2018).
ეს გარემოება ერთდროულად რამდენიმე ფაქტორით შეიძლება იყოს გამოწვე-
ული. ერთ-ერთი მიზეზი არის ის, რომ სახელმწიფოს არ გააჩნია მყარი და თან-
მიმდევრული პოლიტიკა ბიზნესის წახალისებისა, რათა შემდგომ ამ უკანასკნელმა
შეძლოს სოციალური პასუხისმგებლობის პროექტების განხორციელება და საზო-
გადოებრივი ორგანიზაციების დაფინანსება. ეკონომიკური თანამშრომლობისა და
განვითარების ორგანიზაციის (OECD) შეფასებით, მთავრობებს განსაკუთრებული
როლი აკისრიათ ამ მიდგომის ინსტიტუციონალიზების მიმართულებით. ეს გუ-

38 კონკურსი ევროკავშირისა და კონრად ადენაუერის ფონდის მხარდაჭერით ხორციელდება.

საკონკურსო კატეგორიები მოიცავს კორპორაციული სოციალური პასუხისმგებლობის ყველა
ძირითად სფეროს. კონკურსში მონაწილეობის მიღება შეუძლიათ ქვეყანაში მოქმედ კომპანიებს,
რომლებიც საკუთარ საქმიანობას პასუხისმგებლობით წარმართავენ და „ზრუნავენ თავიანთი
თანამშრომლების, მომხმარებლებისა და მომწოდებლების კეთილდღეობაზე, ადგილობრივი
საზოგადოების ცხოვრების გაუმჯობესებასა და გარემოს დაცვაზე.“ 2018 წელს კონკურსში
მონაწილეობა 41 ბიზნესკომპანიამ მიიღო. ვრცლად იხ. www.meliora.ge [ბოლო ნახვა: 18.03.2019].
39 ვრცლად იხ. www.probonogeorgia.ge [ბოლო ნახვა: 18.03.2019].

28
 კორპორაციული შემოწირულება და კორპორაციული მოხალისეობა

ლისხმობს შესაბამისი სამართლებრივი ბაზის შექმნას40, ბიზნესის ზედამხედველო-

ბის ფორმების დანერგვასა და ამ მიდგომის მიმართ ადეკვატური მოლოდინების
დაწესებას41 (OECD, 2016).
ერთიანი სახელმწიფო პოლიტიკის არქონასთან ერთად, პრობლემები ბიზნე-
სისა და საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ურთიერთობის მიმართულებითაც
არსებობს. ერთი მხრივ, ბიზნესი ერიდება საზოგადოებრივი ორგანიზაციების და-
ფინანსებას, რადგან საზოგადოებრივი ორგანიზაციები ხშირად პოლიტიზებულ
მოთამაშეებად აღიქმებიან და, შესაბამისად, ბიზნესი თავს არიდებს მთავრობას-
თან ურთიერთობის შესაძლო გაფუჭებას (USAID, 2017). მეორე მხრივ, ბიზნე-
სისგან დაფინანსების მიღება არც ყველა საზოგადოებრივი ორგანიზაციისათვის
არის მისაღები. კავკასიის კვლევითი რესურსების ცენტრის უკანასკნელი კვლე-
ვის მიხედვით, 2016 წელს შესწავლილი 282 საზოგადოებრივი ორგანიზაციიდან
მხოლოდ 20 ორგანიზაციას ჰქონდა მიღებული ბიზნესის დაფინანსება (CRRC,
2018). ბოლო წლებში, საზოგადოებაში განსაკუთრებით აქტუალურია ბიზნესის
მიერ გარემოსდაცვითი პრობლემების უგულვებელყოფისა და შრომითი უფლებე-
ბის დარღვევის საკითხები42. შესაბამისად, ზოგიერთი საზოგადოებრივი ორგანი-
ზაცია ბიზნესისგან დაფინანსების მიღებაზე უარს ამბობს, რადგან მიიჩნევს, რომ
ბიზნესს საქველმოქმედო დაფინანსების გაცემისას მხოლოდ კორპორაციული
ინტერესი ამოძრავებს. ერთ-ერთი კვლევის ფარგლებში გამოკითხული საზოგა-
დოებრივი ორგანიზაციები მიუთითებენ, რომ ბიზნესისგან რადიკალურად განს-
ხვავებული მიზნები აქვთ და ქმედით თანამშრომლობას შორეულ პერსპექტივად
აცხადებენ (CRRC, 2018).
ამ მიმოხილვის საფუძველზე, შეგვიძლია, ვთქვათ, რომ კორპორაციული შემო-
წირულობისა და კორპორაციული მოხალისეობის განვითარება დამოკიდებულია
არა მხოლოდ ამ სფეროში სახელმწიფო პოლიტიკის განვითარებაზე, არამედ თავად
საზოგადოებრივ ორგანიზაციებსა და ბიზნესკომპანიებზე. კორპორაციულ სოცი-
ალურ პასუხისმგებლობაზე საუბრისას და ამ სფეროში პოლიტიკის დაგეგმვისას,
მნიშვნელოვანია არსებობდეს ისეთი დამოკიდებულება, რომელიც ითვალისწინებს
ყველა ნიუანსს და რომლის ფარგლებში განსხვავებული ტიპის საზოგადოებრივი
ორგანიზაციებისა43 და ბიზნესკომპანიის მიმართ განსხვავებული მიდგომა იარსე-
ბებს. იმისთვის, რომ საზოგადოებრივ ორგანიზაციასა და ბიზნესკომპანიას შორის
არამართლზომიერი და არაკეთილსინდისიერი გარიგება გამოირიცხოს, მნიშვნე-

40 ეს, სხვა საკითხებს შორის, განსხვავებული ტიპის საწარმოთა მიმართ განსხვავებული მიდგომის
დანერგვას საჭიროებს. მაგალითად, ევროპული კომისია ცალკე გამოყოფს სოციალური პასუხისმ-
გებლობის რეკომენდაციებს მცირე და საშუალო ბიზნესისთვის (European Commission, 2013).
41 უნდა აღინიშნოს, რომ კორპორაციული სოციალური პასუხისმგებლობის მიმართ ადეკვატური
მოლოდინების განსაზღვრა ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი საკითხია. ხშირად ისე ხდება, რომ
მის მიმართ უფრო მაღალი მოლოდინი არსებობს, ვიდრე ეს პრაქტიკულად შესაძლებელია.
ყველა სოციალური და გარემოსდაცვითი პრობლემის მოგვარება, ცხადია, ბიზნესის კეთილი
ნების საფუძველზე ვერ მოხდება. თუმცა, ბიზნესქცევის ეთიკურ სტანდარტებს ამ პრობლემების
მოგვარებაში წვლილის შეტანა შეუძლიათ.
42 გაეროს განვითარების პროგრამის შიგნით ჩატარებული კვლევის მიხედვით, შრომითი უფლებები
საქართველოში ყველაზე ხშირად დარღვეულ უფლებად სახელდება. ვრცლად იხ. UNDP, 2017.
43 მაგალითად, სერვისის მიმწოდებელი, მოდარაჯე (watchdog), ანალიტიკური (Think Tank)
საზოგადოებრივი ორგანიზაციები.

29
3. თავი

ლოვანია არსებობდეს საზოგადოებრივი ორგანიზაციის ვალდებულება, საჯაროდ

გამოაქვეყნოს ინფორმაცია ბიზნესისგან მიღებული დაფინანსების შესახებ.
შემდეგ ქვეთავში კორპორაციული შემოწირულობისა და მოხალისეობის სამარ-
თლებრივ საფუძვლებს და საგადასახადო პოლიტიკას მიმოვიხილავთ.

სამართლებრივი გარემო

კორპორაციულ შემოწირულებას ლიტერატურაში კორპორაციულ გრანტს

უწოდებენ. გრანტების შესახებ საქართველოს კანონის მიხედვით, გრანტი არის
«გრანტის გამცემის მიერ გრანტის მიმღებისთვის უსასყიდლოდ გადაცემული
მიზნობრვი სახსრები ფულადი ან ნატურალური ფორმით, რომელიც გამოიყე-
ნება კონკრეტული ჰუმანური, საგანამანათლებლო, სამეცნიერო-კვლევითი,
ჯანმრთელობის დაცვის, კულტურული, ეკოლოგიური, სასოფლო-სამეურნეო
განვითარებისა და სოციალური პროექტების, აგრეთვე სახელმწიფოებრივი ან
საზოგადოებრივი მნიშვნელობის პროგრამების განხორციელებისთვის» (მუხ-
ლი 2). გრანტის გამცემ პირთა ჩამოთვლისას, კანონი არ ახსენებს მეწარმე სუ-
ბიექტებს. შესაბამისად, საქართველოს კანონმდებლობის თანახმად, მეწარმე
სუბიექტებს არ აქვთ უფლება, საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს გრანტი გა-
დასცენ. ამის მიუხედავად, საქართველოს კანონმდებლობა ითვალისწინებს მე-
წარმის მიერ საზოგადოებრივი ორგანიზაციის მხარდაჭერის შესაძლებლობას
როგორც ფულადი, ისე არაფულადი ფორმით. შემდგომ პარაგრაფებში კორპო-
რაციული შემოწირულობის რამდენიმე ტიპს და შესაბამის სამართლებრივ რე-
გულირებას მიმოვიხილავთ.
უპირველესად, უნდა ვახსენოთ სამოქალაქო კოდექსით გათვალისწინებული ჩუ-
ქების ინსტიტუტი, რომელიც გულისხმობს ქონების უსასყიდლოდ გადაცემას (მუხ-
ლი 524). ქართული სამოქალაქო სამართალი ჩუქების ერთ-ერთ სახეობად განიხი-
ლავს შეწირულობას; სამოქალაქო კოდექსის 528-ე მუხლის მიხედვით, მხარეებს
შეუძლიათ დაადგინონ, რომ ჩუქების ხელშეკრულების ნამდვილობა დამოკიდებუ-
ლია ამა თუ იმ პირობის შესრულებაზე ან განსაზღვრული მიზნის მიღწევაზე (ეს
მიზანი, ამავე მუხლის მიხედვით, შესაძლოა, იყოს საერთო-სასარგებლო). ამ ორი
მუხლის ანალიზის შედეგად, შეგვიძლია, ვთქვათ, რომ საქართველოს კანონმდებ-
ლობით, მეწარმე სუბიექტს უფლება აქვს საზოგადოებრივ ორგანიზაციას საჩუქ-
რად გადასცეს ქონება ამავე ორგანიზაციის საქველმოქმედო, საზოგადოებრივად
სასარგებლო საქმიანობის განსახორციელებლად. ამ ინსტიტუტს, მართალია, ვერ
დავარქმევთ გრანტს, თუმცა შინაარსობრივად მათ შორის მნიშვნელოვანი სხვაობა
არ არსებობს.
გლობალური კვლევების მიხედვით, კორპორაციული დონაციის ყველაზე გავრ-
ცელებულ ფორმას ბიზნესის მიერ ნატურალური ფორმით გაცემული შემოწირუ-
ლება წარმოადგენს (BBE & EPG, 2015). მონაცემების მიხედვით, მსოფლიოს 500
მსხვილი ბიზნესკომპანიის 20 მილიარდი დოლარის ღირებულების შემოწირულე-
ბის 62 პროცენტი არაფულადი ფორმით ხორციელდება. უფრო ხშირად კომპანიებს
ურჩევნიათ, საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს ნატურალური ფორმით გადასცენ

30
 კორპორაციული შემოწირულება და კორპორაციული მოხალისეობა

ის პროდუქტი44, რომელსაც აწარმოებენ, იქნება ეს კომპიუტერული პროგრამა

თუ სამშენებლო მასალა (ibid). ამავე კვლევის მიხედვით, ფულადი (მონეტარული)
ფორმით გაცემული დახმარება მთლიანი შემოწირულების 24 პროცენტს შეადგენს.
ბიზნესის მიერ უფასო მომსახურების გაწევისა და კორპორაციული მოხალისეობის
წილი 10 პროცენტია45. ამდენად, მნიშვნელოვანია დავადგინოთ, იძლევა თუ არა
საქართველოს კანონმდებლობა სხვადასხვა ტიპის შემოწირულების გაცემის უფ-
ლებას.
როგორც უკვე ითქვა, საქართველოს კანონმდებლობა საშუალებას იძლევა, შე-
მოწირულების სახით ბიზნესმა საზოგადოებრივ ორგანიზაციას ქონება გადასცეს.
საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მიხედვით, ქონების ცნება მოიცავს ყველა
ნივთსა და არამატერიალურ ქონებრივ სიკეთეს, რომელთა ფლობა, სარგებლობა
და განკარგვა შეუძლიათ ფიზიკურ და იურიდიულ პირებს და რომელთა შეძენაც
შეიძლება შეუზღუდავად, თუკი ეს აკრძალული არ არის კანონით და არ ეწინააღმ-
დეგება ზნეობრივ ნორმებს (მუხლი 147). შესაბამისად, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ
სამოქალაქო კოდექსის მიხედვით კომპანიას, მეწარმე სუბიექტს უფლება აქვს სა-
ზოგადობრივ ორგანიზაციას გადასცეს შემოწირულება როგორც ფულადი, ისე ნა-
ტურალური ფორმით. (ICNL & CSI, 2011).
კიდევ ერთი ფორმა, რომელითაც ბიზნესი საზოგადოებრივი ორგანიზაციების
ფინანსურ მხარდაჭერას შეძლებდა, არის მეწარმე სუბიექტის მიერ არასამეწარმეო
(არაკომერციული) იურიდიული პირის დაფუძნება. ასეთ არაკომერციულ იური-
დიულ პირს, მიუხედავად დამფუძნებლის სამეწარმეო საქმიანობისა, საშუალება
ექნება საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს გადასცეს არა მხოლოდ შემოწირულება,
არამედ გრანტი, რაც შესაძლოა, უფრო მოქნილ და ეფექტიან ფინანსური დახმარე-
ბის სახეს წარმოადგენდეს. აღსანიშნავია, რომ რამდენიმე ქართული კომპანია უკვე
იყენებს ამ ფორმას.
რაც შეეხება კორპორაციულ მოხალისეობას, საქართველოს კანონმდებლობა
ასეთ ცნებას არ იცნობს. კორპორატიულ მოხალისეობის ცნების მიხედვით დამ-
საქმებელი დასაქმებულს საშუალებას აძლევს ანაზღაურებადი სამუშაო დროის ნა-
წილი მოხალისეობითი საქმიანობისკენ მიმართოს. გარდა ამისა, კორპორაციული
მოხალისეობა ბიზნესის მიერ საზოგადოებრივი ორგანიზაციისთვის უფასო მომსა-
ხურების გაწევას გულისხმობს.46 ამ კონტექსტში, უნდა აღინიშნოს, რომ მოხალისე-
ობის შესახებ საქართველოს კანონი, რომელიც პარლამენტმა 2016 წლის 30 დეკემ-
ბერს მიიღო, არეგულირებს მხოლოდ ინდივიდუალური მოხალისის ურთიერთობას

44 მაგალითად, ერთ-ერთი ყველაზე მსხვილი შემომწირველი კომპანია Oracle მსოფლიოს 100

ქვეყანაში საშუალო სკოლებს, კოლეჯებსა და უნივერსიტეტებს უფასოდ გადასცემს კომპიუტერულ
პროგრამას, გაერთიანებულ სამეფოში ფარმაცევტული კომპანიები უფასოდ გადასცემენ
მედიკამენტებს ჯანდაცვის სხვადასხვა ორგანიზაციას.
45 განსხვავებული მონაცემები არსებობს მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში. იუნესკოს დაკვეთით
მომზადებული კვლევის მიხედვით, შესწავლილი 132 ამერიკული კომპანიიდან თითოეული
საშუალოდ 78 მილიონ ამერიკულ დოლარს ხარჯავს. შესწავლილი 94 ჩინური კომპანიიდან
თითოეული – 5 მილიონს. შესწავლილი 14 შვეიცარული კომპანიიდან თითოეული – 38 მილიონს.
შესწავლილი 29 გერმანული კომპანიიდან თითოეული 18 მილიონს (BBE & EPG, 2015).
46 სწორედ ამიტომ განვიხილავთ კორპორაციულ მოხალისეობას ამ თავში და არა – მოხალისეობის
თავში.

31
3. თავი

მასპინძელ ორგანიზაციასთან. შესაბამისად, ამ კანონის დებულებები არ ვრცელ-

დება კორპორატიულ მოხალისეობაზე. მიუხედავად ამისა, საქართველოს კანონმ-
დებლობა არ უკრძალავს ბიზნესს, ნება დართოს თავის დასაქმებულს, მის მიერ
ანაზღაურებადი სამუშაო დრო საზოგადოებრივად სასარგებლო საქმიანობისკენ
მიმართოს ან უშუალოდ საზოგადოებრივი ორგანიზაციის მოხალისე გახდეს.

საგადასახადო პოლიტიკა

ბევრ ქვეყანაში სხვადასხვა სახის კორპორაციული შემოწირულება არ წარმოად-

გენს საზოგადოებრივი ორგანიზაციების დაბეგვრად შემოსავალს. ასეთი შემოწი-
რულების დაბეგვრის დროს შემოწირულების გამღებს ან მიმღებს უწევს დამატე-
ბითი თანხის გამონახვა იმისთვის, რომ შემოწირულების თანხის შესატყვისი გა-
დასახადი სახელმწიფო ბიუჯეტში შეიტანოს (ICNL & CSI, 2011; CEPR, 2012). ამ
მიმართულებით, საქართველოს საგადასახადო პოლიტიკა არაერთგვაროვანია და
თანმიმდევრულ ანალიზს საჭიროებს.
2019 წლის პირველ იანვრამდე საქართველოს მოქმედი საგადასახადო კოდექ-
სის 99-ე მუხლის მიხედვით, საზოგადოებრივი ორგანიზაციის მიღებული გრანტი,
საწევრო შენატანები და შემოწირულებები მოგების გადასახადით დაბეგვრისგან
თავისუფლდებოდა. შემოწირულება ამავე კოდექსის მე-8(40) მუხლის მიხედვით,
განიმარტებოდა, როგორც საზოგადოებრივი ორგანიზაციის მიერ უსასყიდლოდ
მიღებული საქონელი, მომსახურება და ფულადი სახსრები. ეს ნიშნავდა, რომ სა-
ზოგადოებრივი ორგანიზაციის მიერ მიღებული ინდივიდუალური შემოწირულება
თავისუფლდებოდა მოგების გადასახადით დაბეგვრისაგან.
2019 წლის პირველ იანვარს ძალაში შევიდა მოგების გადასახადით დაბეგვრის
ე.წ. ესტონური მოდელი, რომელმაც არსებითად შეცვალა საზოგადოებრივი ორ-
განიზაციის დაბეგვრის თავისუბურებები. საქართველოს პარლამენტმა საგადა-
სახადო კოდექსიდან ამოიღო 99-ე მუხლის ის დებულებები, რომლებიც მოგების
გადასახადისგან ათავისუფლებდა ორგანიზაციის მიერ მიღებულ გრანტსა და შე-
მოწირულებას. საგადასახადო ცვლილებათა განმარტებით ბარათში ვკითხულობთ,
რომ მოგების გადასახადით დაბეგვრის ახალ მოდელზე გადასვლა ნიშნავს საზოგა-
დოებრივი ორგანიზაციების მოგების გადასახადისგან გათავისუფლებას, რამეთუ
მათი დამფუძნებლები მოგებას არ ანაწილებენ.
უფრო კონრეტულად, 2019 წლის პირველი იანვრიდან, ორგანიზაციის მოგე-
ბის გადასახადით დაბეგვრისთვის განსაზღვრულია არა შემოსავლის სახე – იქნე-
ბა ეს გრანტი, შემოწირულება თუ დამხმარე ეკონომიკური საქმიანობა – არამედ
ორგანიზაციის მიერ გაწეული ხარჯების თავსებადობა ორგანიზაციის საწესდებო
მიზნებთან. შესაბამისად, თუ ორგანიზაციის მიერ მიღებული კორპორაციული შე-
მოწირულება ხმარდება ორგანიზაციის საწესდებო ან კოდექსით განსაზღვრულ
საქველმოქმედო მიზნებს, ის თავისუფლდება მოგების გადასახადის გადახდის
ვალდებულებისგან. საქართველოს საგადასახადო კოდექსის მე-10 მუხლი ჩამოთვ-
ლის საქველმოქმედო საქმიანობის ფორმებსა და სახეებს, მათ შორისაა, ადამიანის
უფლებების, გარემოს, დემოკრატიის, კულტურის, ხელოვნების, სპორტის, განათ-

32
 კორპორაციული შემოწირულება და კორპორაციული მოხალისეობა

ლების, მეცნიერების, ჯანმრთელობის, სოციალური კეთილდღეობის განვითარება

და დაცვა.
საქართველოს საგადასახადო კოდექსი ასევე შეიცავს კორპორაციული შემო-
წირულების წამახალისებელ მექანიზმს საკუთრივ ბიზნესკომპანიებისთვის47. კო-
დექსის 117-ე მუხლი ბიზნესს საშუალებას აძლევს, დაბეგვრადი შემოსავლიდან
გამოქვითოს საქველმოქმედო ორგანიზაციისთვის გაღებული თანხა, უსასყიდლოდ
მიწოდებული საქონლის48 ან/და უფასოდ გაწეული მომსახურების საბაზრო ფასი –
მაგრამ «არაუმეტეს ერთობლივი შემოსავლიდან ამ კოდექსით გათვალისწინებული
გამოქვითვის შემდეგ დარჩენილი თანხის 10 პროცენტისა». მსგავსი წესი მოქმე-
დებს სამეწარმეო სუბიექტებისთვის 2017 წლიდან ამოქმედებული ე.წ. ესტონური
საგადასახადო მოდელის შემთხვევაშიც: კალენდარული წლის განმავლობაში ბიზ-
ნესის მიერ საქველმოქმედო ორგანიზაციაზე გაცემული შემოწირულება, თუ ეს შე-
მოწირულება მის მიერ წინა კალენდარული წლის განმავლობაში მოღებული წმინდა
მოგების 10 პროცენტს არ აღემატება, არ ექვემდებარება მოგების გადასახადით
დაბეგვრას (მუხლი 983).
ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, რომ საგადასახადო კოდექსის 117-ე და 983-ე მუხ-
ლებით განსაზღვრული წამახალისებელი მექანიზმები მოქმედებს იმ შემთხვევაში,
თუ ბიზნესი შემოწირულებას გადასცემს საქველმოქმედო ორგანიზაციას და არა
ყველა საზოგადოებრივ ორგანიზაციას (არასამეწარმეო იურიდიულ პირს). საქველ-
მოქმედო სტატუსის მიღების წესი საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 32-ე
მუხლით განისაზღვრება. საქართველოში საქველმოქმედო ორგანიზაციის სტატუ-
სი, ოფიციალური მონაცემების მიხედვით, მხოლოდ 150-მდე ორგანიზაციას აქვს49
მინიჭებული, მაშინ, როცა ქვეყანაში 20 ათასზე მეტი საზოგადოებრივი ორგანიზა-
ციაა რეგისტრირებული50. შესაბამისად, საზოგადოებრივი ორგანიზაციების დაფი-
ნანსებაზე ამ მექანიზმებს მნიშვნელოვანი გავლენა ვერ ექნება.

47 მსგავსი მექანიზმი მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში გვხვდება და მისი მიზანი კორპორაციული

ქველმოქმედების წახალისებაა (BTD, 2013).
48 გარდა უძრავი ქონებისა: საგადასახადო კოდექსი 117-ე მუხლით გათვალისწინებულ წესს არ ავ-
რცელებს ბიზნესის მიერ საქველმოქმედო ორგანიზაციისთვის უსასყიდლოდ გადაცემულ უძრავ
ქონებაზე.
49 ბევრი საზოგადოებრივი ორგანიზაციის შეფასებით, საქველმოქმედო ორგანიზაციის სტატუსი მათ
მნიშვნელოვან საგადასახადო შეღავათებს არ უწესებს. შესაბამისად, ისინი ვერ ხედავენ აზრს, ეს
სტატუსი მოიპოვონ. ამასთან, საქველმოქმედო ორგანიზაციები ვალდებულნი არიან, საგადასახა-
დო ორგანოში ყოველწლიურად წარადგინონ ფინანსური და შინაარსობრივი ანგარიში და დამოუკი-
დებელი აუდიტის მიერ დადასტურებული ბოლო წლის ფინანსური დოკუმენტები (საგადასახადო
კოდექსის 32-ე მუხლი).
50 საჯარო რეესტრის ოფიციალური მონაცემები.

33
4. სოციალური და გავლენის მქონე ინვესტირება

სფეროს მიმოხილვა

უკანასკნელ წლებში, სოციალური და გავლენის მქონე ინვესტირება ხშირად

ხდება სახელმწიფოს, ბიზნესისა და საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ყურადღე-
ბის საგანი. ის ისეთ საინვესტიციო სტრატეგიას გულისხმობს, რომლის მიზანია
ფინანსური მოგებისა და საზოგადოებრივი კეთილდღეობის შეთავსება და მათი
თანადროული და დაბალანსებული ზრდა-განვითარება (Oliver Wyman, 2016). ამ
კონცეფციის ფარგლებში, ინვესტორთა მოგების მიღების მიზანი გაერთიანებულია
სოციალურ, გარემოსდაცვით და ეთიკურ მიზნებთან; სოციალური და გავლენის
მქონე ინვესტირების იდეა შეიძლება გავიაზროთ, როგორც კორპორაციული სოცი-
ალური პასუხისმგებლობის რეალიზება საინვესტიციო გადაწყვეტილებებში; ამდე-
ნად, იგი გულისხმობს სოციალური საკითხების მაქსიმალურ ბმას მოგების მიღების
მიზნით განხორციელებულ კაპიტალდაბანდებებში (CSRDG, 2012).
საგულისხმოა, რომ სოციალური და გავლენის მქონე ინვესტირების უნივერსა-
ლური განმარტება არ არსებობს: ის განვითარებადი კონცეფციაა და, მასთან დაკავ-
შირებული ტერმინილოგიის მსგავსად, მუდმივად იცვლება ის შინაარსი, რომელსაც
შესაძლოა მოიცავდეს. გავლენის მქონე ინვესტირების გლობალური ქსელის (GIIN)51
მიდგომის მიხედვით, სოციალური ინვესტიცია შესაძლოა, განახორციელოს როგორც
ბიზნესსაწყისებზე მომუშავე კომპანიებმა და ინვივიდუალურმა ინვესტორებმა, ისე სა-
ზოგადოებრივმა ორგანიზაციებმა და სახელმწიფომ (მაგალითად, სახელმწიფო საპენ-
სიო ფონდების სოციალური დაბანდებით52).
სახელმწიფოთა მიერ სოციალური და შედეგზე ორიენტირებული ინვესტირე-
ბის წახალისების პარალელურად, ვითარდება ამ კონცეფციის წამახალისებელი
საერთაშორისო მექანიზმები. ამ მიმართულებით, გაერთიანებული ერების მიერ
2006 წელს მიღებული „პასუხისმგებლიანი ინვესტირების პრინციპები“ ერთ-ერთ
ყველაზე მნიშვნელოვან საერთაშორისო ინსტრუმენტს წარმოადგენს (UN, 2006).
ეს პრინციპები ეფუძნება მოსაზრებას, რომ დროთა განმავლობაში სოციალური,
ეკოლოგიური და კორპორაციული მართვის ამოცანები სულ უფრო დიდ ზეგავლე-
ნას მოახდენს საინვესტიციო საქმიანობაზე, ხოლო გრძელვადიან პერსპექტივაში
მათ გაერთიანებას მოჰყვება, ერთი მხრივ, უკეთესი ფინანსური შედეგები, ხოლო,
მეორე მხრივ, საზოგადოებრივი მოთხოვნების დაკმაყოფილება. შექმნიდან დღემ-

51 GIIN 2009 წელს დაფუძნდა და მხარს უჭერს სოციალური ინვესტირების შესახებ ცნობიერების
ამაღლებას საერთაშორისო დონეზე.
52 2000 წელს შვედეთში, 5 პარტიის კონსენსუსის საფუძველზე, პარლამენტმა მიიღო კანონი, რომე-
ლიც სახელმწიფო საპენსიო ფონდების მართვის ორგანოს ავალდებულებს, ყოველწლიურად მოამ-
ზადოს ანგარიში; ანგარიში შეიცავს ინფორმაციას იმის შესახებ, თუ რამდენად ითვალისწინებს
მმართველი ორგანო საპენსიო ფონდების დაბანდებისას სოციალური გავლენის მქონე ინვესტირე-
ბის მოთხოვნებს.

34
 სოციალური და გავლენის მქონე ინვესტირება

დე, გაეროს ამ პრინციპებს 1,853 ხელმომწერი53 ჰყავს. თითოეულ ხელმომწერს

პასუხისმგებლიანი ინვესტირების შესახებ ყოველწლიური ანგარიშების მომზადება
ევალება (UNEP, 2016). ამასთან, სოციალური ინვესტორების წამახალისებელ სხვა
საერთაშორისო ინსტრუმენტებს წარმოადგენს ეკონომიკური თანამშრომლობისა
და განვითარების ორგანიზაციის მიერ შემუშავებული „სახელმძღვანელო პრინცი-
პები მულტინაციონალური კორპორაციებისთვის“ (OECD, 2014) და საერთაშორი-
სო საფინანსო კორპორაციის „გარემოსდაცვითი და სოციალური სტანდარტები“
(IFC, 2012).
საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისთვის სოციალური და გავლენის მქონე ინვეს-
ტირების იდეა სოციალური ცვლილებების მიღწევის მექანიზმად მიიჩნევა (Evenett
& Richter, 2011). საზოგადოებრივი ორგანიზაციები ფლობენ მნიშვნელოვან ცოდ-
ნას იმ სოციალური სფეროების შესახებ, რომელთა თაობაზე ბიზნესს ნაკლები
წარმოდგენა აქვს და, შესაბამისად, ეკონომიკური საქმიანობისთვის მიმზიდველად
არ მიიჩნევს. სახელმწიფოს, საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისა და ბიზნესის სო-
ციალური პარტნიორობის თანამშრომლობის ფარგლებში კი შესაძლებელი ხდება,
ინფორმაციის გაცვლა-გამოცვლა და იმ სოციალური სფეროების განსაზღვრა, რო-
მელშიც შესაძლებელია ინვესტირება და ეთიკურ პრინციპებზე დაყრდნობილი ბიზ-
ნესსაქმიანობის წარმოება (World Economic Forum, 2013).
საქართველოში სოციალური და გავლენის მქონე ინვესტირება არ არის ფართოდ
გავრცელებული კონცეფცია. კორპორაციული სოციალური პასუხისმგებლობის
გარშემო არსებული დისკუსიები უფრო მეტად ორიენტირებულია იმაზე, რომ ბიზ-
ნესკომპანიებმა თავიანთი უკვე მიმდინარე საქმიანობა ეთიკური ნორმების დაცვით
განახორციელონ და სხვადასხვა საქველმოქმედო ღონისძიებაში ჩაერთონ. ნაკლე-
ბი ყურადღება ეთმობა სოციალური ინვესტირების შესაძლებლობის გამოვლენას
და კორპორაციული სოციალური პასუხისმგებლობის საინვესტიციო გადაწყვეტი-
ლებების პროცესში ჩართულობას. ევროპის ფონდი რამდენიმე წლის მანძილზე
მართავდა სპეციალურ პროგრამას, რომელიც, სხვა საკითხებთან ერთად, მიზნად
ისახავდა, ადგილობრივიუნივერსიტეტების ბიზნესსკოლების სასწავლო პროგრა-
მებში შეეტანა სოციალური და გავლენის მქონე ინვესტირების საკითხები

სამართლებრივი გარემო

საქართველოს კანონმდებლობა არ ცნობს სოციალური და გავლენის მქონე ინ-

ვესტირების მომწესრიგებელ სპეციალურ ნორმებს. ასეთ დროს, შესაბამის პირებს
უწევთ, მიმართონ იმ საკანონმდებლო აქტებს54, რომლებიც ბიზნესის დაწყებასა და
მართვას, ბიზნესისა და საზოგადოებრივი ორგანიზაციების პარტნიორობას შეეხე-
ბა. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ არ არსებობს სახელმწიფოს სტრატეგია, რომელიც
გამოავლენდა და აღრიცხავდა იმ სფეროებს, რომელიც სოციალურ ინვესტირებას

53 გაეროს პასუხისმგებლიანი ინვესტირების პრინციპების ხელმომწერნი შეიძლება გახდნენ აქციების

მფლობელები, ინვესტირების მენეჯერები და ინვესტირების სფეროში მომსახურების გამწევი ორ-
განიზაციები.
54 აქ, ძირითადად, იგულისხმება მეწარმეთა შესახებ საქართველოს კანონი, საქართველოს სამოქალაქო
კოდექსი, საქართველოს საგადასახადო კოდექსი და სხვა სექტორული კანონმდებლობა.

35
4. თავი

საჭიროებს და დაადგენდა ასეთი საქმიანობის წამახალისებელ სამართლებრივ

ნორმებს (ფორმებს). ისეთი სახელმწიფო პროგრამები, რომლებიც სამეწარმეო წა-
მოწყებებს აფინანსებენ არ ითვალისწინებენ სოციალური გავლენის მქონე ინვეს-
ტირების წახალისებას.

საგადასახადო პოლიტიკა

სოციალური და გავლენის მქონე ინვესტირების ერთ-ერთი წამახალისებელი

ფაქტორი საგადასახადო შეღავათებია. სხვადასხვა ქვეყანაში არსებობს ფინანსუ-
რი წახალისებისა და საგადასახადო შეღავათების სქემები, რომლებიც სოციალუ-
რი პასუხისმგებლობის მქონე კომპანიებს უადვილებს საქმიანობის წარმართვას.
საქართველოს საგადასახადო კანონმდებლობა არ იცნობს შეღავათებს ამ ტიპის
საქმიანობისათვის. თუმცა, აღსანიშნავია, რომ საქართველოს მთავრობა ზოგიერთ
შემთხვევაში გადასახადის გადახდის ვალდებულებისაგან ათავისუფლებს სხვადას-
ხვა სახელმწიფოებრივად მნიშვნელოვანი ინვესტიციის განმახორციელებელ კომ-
პანიებს.

36
5. სექტორთშორისი თანამშრომლობა

სფეროს მიმოხილვა

სექტორთშორისი თანამშრომლობა სხვადასხვა სექტორს შორის ნებაყოფ-

ლობით და პარტნიორულ ურთიერთობას გულისხმობს. ასეთი თანამშრომლობის
ფარგლებში, ყველა მონაწილე საერთო მიზნის მისაღწევად იღვწის და რისკებს, პა-
სუხისმგებლობას, რესურსებსა და ცოდნას ინაწილებს. სექტორთშორისი პარტნი-
ორობის მხარეებს, როგორც წესი, სახელმწიფო55, სამეწარმეო და არასამეწარმეო,
საზოგადოებრივი გაერთიანებები წარმოადგენენ. მნიშვნელოვანი გლობალური და
ნაციონალური პრობლემების გადასაჭრელად სამი სექტორის თანამშრომლობას
მოქნილ და ეფექტიან ინსტრუმენტად ასახელებენ. მიიჩნევა, რომ ასეთი თანამშ-
რომლობის დროს, თითოეული მხარის რესურსი, ცოდნა და ინტერესი იყრის თავს,
რაც ხელს უწყობს ისეთი სოციალური და საზოგადოებრივი პრობლემების დაძლე-
ვას, რომელთა გადაჭრა ერთი სექტორის ძალებს აღემატება (CSRDG, 2012). სხვა-
დასხვა სექტორს შორის თანამშრომლობას ასევე მოიხსენიებენ, როგორც საჯარო
და კერძო სექტორთა პარტნიორობას (Public-Private Partnership, PPP)56.
სექტორთშორისი პარტნიორობის ერთმნიშვნელოვანი განმარტება არ არსე-
ბობს. ევროპული კომისიის განმარტებით, იგი ინფრასტრუქტურისა და საჯარო
მომსახურების დაფინანსების, გაუმჯობესებისა და მართვის კუთხით ბიზნესისა და
სახელმწიფოს თანამშომლობას გულისხმობს. საერთაშორისო სავალუტო ფონდი
(IMF) სექტორთშორის პარტნიორობას პრივატიზების ალტერნატივად განიხილავს;
ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაცია (OECD) მას გან-
მარტავს, როგორც სახელმწიფო და კერძო მოთამაშეებს შორის სახელშეკრულებო
ურთიერთობას, რომლის ფარგლებში საჯარო მომსახურების გაწევის სახელმწი-
ფოებრივი ინტერესი კერძო პარტნიორების ინტერესებს ერწყმის (TUAC, 2010).
გაეროს განმარტების მიხედვით, საჯარო და კერძო სექტორების პარტნიორობა
უნდა იყოს ხანგრძლივი ურთიერთობა, რომლის დროსაც ეკონომიკურ რისკებს,
როგორც წესი, კერძო სექტორი იტვირთებს. სექტორთშორისო თანამშრომლობა
სწორედ მისი ხანგრძლივობისა და განგრძობითობით განსხვავდება სახელმწიფო
შესყიდვების დროს წარმოშობილი ურთიერთობისგან (UN, 2008).
მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნის მთავრობა სექტორთშორისი თანამშრომლობის
მოდელს ფართოდ იყენებს. ეს მიდგომა განსაკუთრებით განვითარებულია კანა-
დაში, ინდოეთში, ავსტრალიასა და გაერთიანებულ სამეფოში. ბევრი სახელმწიფო

55 სახელმწიფოში მოვიაზრებთ როგორც ცენტრალური ხელისუფლების დაწესებულებებს, ისე

ავტონომიურ რესპუბლიკებსა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებს.
56 საჯარო და კერძო სექტორის პარტნიორობის ისტორია ჯერ კიდევ რომის იმპერიის პერიოდში იწ-
ყება. ისტორიას ახსოვს არაერთი ინიციატივა, რომლის ფარგლებშიც სახელმწიფო, ბიზნესი და
საზოგადოება ერთობლივად მუშაობდნენ ამა თუ იმ საკითხზე. თუმცა, PPP-ის, როგორც კონცეფ-
ციის კონსოლიდაცია და პოპულარიზაცია, მე-20 საუკუნის ბოლო 25-წლიან პერიოდში იწყება.

37
5. თავი

მხარს უჭერს სექტორთშორისი პარტნიორობის განვითარებას: მაგალითად, 2010

წელს, ამ მიზნით საფრანგეთის მთავრობამ 10 მილიარდი ევრო გამოყო, ხოლო
პორტუგალიის მთავრობამ – 7; სამხრეთ კორეა თავისი ფისკალური სტიმულირე-
ბის ბიუჯეტის 15 პროცენტს ამ მიმართულებით ხარჯავს; ზოგიერთ მთავრობას
შექმნილი აქვს სპეციალური სახელმწიფო დეპარტამენტი, რომელიც საჯარო და
კერძო პარტნიორობის წახალისებასა და განვითარების მიმართულებით მუშაობს
(Hawkesworth, 2010).
მიიჩნევა, რომ სექტორთშორისი პარტნიორობის ფარგლებში ასევე შესაძლე-
ბელია განვითარებაზე ორიენტირებული, საზოგადოებრივად სასარგებლო და
სოციალური ინიციატივების განხორციელება, განსაკუთრებით, ისეთ შემთხვევებ-
ში, როდესაც პარტნიორობის ერთ-ერთ მხარედ საზოგადოებრივი ორგანიზაცია
გვევლინება. ასეთ დროს, ეს თანამშრომლობა შესაძლოა, იყოს გრძელვადიანი ან
მოკლევადიანი, ხოლო ბიზნესის მონაწილეობა მის მიერ ერთჯერადად გაცემული
ფინანსური დახმარებით შემოიფარგლოს. ასეთ საზოგადოებრივად სასარგებლო
პროექტებში, ბიზნესი ერთვება არა უშუალო მოგების მისაღებად, არამედ მისი
კორპორაციული სოციალური პასუხისმგებლობის გამო57. ამ მხრივ, განსაკუთრე-
ბით აქტიური თანამშრომლობა ჯანდაცვის სფეროში მიმდინარეობს.
საჯარო-კერძო სექტორის თანამშრომლობის (PPP) იდეა ყურადსაღებ კრიტი-
კასაც იმსახურებს. მკვლევართა შეფასებით, PPP-სთან დაკავშირებულ გადაწყვე-
ტილებათა უმეტესობა, საჯარო ინტერესის დაკნინების ხარჯზე, ბიზნესის მოგების
მიღებას ემსახურებოდა. ხშირად, PPP საჯარო ქონების პრივატიზაციასა და ამა თუ
იმ სახელმწიფო მომსახურების გაკერძოებაში გამოიხატებოდა, რაც, მოკლევადიან
პერსპექტივაში შესაძლო დადებითი შედეგების მიუხედავად, ზრდიდა მოქალაქეთა
დანახარჯებს და ამცირებდა გაკერძოებულ მომსახურებაზე საზოგადოების ხელ-
მისაწვდომობას (Horvat, 2019). ამ კრიტიკის საპასუხოდ, თანდათან ვითარდება
სექტორთშორისი თანამშრომლობის ახალი მოდელი – Public-Civic Partnership,
რაც საჯარო უწყებებისა და სამოქალაქო გაერთიანებების თანამშრომლობისა და
პარტნიორობის გზით საზოგადოებრივი და სოციალური პრობლემების მოგვარე-
ბას ითვალისწინებს. ეს კონცეფცია ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების ეტაპზეა, თუმცა
მისი მაგალითები უკვე გვხვდება ბარსელონას, ზაგრების, ვენის, ბოლონიის, ჰამ-
ბურგის მუნიციპალურ მმართველობაში (Horvat, 2019). საჯარო-სამოქალაქო პარ-
ტნიორობის იდეა განსაკუთრებულ ყურადღებას მოქალაქეთა მონაწილეობაზე აკე-
თებს, ხოლო დაფინანსების წყაროებს სახელმწიფო და მუნიციპალურ ბიუჯეტსა
და მოქალაქეთა და სამოქალაქო გაერთიანებათა შემოწირულებებით იღებს.
საქართველოში სექტორთშორისი თანამშრომლობა არ არის განვითარებუ-
ლი, თუ არ ჩავთვლით სხვადასხვა სოციალურ (მაგალითად, მოხუცებულთა

57 მაგალითად, 2003 წელს გერმანიის ფედერალური ხელისუფლების ინიციატივით, დაიწყო შეზღუ-

დული შესაძლებლობის მქონე პირების დასაქმების პროგრამა, რომლის ფარგლებშიც, სახელმწი-
ფოს მიერ გაწეულ პროგრამებთან ერთად, კერძო კომპანიები და საზოგადეობრივი ორგანიზაციები
ასეთი საჭიროების მქონე ადამიანებს პროფესიული უნარ-ჩვევების მიღების საშუალებას აძლევდ-
ნენ. სხვა სახის მაგალითი იქნებოდა შიდსის ვაქცინაციის საერთაშორისო ინიციატივა, რომელიც
1996 წლიდან ხორციელდება საჯარო და კერძო სექტორის მიერ და რომელიც მიზნად ისახავს
აივ-ინფექციის ვაქცინის შემუშავებას.

38
 სექტორთშორისი თანამშრომლობა

სახლების მართვა) სფეროში58 არასამეწარმეო პირების მიერ საჯარო მომსახუ-

რების სახელმწიფო დაფინანსებით გაწევას და სახელმწიფოს მხრიდან საზოგა-
დოებრივი ორგანიზაციების საგრანტო დაფინანსებას59. კავკასიის კვლევითი
რესურსების ცენტრის კვლევის მიხედვით, 282 გამოკითხული საზოგადოებრივი
ორგანიზაციებიდან სახელმწიფო დაფინანსება შემოსავლის წყაროდ 44-მა და-
ასახელა, რაც ამ ორგანიზაციების შემოსავლის 40 პროცენტს შეადგენდა.
ამ მექანიზმის მიღმა, არ არსებობს სახელმწიფო დოკუმენტი, რომელიც გან-
საზღვრავდა საჯარო, კერძო და საზოგადოებრივი ორგანიზაციების პარტნი-
ორობის მიმართულებებსა და მის განვითარებაში სახელმწიფოს როლს. სპონ-
ტანური, სახელმწიფოს მხრიდან არაორკესტრირებული თანამაშრომლობის ალ-
ბათობა კი არცთუ მაღალია: ერთი მხრივ, ბიზნესი ერიდება საზოგადოებრივ
ორგანიზაციებთან თანამშრომლობას, რადგან საზოგადოებრივი ორგანიზაცი-
ები ხშირად პოლიტიზებულ მოთამაშედ აღიქმებიან და, შესაბამისად, ბიზნესი
თავს არიდებს მთავრობასთან ურთიერთობის შესაძლო გაფუჭებას (USAID,
2017); მეორე მხრივ, არც ბიზნესსექტორი სარგებლობს მაღალი ნდობით სა-
ზოგადოებაში და, შესაბამისად, საზოგადოებრივი ორგანიზაციები შესაძლოა,
ბიზნესთან თანამშრომლობას თავს თავადაც არიდებენ (CRRC, 2018).
ამ ზოგადი მდგომარეობის მიუხედავად, საქართველოში სექტორთშორისი
პარტნიორობის რამდენიმე წარმატებული შემთხვევა არსებობს. მათ შორის ყვე-
ლაზე მასშტაბური ბავშვთა ჰოსპისის მშენებლობაა, რომლის ფარგლებში იდეის
ავტორმა „ფონდი60 ღია საზოგადოება – საქართველო“-მ მოქალაქეებისგან და
ბიზნესისგან 1,5 მილიონი ლარის შემოწირულების მობილიზება შეძლო; ხოლო
ყველაზე მსხვილი ფულადი დაფინანსება – 220 ათასი ლარი – საქართველოს
პრეზიდენტის ადმინისტრაციამ გასცა. მოქალაქეებისგან მიღებულ შემოწირუ-
ლებასთან ერთად, ბავშვთა ჰოსპისის პროექტის ავტორის თქმით, ჰოსპისის
მშენებლობაში მონაწილე კომპანიები მიწოდებული პროდუქტისა და განხორ-
ციელებული მომსახურების ანაზღაურებაზე უარს ამბობდნენ. დღეს ჰოსპისს
მოხალისეობრივად მართავს სექტორთშორისი საბჭო, რომელიც ბიზნესის, სა-
ზოგადოებრივი ორგანიზაციებისა და ხელოვნების სფეროს წარმომადგენლებს
აერთიანებს. დღემდე ჰოსპისისის შენახვისთვის საჭირო ხარჯები, ფონდის გა-
ცემულ დაფინანსებასთან ერთად, ინდივიდუალური და კორპორაციული შემო-
წირულებებით იფარება.61
მომდევნო თავები სექტორთშორისი თანამშრომლობის სამართლებრივი საფუძ-
ვლებისა და საგადასახადო გარემოს ანალიზს ეთმობა.

58 ეს მექანიზმები, რომელიც, როგორც წესი, ვაუჩერულ დაფინანსებას ეფუძნება, სახელმწიფო

დაფინანსების ფორმების ჩამონათვალში ხვდება და, შესაბამისად, ამ კვლევის ფარგლებში არ
განვიხილავთ.
59 ეს მექანიზმიც, ვაუჩერული დაფინანსების მსგავსად, სახელმწიფო დაფინანსებად განიხილება და
არა სექტორთშორისო თანამშრომლობის მაგალითად.
60 „ფონდი ღია საზოგადოება – საქართველო“ არის საზოგადოებრივი ორგანიზაცია. საქართველოს
ბავშთა ჰოსპისის იდეის ავტორი და განმახორციელებელი იყო „ფონდი ღია საზოგადოება –
საქართველოს“ თანამშრომელი – ნინო კიკნაძე.
61 ინტერვიუ ნინო კიკნაძესთან.

39
5. თავი

სამართლებრივი გარემო

საქართველოს კანონმდებლობა არ იცნობს სექტორთშორისი თანამშრომლობის

მარეგულირებელ ნორმებს; არც ტერმინი «საჯარო და კერძო სექტორების პარტ-
ნიორობა» გხვდება საკანონმდებლო აქტებში. მიუხედავად ამისა, არსებული საკა-
ნონმდებლო ბაზის ფარგლებში, სხვადასხვა სამართლებრივი ინსტიტუტის გამოყე-
ნებით შესაძლებელია ასეთი თანამშრომლობა როგორც მოკლევადიან, ისე გრძელ-
ვადიან პერიოდში.
უპირველესად, უნდა ვახსენოთ, რომ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის
მიხედვით, იურიდიულ პირებს უფლება აქვთ ხელშეკრულებით დაარეგულირონ
თავიანთი ურთიერთობა და განსაზღვრონ უფლებები და მოვალეობები, თუ ასე-
თი რეგულირება აკრძალული არ არის კანონით ან არ ეწინააღმდეგება დადგენილ
მართლწესრიგს. აღსანიშნავია, რომ სამოქალაქო კოდექსის 528-ე მუხლით გათ-
ვალისწინებული შეწირულობის ინსტიტუტი საშუალებას იძლევა საზოგადოებრივ
ორგანიზაციამ ბიზნესკომპანიებისგან მიიღოს ისეთი შემოწირულება, რომელიც
მიმართული იქნება კონკრეტული მიზნისკენ. შეწირულობის გამღებს შეუძლია გან-
საზღვროს მიზანი, რომლის შესასრულებლადაც გასცემს ფინანსურ სახსრებსა და
სხვა სახის ქონებას62; ამასთან, ეს მიზანი შეიძლება იყოს “საერთო-სასარგებლო”
(მუხლი 528).
საჯარო და კერძო პარტნიორობის ფარგლებში, როგორც აღინიშნა, ერთ-
ერთი მონაწილე უნდა იყოს სახელმწიფო. საქართველოს კანონმდებლობის მი-
ხედვით, სახელშეკრულებო ურთიერთობის ფარგლებში, სახელმწიფოს უფლება
აქვს, გამოვიდეს როგორც მხარე. ასევე, დადგენილ შემთხვევებში, სახელშეკ-
რულებო ვალდებულებები აიღოს და სხვა მხარეთაგან ხელშეკრულების პირო-
ბების დაცვა მოითხოვოს. ამასთან, გრანტების შესახებ საქართველოს კანონის
მიხედვით, სამინისტროს, სახელმწიფო მინისტრის აპარატს და საჯარო სა-
მართლის იურიდიულ პირებს63 უფლება აქვთ საზოგადოებრივ ორგანიზაციას
მისცენ გრანტი (მუხლი3), რაც სექტორთშორისი თანამშრომლობის დაწყების
საფუძველი შეიძლება გახდეს. ამა თუ იმ ინიციატივის განსახორციელებლად,
სახელმწიფო ორგანოს64 თავადაც შეუძლია მიიღოს გრანტი (გრანტების შესახებ
საქართველოს კანონის მე-4 მუხლი). უნდა აღინიშნოს, რომ განსხვავებული რე-
გულირება არსებობს ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების მიმართ:
გრანტების შესახებ საქართველოს კანონისა და საქართველოს ადგილობრივი
თვითმმართველობის კოდექსის მიხედვით, ადგილობრივი თვითმმართველო-

62 სამოქალაქო კოდექსის 147-ე მუხლის მიხედვით, ქონება არის ყველა ნივთი (უძრავი და მოძრავი),
ასევე არამატერიალური ქონებრივი სიკეთე (მაგალითად, მოთხოვნის უფლება), რომელთა ფლობა
აკრძალული არ არის კანონით ან არ ეწანააღმდეგება ზნეობრივ ნორმებს.
63 გარდა ადგილობრივი თვითმმართველობისა – ადგილობრივ თვითმმართველობას უფლება არ აქვს
გასცეს გრანტი.
64 გრანტების შესახებ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის მიხედვით გრანტის მიღების უფლება აქვს
საქართველოს სახელმწიფოს საქართველოს პრემიერ-მინისტრის მიერ უფლებამოსილი ორგანოს
სახით, საქართველოს მთავრობას საქართველოს მთავრობის მიერ უფლებამოსილი ორგანოს სა-
ხით, საქართველოს სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს, საქართველოს
საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს.

40
 სექტორთშორისი თანამშრომლობა

ბებს შესაძლებლობა არ ერთმევათ მიიღონ გრანტი, მაგრამ თავად მუნიციპა-

ლურ ორგანოებს გრანტის გაცემის უფლებამოსილება არ გააჩნიათ.
სახელმწიფო ქონების შესახებ კანონის მიხედვით, სახელმწიფო უფლება-
მოსილია კერძო სამართლის იურიდიულ პირებს, მათ შორის, საზოგადოებრივ
ორგანიზაციებს, უსასყიდლოდ, კონკრეტული ვადით ან უვადოდ საკუთრებაში
ან სარგებლობაში გადასცეს სახელმწიფო ქონება. ეს უფლებამოსილება სექ-
ტორთშორისი პარტნიორობისათვის კრიტიკულად მნიშვნელოვანია. ამასთან,
კანონმდებლობით დადგენილი წესით, ადგილობრივ თვითმმართველობას უფ-
ლება აქვს, პირდაპირი განკარგვის წესით, აუქციონის გარეშე, გარკვეული პი-
რობით ან მის გარეშე, საზოგადოებრივ ორგანიზაციასა და ბიზნესკომპანიას
უსასყიდლოდ სარგებლობაში გადასცეს მუნიციპალიტეტის საკუთრებაში არ-
სებული მოძრავი და უძრავი ქონება. მუნიციპალური ქონების უსასყიდლო სარ-
გებლობაში გადაცემის შესახებ გადაწყვეტილებას იღებს თვითმმართველობის
აღმასრულებელი ორგანო (მერი), თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი
ორგანოს (საკრებულოს) თანხმობით (ადგილობრივი თვითმმართველობის კო-
დექსის 54-ე მუხლი).
აღსანიშნავია ისიც, რომ საჯარო და კერძო პარტნიორობის ფარგლებში შე-
საძლოა საჭირო გახდეს ახალი იურიდიული პირის დაფუძნება. ამ მიმართებით
საქართველოს კანონმდებლობა ძალიან მოქნილია. როგორც სახელმწიფოს,
ისე მეწარმეთა შესახებ საქართველოს კანონით განსაზღვრულ სუბიექტებსა
და სამოქალაქო კოდექსით განსაზღვრულ არასამეწარმეო იურიდიულ პირებს
შეუძლიათ, კანონმდებლობით დადგენილი წესით, დააფუძნონ სხვა იურიდი-
ული პირი, იქნება ის კომერციული თუ არაკომერციული (საქართველოს სამო-
ქალაქო კოდექსის პირველი კარის მეორე თავი, საქართველოს კანონი საჯა-
რო სამართლის იურიდიული პირის შესახებ). ამასთან, სახელმწიფოს 50 ან 50
პროცენტზე მეტი წილობრივი მონაწილეობით შექმნილმა საწარმომ შესაძლოა
უფასო სარგებლობაში მიიღოს, ისეთი უძრავი ქონება, რომლის პრივატიზებაც
კანონმდებლობით არის აკრძალული (სახელმწიფო ქონების შესახებ საქართ-
ველოს კანონის 36-ე მუხლის მე-3 პუნქტი).

საგადასახადო პოლიტიკა

საქართველოს საგადასახადო კოდექსი არ შეიცავს სპეციალურ დებულებებს

სექტორთშორისი თანამშრომლობის შესახებ. ასეთი თანამშრომლობის ფარგლებში
არსებული ოპერაციები ისეთსავე საგადასახადო რეჟიმში ექცევა, როგორც სხვა
სამეწარმეო და საზოგადოებრივი საქმიანობა.
2019 წლის პირველი იანვრიდან ამოქმედებული მოგების გადასახადით დაბეგვ-
რის ე.წ. ესტონური მოდელის ფარგლებში, ორგანიზაციის მიერ მიღებული შემოსა-
ვალი, მათ შორის, გრანტი და შემოწირულება არ იბეგრება, თუ ის ორგანიზაციის
საწესდებო ან საგადასახადო კოდექსით განსაზღვრულ საქველმოქმედო საქმიანო-
ბას ხმარდება. საქართველოს საგადასახადო კოდექსის მე-10 მუხლი ჩამოთვლის
საქველმოქმედო საქმიანობის ფორმებსა და სახეებს, მათ შორისაა, ადამიანის უფ-

41
5. თავი

ლებების, გარემოს, დემოკრატიის, კულტურის, ხელოვნების, სპორტის, განათლე-

ბის, მეცნიერების, ჯანმრთელობის, სოციალური კეთილდღეობის განვითარება და
დაცვა.
ამასთან, საგადასახადო კოდექსი ბიზნესს საშუალებას აძლევს საქველმოქმე-
დო ორგანიზაციისთვის გადაცემული შემოწირულების ღირებულება65 დაბეგვრადი
შემოსავლებიდან გამოქვითოს. ეს წამახალისებელი მექანიზმი მოქმედებს იმ შემთ-
ხვევაში, თუ ბიზნესი შემოწირულებას საქველმოქმედო ორგანიზაციას გადასცემს
და არა სხვა საზოგადოებრივ ორგანიზაციას (არასამეწარმეო იურიდიულ პირს).
საქველმოქმედო სტატუსის მიღების წესი საქართველოს საგადასახადო კოდექსის
32-ე მუხლით განისაზღვრება. საქართველოში საქველმოქმედო ორგანიზაციის
სტატუსი, ოფიციალური მონაცემების მიხედვით, მხოლოდ 150-მდე ორგანიზაციას
აქვს მაშინ, როცა ქვეყანაში 20 ათასზე მეტი საზოგადოებრივი ორგანიზაციაა რე-
გისტრირებული.

65 «არაუმეტეს ერთობლივი შემოსავლიდან ამ კოდექსით გათვალისწინებული გამოქვითვების

შემდეგ დარჩენილი თანხის 10 პროცენტისა“ (საგადასახადო კოდექსის 117-ე მუხლი). მსგავსი წესი
მოქმედებს 2017 წლიდან ამოქმედებული ე.წ. ესტონური საგადასახადო მოდელის შემთხვევაშიც:
კალენდარული წლის განმავლობაში ბიზნესის მიერ საქველმოქმედო ორგანიზაციაზე გაცემული
შემოწირულება, თუ ეს შემოწირულება მის მიერ წინა კალენდარული წლის განმავლობაში
მოღებული წმინდა მოგების 10 პროცენტს არ აღემატება, არ ექვემდებარება მოგების გადასახადით
დაბეგვრას (მუხლი 983).

42
6. სოციალური მეწარმეობა

სფეროს მიმოხილვა

უკანასკნელ წლებში, სოციალური მეწარმეობა უფრო და უფრო მზარდ ინ-

ტერესს იწვევს. იგი გულისხმობს სამეწარმეო მეთოდებისა და მიდგომების გა-
მოყენებას სოციალური მიზნების მისაღწევად. სხვა სიტყვებით, სოციალური
მეწარმეობა არის ბიზნესი არა მხოლოდ მოგების ან პირადი ფინანსური სარგებ-
ლის მისაღებად, არამედ საზოგადოებრივად სასარგებლო მისიის შესასრულებ-
ლად. სოციალური მეწარმეობა, როგორც წესი, საზოგადოებრივი, არასამეწამეო
იურიდიული პირების მიერ სამეწარმეო საქმიანობის განხორციელებას გულის-
ხმობს. სოციალური მეწარმეობის ორმაგი ბუნება – ერთი მხრივ, სოციალური
მიზანი, ხოლო, მეორე მხრივ, ამ მიზნების მისაღწევი სამეწარმეო ხერხები და
მეთოდები – ამ კონცეფციას რთულად (აღსაქმელს) განსახორციელებელს ხდის.
მიუხედავად იმისა, რომ მსგავსი ტიპის საქმიანობის ნიშნებს ჯერ კიდევ მე-
19 საუკუნის ამერიკის შეერთებულ შტატებსა და ევროპის ქვეყნებში ხედავენ,
ტერმინი სოციალური მეწარმეობა გასული საუკუნის 70-იან წლებში ჩნდება,
ხოლო მისი ცხოველი განვითარება 90-იანი წლებიდან იწყება (OSGF, 2017).
ეს ის პერიოდია, როდესაც ახალი მსოფლიო წესრიგის ფორმირება იწყება: ამე-
რიკასა და ევროპაში „დიდი სახელმწიფოს“ იდეა კრიზისში შედის და სამეწარ-
მეო და ინდივიდუალური ინიციატივები პრობლემების მოგვარების უმთავრეს
„რეცეპტად“ ცხადდება. დღეს, სოციალური მეწარმეობა სხვადასხვა ქვეყანაში
სხვადასხვა ფორმასა და მიმართულებას იძენს, თუმცა მისი ერთმნიშვნელოვანი
განმარტება არ არსებობს.66 გამოყოფენ სოციალური საწარმოს რამდენიმე მნიშ-
ვნელოვან მახასიათებელს (ICNL, 2015):
(1) მართვის მახასიათებელი. სოციალური საწარმო არის ნებაყოფლობით შექ-
მნილი ორგანიზაცია, რომელიც დამოუკიდებელია თავის საქმიანობაში და არც
ერთ სახელმწიფო უწყებას უშუალოდ არ ექვემდებარება. შესაძლოა, ის იყოს
სახელმწიფო მომსახურების მიმწოდებელი, მაგრამ სახელმწიფო არც პირდაპირ
და არც ირიბად არ მონაწილეობს სოციალური საწარმოს მართვაში. სოციალურ
საწარმოს, როგორც წესი, არასამეწარმეო იურიდიული პირები აფუძნებენ. ზოგ-
ჯერ დამოუკიდებელი სამართლებრივი სუბიექტის დაფუძნების გარეშე, თავად
მოქმედებენ როგორც სოციალური საწარმოები (თავიანთი დამხმარე სამეწარ-
მეო საქმიანობის ფარგლებში). გამონაკლის შემთხვევებში, საწარმოს ფორმით
არსებული იურიდიული პირიც შეგვიძლია სოციალურ საწარმოდ მივიჩნიოთ –
თუმცა, ასეთ დროს კრიტიკულად მნიშვნელოვანია ეს საწარმო სოციალურ მი-
ზანს მოგების მიღების მიზანზე მაღლა აყენებდეს.

66 სოციალური მეწარმეობის ალიანსის (Social Enterprise Alliance) განმარტებით, სოციალური სა-

წარმო არის «ორგანიზაცია ან საწარმო, რომელიც სოციალურ მისიას სამეწარმეო სტრატეგიით
ახორციელებს“.

43
6. თავი

(2) ეკონომიკური მახასიათებელი. სოციალურ საწარმოში მიმდინარეობს სა-

წარმოო პროცესი – საქონლის წარმოება ან მომსახურების მიწოდება.67 ტრადი-
ციულ საზოგადოებრივ ორგანიზაციებისგან და სახელმწიფო სტრუქტურების-
გან განსხვავებით, სოციალური საწარმოს სიცოცხლისუნარიანობა მასში მომუ-
შავე ადამიანების ძალისხმევაზეა დამოკიდებული. მიიჩნევა, რომ სოციალური
საწარმო ვერ იმუშავებს მხოლოდ მოხალისეობითი შრომით. აუცილებელია, იგი,
სულ მცირე, ერთი დასაქმებულის ანაზღაურებად შრომას მაინც იყენებდეს.
(3) სოციალური მახასიათებელი. სოციალურ საწარმოს აქვს მკაფიო, წი-
ნასწარ განსაზღვრული სოციალური მიზანი, რომლის მისაღწევად საწარმოო
ხერხებს იყენებს. სოციალურ საწარმოს მოგება მის დამფუძნებლებს შორის არ
ნაწილდება, ის სოციალური მიზნების მიღწევას ხმარდება. საგულისხმოა, რომ
სოციალური საწარმო შესაძლოა ითვალისწინებდეს მოგების შეზღუდულ გა-
ნაწილებას დამფუძნებელთა/აქციონერთა შორის, მაგრამ იკრძალება მოგების
სრულად განაწილება – ძირითად პრინციპად საწარმოო ხერხების სოციალური
მიზნისთვის გამოყენება უნდა დარჩეს.
ევროკავშირში ყოველი 4 ახალგახსნილი ბიზნესკომპანიიდან 1 სოციალუ-
რი საწარმოა (European Commission, 2014). ევროპის თითოეულმა ქვეყანამ
სოციალური მეწარმოების აღიარებისა და შემდგომ მხარდაჭერის საკუთარი,
უნიკალური გზა განვლო. თუმცა, თითქმის ყველა შემთხვევაში სოციალური მე-
წარმეობა სოციალური ეკონომიკის იდეებს უკავშირდება (ECNL, 2012). მზარ-
დი პოპულარობის პარალელურად, სოციალური მეწარმეობის ცნება ეტაპობრივ
ინსტიტუციონალიზაციას გადის და პოლიტიკურ აღიარებასაც იმსახურებს, მათ
შორის, ახალი კერძოსამართლებრივი სუბიექტის ნორმატივიზების თვალსაზრი-
სითაც. რამდენიმე ქვეყანაში, არსებობს სოციალური საწარმოს ზუსტი იურიდი-
ული ფორმა და სოციალურ საწარმოებს საშუალება აქვთ სხვადასხვა იურიდიულ
ფორმას შორის არჩევანი გააკეთონ. სოციალურ საწარმოზე საუბრისას, გვირჩე-
ვენ, არ შევიზღუდოთ ერთი ან რამდენიმე კონკრეტული იურიდიული ფორმით,
არ მოვაქციოთ იგი ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმების ტყვეობაში და
დავტოვოთ ღია სივრცე მსგავსი ტიპის საქმიანობის განხორციელებისათვის.
საქართველოში სოციალური მეწარმეობა შედარებით ახალი კონცეფციაა.
ქართული საზოგადოებრივი ორგანიზაციები, როგორ წესი, არ ახორციელებენ
სამეწარმეო საქმიანობას. საქართველოს სტრატეგიული კვლევებისა და განვი-
თარების ცენტრის (CSRDG) მიერ შექმნილ ბაზაში მხოლოდ 40 სოციალური სა-
წარმოა რეგისტრირებული. ხშირად მიიჩნევა, რომ ამის მიზეზი სამეწარმეო საქ-
მიანობისა და სამეწარმეო მეთოდების შესახებ ცოდნის68 ნაკლებობაა. კავკასიის
კვლევითი რესურსების ცენტრის გამოკითხვის მიხედვით, დამხმარე ეკონომი-
კურ საქმიანობას 2016 წელს 282-დან მხოლოდ 56 ორგანიზაცია (შესწავლილი
ორგანიზაციების დაახლოებით 20 პროცენტი) ეწეოდა, საიდანაც სოციალური

67 თავისთავად იგულისხმება, რომ სოციალური საწარმოს სამუშაო სფერო ვერ იქნება ე.წ. არაეთიკუ-
რი ეკონომიკის სფეროები, მაგალითად, თამბაქოს ან იარაღის ბიზნესი. სხვა შეზღუდვებზე მინიშ-
ნება არ გვხვდება შესაბამის ლიტერატურაში.
68 საგულისხმოა ისიც, რომ ქართულ საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს ხელი მიუწვდებათ საერთა-
შორისო დახმარებაზე, განსხვავებით ევროპის ქვეყნებისგან, სადაც საერთაშორისო დონორების
დაფინანსება შეზღუდულია.

44
 სოციალური მეწარმეობა

მეწარმეობით მხოლოდ 23 ორგანიზაცია (შესწავლილთაგან 8 პროცენტი) იყო

დაკავებული. მცირეა სოციალური მეწარმეობით მიღებული შემოსავლების
წილი ამ ორგანიზაციების ბრუნვაში – საშუალოდ – 8 პროცენტი (CRRC, 2018).
უნდა აღინიშნოს, რომ საკანონმდებლო გარემო არათუ არ ახალისებს სოცი-
ალური საწარმოს დაფუძნებას და მართვას, არამედ ზღუდავს კიდეც ბევრი თვალ-
საზრისით. მაგალითად, სახელმწიფოს მიერ შექმნილი ბიზნესის წამოწყების მხარ-
დამჭერი პროგრამები69 არც კი ახსენებენ სოციალურ საწარმოს და არ ითვალისწი-
ნებენ მის პრიორიტეტებს. მომდევნო თავებში სოციალური საწარმოს სამართლებ-
რიც რეგულირებასა და მის სგადასახადო დაბეგვრას შევეხებით.

სამართლებრივი გარემო

საქართველოს კანონმდებლობა სოციალური საწარმოს კონკრეტულ სამართ-

ლებრივ ფორმას არ იცნობს. ამის მიუხედავად, საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს
არ ერთმევათ შესაძლებლობა მსგავსი ტიპის საქმიანობა განახორციელონ.
უპირველესად, უნდა აღინიშნოს, რომ ყველა საზოგადოებრივ, არასამეწარ-
მეო იურიდიულ პირს შეუძლია განახორციელოს ნებისმიერი საქმიანობა, რომე-
ლიც საქართველოს კანონმდებლობით აკრძალული არ არის. ამასთან, საქართ-
ველოს სამოქალაქო კოდექსის მიხედვით, არასამეწარმეო იურიდიულ პირს უფ-
ლება აქვს ეწეოდეს დამხმარე ხასიათის სამეწარმეო70 საქმიანობას, საიდანაც
მიღებული მოგება უნდა მოხმარდეს ამავე არასამეწარმეო იურიდიული პირის
სოციალურად სასარგებლო მიზნების რეალიზებას. სხვა სიტყვებით, საქართ-
ველოს სამოქალაქო კოდექსის 25(5)-ე მუხლის მიხედვით, დამხმარე სამეწარ-
მეო საქმიანობის შედეგად მიღებული მოგება ვერ განაწილდება არასამეწარმეო
იურიდიული პირის დამფუძნებლებს, წევრებს, შემომწირველებსა და ხელმძღვა-
ნელობასა და წარმომადგენლობითი უფლებამოსილების მქონე პირებს შორის71,
არამედ გამოიყენება იმისთვის, რომ საზოგადოებრივად სასარგებლო მიზნები
შესრულდეს.
საზოგადოებრივ გაერთიანებათა საქმიანობის შეჩერებისა და აკრძალვის
შესახებ საქართველოს ორგანული კანონის მიხედვით, სასამართლოს შეუძლია

69 მაგალითად, საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს მმართველო-

ბაში შემავალი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი, სააგენტო „აწარმოე საქართველოში“ – იხ.
http://enterprisegeorgia.gov.ge/ [ბოლო ნახვა: 18.03.2019]. ასევე, სახელმწიფო საინვესტიციო
ფონდის/სააქციო საზოგადოება პარტნიორობის ფონდის დაფუძნებული „სტარტაპ საქართველო“ –
იხ. http://startup.gov.ge [ბოლო ნახვა: 18.03.2019]. არც ერთი ეს პროგრამა სოციალურ საწარმოს
არ ანიჭებს პრიორიტეტს.
70 სამოქალაქო კოდექსი არ განმარტავს სამეწარმეო საქმიანობას. მეწარმეთა შესახებ საქართველოს კა-
ნონის მიხედვით, სამეწარმეო საქმიანობად მიიჩნება «მართლზომიერი და არაერთჯერადი საქმიანობა,
რომელიც ხორციელდება მოგების მიზნით, დამოუკიდებლად და ორგანიზებულად» (მუხლი 1).
71 არასამეწარმეო იურიდიული პირის ლიკვიდაციის დროსაც კი, ლიკვიდაციის შედეგად დარჩენი-
ლი ქონება არ გადაეცემათ დამფუძნებლებს, წევრებს, შემომწირველებსა თუ ხელმძღვანელობასა
და წარმომადგენლობაზე უფლებამოსილ პირებს. სამოქალაქო კოდექსის 38-ე მუხლის მიხედვით,
ლიკვიდაციის შედეგად დარჩენილი ქონება გადაეცემა ან მსგავსი მიზნების მქონე არასამეწარმეო
იურიდიულ პირს, ან სახელმწიფოს, კანონმდებლობით დადგენილი წესით.

45
6. თავი

შეაჩეროს და, კანონმდებლობით განსაზღვრულ შემთხვევებში, აკრძალოს იმ

საზოგადოებრივი ორგანიზაციის საქმიანობა, რომელიც «არსებითად გადავიდა
სამეწარმეო საქმიანობაზე» (მუხლი 3). მიუხედავად იმისა, რომ არც სამოქა-
ლაქო კოდექსი და არც ორგანული კანონი არ განმარტავს დამხმარე ხასიათის
სამეწარმეო საქმიანობის ცნებას, საყოველთაოდ მიღებულია მოსაზრება, რომ
ცნება «დამხმარე მეწარმეობა» მიემართება არასამეწარმეო იურიდიული პირის
სოციალურ მიზნებს – არასამეწარმეო იურიდიული პირისთვის მთავარ მიზნად
სოციალური, საზოგადოებრივად სასარგებლო ცვლილებების მიღწევა რჩება,
ხოლო სამეწარმეო საქმიანობა ამ მიზნის მიღწევის ერთ-ერთ დამხმარე საშუ-
ალებად ცხადდება72. შესაბამისად, საზოგადოებრივ, არასამეწარმეო იურიდიულ
პირს უფლება აქვს ნებისმიერი მოცულობის სამეწარმეო საქმიანობა განახორ-
ციელოს – მთავარია, სამეწარმეო საქმიანობით მიღებული მოგება მოხმარდეს
სოციალური მიზნების მიღწევას და არ განაწილდეს დამფუძნებელს, წევრებს და
ხელმძღვანელობაზე უფლებამოსილ პირებს შორის. თუ ორგანიზაციის დამხმა-
რე სამეწარმეო საქმიანობის შედეგად მიღებული მოგება, ნაცვლად სოციალური
მიზნისკენ მიმართვისა, განაწილდება დასახელებულ პირებს შორის, შესაძლოა.
დადგეს ამ ორგანიზაციის სტატუსის შეჩერებისა და აკრძალვის საფრთხე.
ამასთან, უნდა აღინიშნოს, რომ საზოგადოებრივი ორგანიზაციებისთვის
სირთულეს წარმოადგენს სამეწარმეო საქმიანობის შედეგად მიღებული შემო-
სავლის, მოგებისა და დანახარჯის გამიჯვნა არასამეწარმეო საქმიანობით მი-
ღებული შემოსავლისა და დანახარჯისგან. ორგვარი – დაბეგვრადი და არადა-
ბეგვრადი – შემოსავლის არსებობის დროს, საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს
უძნელდებათ, მაგალითად, ზუსტად გამოთვალონ ის დრო, თუ როდის გამოიყე-
ნეს ცალკეული რესურსი სამეწარმეო და როდის – არასამეწარმეო საქმიანო-
ბისთვის. ამ და მსგავსი პრობლემის აღმოსაფხვრელად, საქართველოს კანონ-
მდებლობით, შესაძლებელია არასამეწარმეო იურიდიულმა პირმა დააფუძნოს
სამეწარმეო იურიდიული პირი. ასეთ სამეწარმეო იურიდიულ პირს საშუალება
ეძლევა, შეუზღუდავად განახორციელოს სამეწარმეო საქმიანობა, ხოლო მი-
ღებული მოგების ერთადერთი მიმღები იქნება დამფუძნებელი არასამეწარმეო
ორგანიზაცია, რომელიც ვალდებულია, მიღებული მოგება სოციალური მიზ-
ნების რეალიზებას მოახმაროს. ასეთი ფორმით დაფუძნებული საწარმო წარ-
მოადგენს სოციალურ საწარმოს, ახმარს რა მთლიან მოგებას სოციალური მიზ-
ნის მიღწევას.
საქმიანობის მარეგულირებელ კანონმდებლობასთან ერთად, უნდა ვახსენოთ
სოციალური საწარმოების ხელმისაწვდომობა ფინანსებზე. გრანტების შესახებ
საქართველოს კანონის მიხედვით, მეწარმეთა შესახებ საქართველოს კანონით
განსაზღვრულ სუბიექტებს73 არ აქვთ უფლება, მიიღონ გრანტი. ამასთან, დამ-

72 საქართველოს უზენაესი სასამართლოს #3კ/939-01 გადაწყვეტილების მიხედვით, «რეგისტრაციის

გაუქმება მხოლოდ მაშინაა შესაძლებელი, როცა ეს ორგანიზაცია არსებითად გადავა სამეწარმეო
საქმიანობაზე [...]. აღნიშნულს კი მაშინ ექნება ადგილი, როცა დადგინდება, რომ სამეწარმეო საქ-
მიანობით მიღებული მოგება კავშირის წევრებს შორის ნაწილდება».
73 მეწარმეთა შესახებ კანონით განსაზღვრული სუბიექტების ჩამონათვალი ასეთია: შპს, სააქციო
საზოგადოება, კოოპერატივი, სოლიდარული პასუხისმგებლობის საზოგადოება, კომანდიტური
საზოგადოება, ინდივიდუალური მეწარმე.

46
 სოციალური მეწარმეობა

ხმარე სამეწარმეო საქმიანობის განმახორციელებელი საზოგადოებრივ ორგა-

ნიზაციების მიერ სამეწარმეო მიზნებისთვის მიღებული სახსრები გრანტად არ
ჩაითვლება74 (მუხლი 2). შესაბამისად, საქართველოს კანონმდებლობა გრანტად
არ მიიჩნევს იმ სახსრებს, რომლებიც სამეწარმეო მიზნებით გამოიყენება, მი-
უხედავად სახსრების გამცემი და მიმღები სუბიექტების სამართლებრივი სტა-
ტუსისა.
აღსანიშნავია, რომ საქართველოს პარლამენტი ამჟამად განიხილავს საქართ-
ველოს სტრატეგიული კვლევებისა და განვითარების ცენტრის მიერ მომზადე-
ბულ საკანონმდებლო ცვლილებათა პროექტს75, რომლის მიზანია სოციალური
მეწარმეობის სამართლებრივი რეგულირება და მისი განვითარების სახელმწიფო
პოლიტიკის ჩარჩოს განსაზღვრა. შემოთავაზებული ცვლილებების მიხედვით,
სოციალური საწარმო, განიმარტება როგორც საქართველოს კანონმდებლობის
შესაბამისად შექმნილი იურიდიული პირი76, რომელიც: (ა) შექმნილია სოციალური
თანასწორობის ხელშესაწყობად, მოწყვლადი ჯგუფების დასაქმებისთვის, აგრეთ-
ვე სოციალური მიზნების მისაღწევად განათლების, კულტურის, ჯანმრთელობის
დაცვის, სპორტის და გარემოს დაცვის სფეროებში; (ბ) ეწევა სამეწარმეო საქმი-
ანობას და მისი შემოსავლების დიდ ნაწილს შეადგენს სამეწარმეო საქმიანობის
შედეგად მიღებული შემოსავლები; (გ) მოგების არანაკლებ 70%-ის რეინვესტი-
რებას ახორციელებს წესდებით გათვალისწინებული სოციალური მიზნების მიღ-
წევისათვის წარმოებულ საქმიანობაში; (დ) იმართება დემოკრატიულ პრინციპე-
ბის დაცვით და წესდებისა და საწესდებო მიზნების ცვლილება დასაშვებია ხმათა
არანაკლებ 80%-ი; (ე) პირდაპირ ან არაპირდაპირ არ არის დაკავშირებული ან
დაქვემდებარებული სახელმწიფო ან ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგა-
ნოსადმი. ცვლილებათა პაკეტის თანახმად, სოციალური საწარმოში გადაწყვეტი-
ლების მიღება დამოკიდებული არ არის დამფუძნებელთა წილისა და აქციის ოდე-
ნობაზე და ემყარება ნებაყოფლობითობის, დემოკრატიული მართვის, სოციალუ-
რი პასუხისმგებლობის, სამართლიანობის, თანასწორობის, გამჭვირვალობისა და
მდგრადობის პრინციპებს.
კანონპროექტის მიღების შემთხვევაში, სახელმწიფო აიღებს ვალდებულებას,
მხარი დაუჭიროს სოციალური მეწარმეობის განვითარებასა და სოციალური სა-
წარმოებისთვის შეღავათიანი საკრედიტო რესურსებისა და გრანტის მიღების შე-
საძლებლობათა გაფართოებას. ამასთან, კანონპროექტის თანახმად, სახელმწიფო
აიღებს ვალდებულებას, თანაბარ პირობებში უპირატესობა მიანიჭოს სოციალური
საწარმოს მიერ წარმოებული პროდუქტისა და მომსახურების შესყიდვას.

74 ამ წესისგან კანონმდებლობით გათვალისწინებულ გამონაკლისს წარმოადგენს სასოფლო-

სამეურნეო კოოპერატივის სტატუსის მქონე სუბიექტის მიერ მიღებული სახსრები და პოლიტიკური
მიზნების მისაღწევად მიღებული თანხა.
75 საკანონმდებლო ცვლილებათა პროექტი, შესაბამისი დასკვნები, განმარტებითი ბარათები და სხვა
დამხმარე მასალა ხელმისაწვდომია პარლამენტის ვებგვერდზე. იხ. https://info.parliament.ge/#law-
drafting/12813 [ბოლო ნახვა: 18.03.2019].
76 საკანონმდებლო ცვლილებათა პროექტის თანახმად, სოციალური საწარმო, შესაძლოა, რეგისტ-
რირდეს, როგორც შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება, სააქციო საზოგადოება და კო-
ოპერატივი.

47
6. თავი

საგადასახადო პოლიტიკა

საქართველოს კანონმდებლობა არ იცნობს სოციალური საწარმოს სპეციალურ

სტატუსს. შესაბამისად, საქართველოს საგადასახადო კოდექსი არ შეიცავს ნორ-
მებს, რომლებიც სოციალური საწარმოს განსხვავებული დაბეგვრის რეჟიმს დაად-
გენდა. ქართული სოციალური საწარმოს დაბეგვრის წესი დამოკიდებულია იმაზე,
თუ რა იურიდიული ფორმით არსებობს იგი.
თავდაპირველად, განვიხილოთ სოციალური საწარმო, რომელიც არასამე-
წარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის სტატუსით არსებობს და დამხმა-
რე ეკონომიკურ საქმიანობას ახორციელებს. საგადასახადო კოდექსის მე-9 მუხ-
ლი ეკონომიკური საქმიანობად განიხილავს ნებისმიერ საქმიანობას, რომელიც
ხორციელდება მოგების, შემოსავლის ან კომპენსაციის მისაღებად, მიუხედავად
ასეთი საქმიანობის შედეგებისა, ხოლო საქართველოს საგადასახადო კოდექსის
32(3)-ე მუხლის მიხედვით, დამხმარე ეკონომიკურ საქმიანობა, ის საქმიანობაა
რომელიც ემსახურება ორგანიზაციის ძირითად მიზნებს, არ ცვლის ამ ორგა-
ნიზაციის საქმიანობის საქველმოქმედო შინაარსს. შესაბამისად, ორგანიზაცია
უფლებამოსილია განახორციელოს ეკონომიკური საქმიანობა – ამ საქმიანობის
დამხმარეობა ნიშნავს მხოლოდ იმას, რომ მიღებული მოგება და შემოსავალი
ორგანიზაციის ძირითად მიზნებს უნდა მოხმარდეს. საქართველოს კანონმდებ-
ლობა კრძალავს ასეთი საქმიანობის შედეგად მიღებული მოგების განაწილებას
ორგანიზაციის დამფუძნებლებს, წევრებსა და ხელმძღვანელობასა და წარმო-
მადგენლობითი უფლებამოსილების მქონე პირებს შორის.
2019 წლის პირველ იანვარს ძალაში შევიდა მოგების გადასახადით დაბეგვ-
რის ე.წ. ესტონური მოდელი, რომელმაც არსებითად შეცვალა საზოგადოებრი-
ვი ორგანიზაციის დაბეგვრის წესები. ცვლილებათა მიხედვით, ორგანიზაციის
მოგების გადასახადით დაბეგვრის ობიექტია არა შემოსავლის სახე – იქნება ეს
გრანტი, შემოწირულება თუ დამხმარე ეკონომიკური საქმიანობა – არამედ ორ-
განიზაციის მიერ გაწეული ხარჯების თავსებადობა ორგანიზაციის საწესდებო
მიზნებთან. საგადასახადო კოდექსის 97-ე მუხლის ახალი რედაქციის მიხედვით,
ორგანიზაცია, რომელიც ახორციელებს დამხმარე ეკონომიკურ საქმიანობას,
მოგების გადასახადით დაიბეგრება იმ შემთხვევაში, თუ: (1) გასწია ისეთი ხარ-
ჯი, რომელიც ეკონომიკურ საქმიანობასთან არ არის დაკავშირებული; (2) გას-
წია ისეთი ხარჯი, რომელიც არ გამომდინარეობს მისი საქმიანობის ან საგადა-
სახადო კოდექსით განსაზღვრული საქველმოქმედო საქმიანობის მიზნებიდან77;
(3) გასწია ისეთი ხარჯი, რომელიც არ გამომდინარეობს საგრანტო ხელშეკრუ-
ლების მიზნიდან; (4) უსასყიდლოდ განახორციელა საქონლის/მომსახურების
მიწოდება და აღნიშნული არ გამომდინარეობს მისი საქმიანობის მიზნიდან; (5)
გასწია საგადასახადო კოდექსით დადგენილ ზღვრულ ოდენობაზე მეტი წარმო-
მადგენლობითი ხარჯი.

77 საქართველოს საგადასახადო კოდექსის მე-10 მუხლი ჩამოთვლის საქველმოქმედო საქმიანობის

ფორმებსა და სახეებს, მათ შორისაა, ადამიანის უფლებების დაცვა, გარემოს დაცვის, დემოკრატიის,
კულტურის, ხელოვნების, სპორტის, განათლების, მეცნიერების, ჯანმრთელობის, სოციალური
კეთილდღეობისა განვითარება და დაცვა.

48
 სოციალური მეწარმეობა

რაც შეეხება ისეთ სოციალურ საწარმოს, რომელიც სამეწარმეო სტატუსით არ-

სებობს, მათზე არ ვრცელდება სხვა სახის საგადასახადო შეღავათი. ისინი, მსგავ-
სად მეწარმეთა შესახებ საქართველოს კანონით განსაზღვრული იურიდიული პი-
რებისა, გათავისუფლებულნი არიან მოგების გადასახადით დაბეგვრისაგან, გარდა
იმ შემთხვევისა, როდესაც მიღებული მოგება დივიდენდის სახით ნაწილდება ან
გულისხმობს ისეთ განაწილებას, რაც არ უკავშირდება სუბიექტის ბიზნესსაქმი-
ანობას. შესაბამისად, ახალი მოდელი გულისხმობს დაბეგვრას არა მოგების მიღე-
ბისთანავე, არამედ მოგების განაწილებისას.
აღსანიშნავია, რომ მოგების გადასახადის გარდა, ორგანიზაციებისთვის შეღა-
ვათები დგინდება ქონების გადასახადზეც: ქონების გადასახადის გადახდისაგან
გათავისუფლებულია ორგანიზაციის ქონება,78 თუ ორგანიზაცია არ იყენებს მას
ეკონომიკური საქმიანობისთვის, ხოლო ორგანიზაციის ქონება, რომელიც ეკო-
ნომიკური საქმიანობისთვის გამოიყენება, ექვემდებარება ქონების გადასახადით
დაბეგვრას. შესაბამისად, საზოგადოებრივი ორგანიზაცია, რომელიც დამხმარე
სამეწარმეო საქმიანობას ახორციელებს არ თავისუფლდება ქონების გადასახადის
გადახდისგან.

78 ეს შეღავათი არ ეხება ორგანიზაციის მიწის სახით არსებულ ქონებას.

49
7. სათემო ფონდი

სფეროს მიმოხილვა

სათემო ფონდი დამოუკიდებელი, ფილანტროპიული ორგანიზაციაა, რომელიც კონ-

კრეტულ გეოგრაფიულ ტერიტორიაზე მცხოვრები მოსახლეობის ცხოვრების ხარისხის
გაუმჯობესებაზე მუშაობს. მისი საქმიანობა, როგორც წესი, გულისხმობს ფინანსური
სახსრების დაგროვებას საქველმოქმედო და საზოგადოებრივად სასარგებლო საქმი-
ანობის შემდგომი მხარდაჭერის მიზნით. სათემო ფონდის შემოსავლის ძირითად წყა-
როს კონკრეტულ გეოგრაფიულ ტერიტორიაზე მცხოვრები მოქალაქეების, ოჯახებისა
და ბიზნესის შემოწირულობა წარმოადგენს. თუმცა, სათემო ფონდს არ ეკრძალება სა-
ხელმწიფო გრანტებისა და საერთაშორისო მხარდაჭერის მიღება. საგულისხმოა, რომ
სათემო ფონდი აფინანსებს არა მხოლოდ საქველმოქმედო ინიციატივებს, არამედ ისეთ
ბიზნესწამოწყებებსა და სოციალურ საწარმოებს, რომელთა მიზანი ადგილობრივი მო-
სახლეობის გაძლიერებაა. (Garson, 2013; Sacks, 2014).
პირველი სათემო ფონდი ამერიკის შეერთებულ შტატებში 1914 წელს კლივლენდ-
ში (ოჰაიო) შეიქმნა და შემდეგ ამერიკის სხვა ქალაქებსა და სოფლებში გავრცელდა.
სათემო ფონდების გლობალური ატლასის79 მონაცემების მიხედვით, მსოფლიოს სხვა-
დასხვა წერტილში 1,863 სათემო ორგანიზაცია არსებობს80. მსოფლიოში არსებული სა-
თემო ფონდების საერთო ბიუჯეტი 5 მილიარდ დოლარს აღემატება. ყველაზე ხშირად,
სათემო ფონდები მხარს უჭერენ თემის წევრთა განათლებას, სოციალურ მომსახურე-
ბას, კულტურულ-სახელოვნებო სფეროს განვითარებასა და ჯანმრთელობის დაცვას81
(CFA, 2014).
სათემო ფონდი განსაზღვრულ ტერიტორიაზე – რეგიონში, ქალაქში, სოფელსა თუ
სამეზობლოში – თემის დასახლებული პრობლემების გადაჭრის ერთ-ერთ მექანიზმად
მიიჩნევა. გარდა სათემო პრობლების გადაჭრისთვის საჭირო ფინანსების დაგროვებისა,
სათემო ფონდი მოქალაქეთა შორის სოციალური ნდობის განვითარებასაც ემსახურება,
აძლიერებს რა საერთოობის განცდას და ყურადღებას საერთო საკითხების მოგვარება-
ზე ამახვილებს (Graddy & Wang, 2009). ამ კონტექსტში, მნიშვნელოვანია, რომ ფონდი
საქმიანობის დაგეგმვისას მოქალაქეთა გამოკითხვას აწარმოებს და საქმიანობის ანგა-
რიშსაც უშუალოდ დასახლების მოსახლეობას წარუდგენს. სათემო ფონდის სიკეთე-

79 სათემო ფონდების გლობალური ატლასი კლივლენდის სათემო ფონდის საიუბილეო პროექტია,

რომელიც 2014 წელს, კლივლენდის ფონდის 100 წლის იუბილის აღსანიშნად შეიქმნა. პროექტი
მიზნად ისახავს, მსოფლიოს სათემო ორგანიზაციების შესახებ ინფორმაციის თავმოყრას და მათი
ცნობადობის ამაღლებას. მეტი ინფორმაციისთვის, იხ. communityfoundationatlas.org [ბოლო
ნახვა: 18.03.2019].
80 ამავე მონაცემების მიხედვით, ჩრდილოეთ ამერიკაში – 1032, ევროპაში – 670, აზიაში – 62,
ოკეანიაში – 56, აფრიკაში – 31 და სამხრეთ ამერიკაში -11 სათემო ფონდი ფუნქციონირებს.
81 სხვა პრიორიტეტული მიმართულებები: გარემოს დაცვა (9.6%), ბავშვთა მხარდაჭერა (8.7%),
თემის ეკონომიკური განვითარება (5.9%), საბინაო საკითხები (3.3%). მეტი ინფორმაციისთვის, იხ.
communityfoundationatlas.org [ბოლო ნახვა: 18.03.2019].

50
 სათემო ფონდი

ების აღიარებასთან ერთად, მნიშვნელოვანია, მივუთითოთ, რომ იგი ვერ ჩაანაცვლებს

ადგილობრივი თვითმმართველობისა და სახელმწიფოს ვალდებულებას, თემის ისეთი
ძირეული პრობლემების გადაჭრაში, როგორიცაა, მაგალითად, სიღარიბე, სოციალური
გარიყულობა ან უსახლკარობა. მკვლევართა აზრით, სათემო ფონდი სოციალური პრობ-
ლემების მოგვარების დამხმარე გზაა და სახელმწიფოს მიერ გასაწევ ძალისხმევას ვერ
ჩაანაცვლებს (Harrow & Jung, 2016).
დღეისთვის არსებული სათემო ფონდების 70 პროცენტი ბოლო 25 წელიწადში შეიქ-
მნა. გლობალური კვლევის მიხედვით, ყველაზე ხშირად, სათემო ფონდის დაფუძნებას
თემის ლიდერთა ძალისხმევა და სათემო აქტივიზმი განაპირობებს. ამასთან, ფონდის
დაფუძნების ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ფაქტორად თემის ეკონომიკური მდგომარეობის
ცვლილების სურვილი და მთავრობის მიერ შეთავაზებული შეღავათიანი სამართლებ-
რივი და საგადასახადო გარემო სახელდება (CFA, 2014). სათემო ფონდების საქმიანო-
ბის მთავარ მიმართულებას სხვადასხვა პრიორიტეტული თემატიკის გრანტის გაცემა
წარმოადგენს. გრანტის მიმღები შეიძლება იყოს როგორც ფიზიკური, ისე იურიდიული
პირი. ხშირად, სათემო ფონდები მათ სამოქმედო ტერიტორიაზე არსებულ სკოლებთან,
უნივერსიტეტებთან, საზოგადოებრივ ორგანიზაციებთან და საწარმოებთან თანამშ-
რომლობენ. სათემო ფონდს, როგორც წესი, სხვადასხვა ინტერესჯგუფის წარმომადგე-
ბელთა საბჭო მართავს (Hoyt, 1996).
საქართველოში სათემო ფონდი გავრცელებული არ არის, არც ასეთი ფონდე-
ბის შექმნის სახელმწიფო კონცეფცია არსებობს. ამის მიუხედავად, მაგალითად,
ფონდი ტასოს82 ეგიდით, საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში რამდენიმე სათემო
ფონდი დაარსდა. მოწოდებული ოფიციალური ინფორმაციის მიხედვით, ტასოს
ფინანსური, შინაარსობრივი და ტექნიკური მხარდაჭერის შედეგად, საქართვე-
ლოს სხვადასხვა რეგიონში83 14 სათემო ფონდი ფუნქციონირებს, რომელთაგან
11 რეგისტრირებული ორგანიზაციაა, 8-ს მცირე გრანტების გაცემის გამოცდი-
ლებაც აქვს, ხოლო – 5 დაურეგისტრირებლად არსებობს. ის ფონდები, რომელ-
თაც სახელმწიფო რეგისტრაცია გავლილი აქვთ, არასამეწარმეო იურიდიული პი-
რის სტატუსით არსებობენ. ტასოს მოწოდებული ინფორმაციის შესაბამისად, ზო-
გიერთი სათემო ფონდი მხოლოდ ერთ სოფელში ფუნქციონირებს, თუმცა, არიან
ისეთი ფონდები, რომლებიც რამდენიმე სოფელს ფარავენ. აღსანიშნავია ისიც,
რომ ზოგიერთ სათემო ფონდს პრიორიტეტული მიმართულება აქვს, მაგალითად,
ოჯახური ძალადობა და ქალთა უფლებები; ხოლო ზოგიერთი მათგანი ასეთი
თემატური შეზღუდვის გარეშე, სხვადასხვა დასახლების პრობლემურ საკითხზე
მუშაობს. 2013-2016 წლებში, ფონდი ტასოს მხარდაჭერილმა სათემო ფონდებმა

82 ფონდი ტასო არის საქართველოს საზოგადოებრივი, საქართველოს ღია საზოგადოების ფონ-

დის შვილობილი ორგანიზაცია, რომელიც ქალთა უფლებების დაცვასა და ფილანტროპიული
საქმიანობის მხარდაჭერის მიმართულებით მუშაობს. ფონდი ტასო სათემო ფონდს განმარ-
ტავს, როგორც „თემის წარმომადგენელთა ისეთ გაცნობიერებულ საქმიანობას, რომელიც
ხელს უწყობს საერთო საქმის პირად საქმედ აღქმას; ეს არის პასუხისმგებლობა არა მხოლოდ
პირად საკუთრებაზე, არამედ საერთო ქონებაზე, ინტერესზე, გარემოზე და ადამიანებზე. ეს
არის ნება, შეცვალო გარემო გაერთიანებული ძალებით, ხელი შეუწყო სოციალურ ცვლილე-
ბებს და იცხოვრო ღირსეულად“.
83 ფონდი ტასოს მოწოდებული ინფორმაციის მიხედვით, სათემო ფონდები არსებობს კახეთში, შიდა
ქართლში, მცხეთა-მთიანეთში, სამცხე-ჯავახეთში, სამეგრელოსა და იმერეთში.

51
7. თავი

დააფინანსეს 90 მცირე საგრანტო პროექტი, რომელთა ჯამურმა ღირებულებამ

84,778 ლარი შეადგინა. მათ მიერ დაფინანსებული პროექტები მოიცავს: გზების
მოხრეშვის, სკვერების მოწყობის, სოფლის ბიბლიოთეკის სამკითხველო დარბა-
ზის, სოფლის საბავშვო ბაღის გამართულად მუშაობისთვის გაწეულ ღონისძი-
ებებს, ასევე ქალთა გაძლიერებისა და მათი უფლებების დაცვის, მოსახლეობის
კომპიუტერული უნარების გაუმჯობესების, ადგილობრივ თვითმმართველობაში
მოქალაქეთა მონაწილეობის ინიციატივების დაფინანსებას84. მომდევნო პარაგრა-
ფებში სათემო ფონდის სამართლებრივ და საგადასახადო გარემოს შევეხებით.

სამართლებრივი გარემო

საქართველოს კანონმდებლობა არ იცნობს სათემო ფონდის სპეციალურ სამართ-

ლებრივ სტატუსს. თუმცა, არსებული საკანონმდებლო ბაზის ფარგლებში შესაძლებე-
ლია სათემო ფონდის დაფუძნება და მისი საქმიანობის წარმართვა.
საქართველოში სათემო ფონდი სამოქალაქო კოდექსით განსაზღვრული არასამე-
წარმეო იურიდიული პირის სტატუსით შეიძლება დაფუძნდეს. საქართველოს სამოქა-
ლაქო კოდექსის მიხედვით, არასამეწარმეო იურიდიულ პირს უფლება აქვს, განახორ-
ციელოს ნებისმიერი საქმიანობა, რომელიც აკრძალული არ არის კანონით. ასეთ საქ-
მიანობას შორისაა ქონების დაგროვება საქველმოქმედო, სოციალური, კულტურული,
სამეცნიერო-კვლევითი და საგანმანათლებლო საქმიანობის ხელშეწყობის მიზნით და
შემდგომ ამავე მიზნებით მისი გაცემა. ამასთან, არასამეწარმეო იურიდიულ პირი უფ-
ლებამოსილია, მართვის მისთვის მისაღები ფორმა დაადგინოს და შესაბამისი მმართ-
ველობის ორგანოები ჩამოაყალიბოს. აღსანიშნავია, რომ სამოქალაქო კოდექსი საშუ-
ალებას იძლევა, არასამეწარმეო იურიდიულმა პირმა საქმიანობა მხოლოდ კონკრეტულ
გეოგრაფიულ არეალში – რეგიონში, ქალაქში, სოფელსა და სამეზობლო თემში – განა-
ხორციელოს (საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის პირველი წიგნის პირველი კარის
მეორე თავი). როგორც აღინიშნა, სათემო ფონდის კონცეფციისთვის ასეთი უფლება-
მოსილება სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია.
სამოქალაქო კოდექსის მიხედვით, არასამეწარმეო იურიდიულ პირს უფლება აქვს,
საწევრო შენატანები და შემოწირულება85 მიიღოს. ამასთან, გრანტების შესახებ საქარ-
თველოს კანონის მიხედვით, არასამეწარმეო იურიდიულ პირს შეუძლია მიიღოს და გას-
ცეს გრანტი. ის ასევე უფლებამოსილია სახელმწიფო გრანტი მიიღოს. საქართველოში
რამდენიმე სამინისტრო86 უკვე გასცემს სახელმწიფო გრანტს (გრანტების შესახებ სა-
ქართველოს კანონის მე-2-4 მუხლები).
ერთი მნიშვნელოვანი საკითხი, რომელსაც სათემო ფონდები პრობლემურად მიიჩნე-
ვენ, არის ადგილობრივი თვითმმართველობის მიერ გრანტის გაცემის დაუშვებლობა.87

84 ინტერვიუ ფონდ ტასოს ხელმძღვანელ მარინა თაბუკაშვილთან.

85 შემოწირულებაში იგულისხმება ყველა ტიპის უძრავი და მოძრავი ქონება, არამატერიალური
ქონებრივი სიკეთე და ფინანსური სახსრები (სამოქალაქო კოდექსის, 528-ე და 147-ე მუხლები).
86 აღსანიშნავია, რომ საქართველოს სამინისტროების მიერ დამტკიცებული გრანტის გაცემის წესები
არაერთგვაროვანია.
87 ფონდი ტასოს ხელმძღვანელი ადგილობრივი თვითმმართველობის მიერ გრანტის გაცემის დაუშ-
ვებლობას ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან საკანონმდებლო ხარვეზად მიიჩნევს.

52
 სათემო ფონდი

გრანტების შესახებ საქართველოს კანონი, მსგავსად საქართველოს ადგილობრივი

თვითმმართველობის კოდექსისა, ადგილობრივ თვითმმათველობას არ აძლევს უფლე-
ბას გრანტი გასცეს სათემო ფონდზე. იმ პირობებში, როდესაც სათემო ფონდებს ხელი
არ მიუწვდებათ საერთაშორისო დაფინანსებაზე და ვერც დიდი ოდენობის ინდივიდუ-
ალურ და კორპორაციულ შემოწირულებას იღებენ, ადგილობრივი თვითმმართველობის
მხრიდან გრანტის მიღება მათ სიცოცხლისუნარიანობას მნიშვნელოვნად გაზრდიდა.
უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ 2016 წლის ბოლოს საქართველოს პარლამენტმა მიიღო
მოხალისეობის შესახებ კანონი, რომელიც არასამეწარმეო იურიდიულ პირს, მათ შო-
რის, სათემო ფონდს, უფლებას აძლევს მოხალისეთა88 შრომა გამოიყენოს.

საგადასახადო პოლიტიკა

საქართველოს საგადასახადო კოდექსი არ აწესებს სათემო ფონდის დაბეგვრის სპე-

ციალურ რეჟიმს. შესაბამისად, ის იბეგრება სხვა არასამეწარმეო იურიდიული პირე-
ბის მსგავსად. შემდგომ აბზაცებში მოკლედ მიმოვიხილავთ საგადასახადო კოდექსის
იმ დებულებებს, რომლებიც სათემო ფონდებისთვის განსაკუთრებულ მნიშვნელობას
ატარებს.
საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 2019 წლის პირველ იანვრამდე მოქმედი
რედაქციის მიხედვით, სათემო ფონდის მიერ მიღებული გრანტი89, საწევრო შენატანი
და შემოწირულება არ იბეგრებოდა მოგების გადასახადით. შემოწირულება, კოდექ-
სის მე-8(40) მუხლის მიხედვით, განიმარტებოდა როგორც ფულადი სახსრები, უფასო
მომსახურება და საქონელი. 2019 წლის პირველი იანვრიდან ამოქმედებული მოდელის
მიხედვით, არასამეწარმეო იურიდიული პირის სტატუსით მოქმედი სათემო ფონდი თა-
ვისუფლდება მოგების გადასახდის გადახდისაგან, საგადასახდო კოდექსის 97(3)-ე მუხ-
ლით დადგენილი წესით.
კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი საკითხი სათემო ფონდის მოხალისეების დაბეგვრას
შეეხება. მიუხედავად იმისა, რომ მოხალისეები ხელფასს არ იღებენ, მათ მიერ სათემო
ფონდისთვის გაწეული საქმიანობა გარკვეულ დანახარჯებს მოითხოვს, მაგალითად,
ტრანსპორტისა და საკომუნიკაციო ხარჯებს. მოხალისეობის შესახებ საქართველოს
კანონის მიხედვით, ასეთი დანახარჯები მასპინძელი ორგანიზაციის მიერ უნდა ანაზ-
ღაურდეს (მუხლი 5). საგულისხმოა, რომ საგადასახადო კოდექსი მოხალისისთვის
გადაცემულ ასეთ კომპენსაციას მიაკუთვნებს დაბეგვრად შემოსავალთა ნუსხას და,

88 მოხალისე არის პირი, რომელიც ნებაყოფლობით და უანგაროდ ეხმარება საზოგადოებრივ

ორგანიზაციას მისი მიზნების ხორცშესხმაში. მოხალისე შეიძლება იყოს 16 წელს მიღწეული
ფიზიკური პირი. იხ. მოხალისეობის შესახებ საქართველოს კანონი.
89 ამასთან, გრანტის მიმღებ პირს, რომელიც საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად ყიდუ-
ლობს გრანტის ხელშეკრულების პირობებით გათვალისწინებულ საქონელს ან/და ამავე საწყისებ-
ზე იღებს მომსახურებას, უფლება აქვს, ამ მუხლით დადგენილი წესით ჩაითვალოს ან დაიბრუნოს
ამ საქონლისათვის/მომსახურებისათვის გადახდილი დამატებული ღირებულების გადასახადი (სა-
ქართველოს საგადასახადო კოდექსის 63-ე მუხლის მე-5 ნაწილი). ამასთან, გადასახადისგან თა-
ვისუფლდება გრანტის ხელშეკრულებით გათვალისწინებული საქონლის იმპორტი (საქართველოს
საგადასახადო კოდექის 168-ე მუხლის მე-3 ნაწილი).

53
7. თავი

შესაბამისად, იბეგრება საშემოსავლო გადასახადით90. შედეგად, სათემო ფონდს ეზრ-

დება მოხალისეთა შრომის გამოყენების ღირებულება, უწევს რა მოხალისისთვის გადა-
საცემ კომპენსაციის ოდენობას „დაამატოს“ საშემოსავლო გადასახადის თანხა. ასეთ
საგადასახადო მიდგომას ლიტერატურაში მოხალისეობის გადასახადს უწოდებენ.
ამასთან, სათემო ფონდისთვის შემოწირულების გაღების უფლება აქვთ როგორც
ფიზიკურ, ისე იურიდიულ პირებს91. საგადასახადო კოდექსის მიხედვით, თუ ორგანი-
ზაციის მიერ მიღებული ინდივიდუალური შემოწირულება ხმარდება ორგანიზაციის
საწესდებო ან კოდექსით განსაზღვრულ საქველმოქმედო მიზნებს, ის თავისუფლდება
მოგების გადასახადის გადახდის ვალდებულებისგან.
საქართველოს საგადასახადო კოდექსი ასევე შეიცავს კორპორაციული შემოწი-
რულების წამახალისებელ მექანიზმს საკუთრივ ბიზნესკომპანიებისთვის92. კოდექსის
117-ე მუხლი ბიზნესს საშუალებას აძლევს, დაბეგვრადი შემოსავლიდან გამოქვითოს
საქველმოქმედო ორგანიზაციისთვის გაღებული თანხა, უსასყიდლოდ მიწოდებული
საქონელი93 ან/და უფასოდ გაწეული მომსახურების საბაზრო ფასი – მაგრამ «არაუმე-
ტეს ერთობლივი შემოსავლიდან ამ კოდექსით გათვალისწინებული გამოქვითვების
შემდეგ დარჩენილი თანხის 10 პროცენტისა». მსგავსი წესი მოქმედებს სამეწარმეო სუ-
ბიექტებისთვის 2017 წლიდან ამოქმედებული ე.წ. ესტონური საგადასახადო მოდელის
შემთხვევაშიც: კალენდარული წლის განმავლობაში ბიზნესის მიერ საქველმოქმედო
ორგანიზაციაზე გაცემული შემოწირულება, თუ ეს შემოწირულება მის მიერ წინა კა-
ლენდარული წლის განმავლობაში მიღებული წმინდა მოგების 10 პროცენტს არ აღემა-
ტება, არ ექვემდებარება მოგების გადასახადით დაბეგვრას (მუხლი 983). ამ წესის გა-
მოყენება სამეწარმეო სუბიექტს შეუძლია ისეთი სათემო ფონდის მიმართ, რომელსაც
საქველმოქმედო სტატუსი გააჩნია. ორგანიზაციისთვის საქველმოქმედო სტატუსის
მიღების წესი საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 32-ე მუხლით განისაზღვრება.

90 საგადასახადო კოდექსის მე-100(3) მუხლის მიხედვით, ერთობლივ შემოსავალს განეკუთვნება

ნებისმიერი ფორმით ან/და საქმიანობით მიღებული შემოსავალი, კერძოდ: ა) ხელფასის სახით
მიღებული შემოსავლები; ბ) ეკონომიკური საქმიანობით მიღებული შემოსავლები, რომლებიც
დაკავშირებული არ არის დაქირავებით მუშაობასთან; გ) სხვა შემოსავლები, რომლებიც და-
კავშირებული არ არის დაქირავებით მუშაობასთან და ეკონომიკურ საქმიანობასთან. როგორც
ვხედავთ, მოხალისისთვის გადაცემული ხარჯების ანაზღაურება ჩაითვლება შემოსავლად და
მასპინძელი ორგანიზაცია, როგორც საგადასახადო აგენტი, ვალდებულია დააკავოს საშემო-
სავლო გადასახადი (გარდა საგადასახადო კოდექსით დადგენილი გამონაკლისებისა).
91 იხ. საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 983-ე და 117-ე მუხლები, რომლებითაც დადგენილია
ბიზნესის მიერ შემოწირულების გაცემის წამახალისებელი მექანიზმი.
92 მსგავსი მექანიზმი მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში გვხვდება და მისი მიზანი კორპორაციული
ქველმოქმედების წახალისებაა (BTD, 2013).
93 გარდა უძრავი ქონებისა: საგადასახადო კოდექსი 117-ე მუხლით გათვალისწინებულ წესს არ ავ-
რცელებს ბიზნესის მიერ საქველმოქმედო ორგანიზაციისთვის უსასყიდლოდ გადაცემულ უძრავ
ქონებაზე.

54
8. ფონდების მასობრივი შეგროვება

სფეროს მიმოხილვა

ფონდების მასობრივი შეგროვება, ე.წ. ქრაუდფანდინგი, საზოგადოებრივი ორ-

განიზაციების არასახელმწიფო დაფინანსების შედარებით ახლადგავრცელებული
ფორმაა. იგი საზოგადოებრივი ორგანიზაციის94 მიერ სხვადასხვა კამპანიის საშუ-
ალებით თანხის სახალხო მობილიზებას გულისხმობს. ასეთ დროს, საზოგადოებრი-
ვი ორგანიზაცია მოქალაქეებს მიმართავს, თანხა კონკრეტული საზოგადოებრივად
სასარგებლო საქმიანობისთვის შესწიროს95. დაფინანსების ამ მექანიზმის გამოყე-
ნებისას, საზოგადოებრივი ორგანიზაციის ამოცანაა, რაც შეიძლება მეტ ადამიანს
მიაწვდინოს ხმა, რადგან ასეთ დროს თითოეული ადამიანი, როგორც წესი, მცირე
შემოწირულებას გასცემს. 2014 წელს, ევროპულმა კომისიამ ფონდების მასობრივი
შეგროვების პოტენციურ სარგებელთა შესახებ საჯარო კონსულტაციები გამარ-
თა და დაადგინა, რომ ამ მექანიზმების გამოყენებით საზოგადოებრივ ორგანიზა-
ციებს შეუძლიათ, ტრადიციული შემოსავლის წყაროებზე დამოკიდებულება შეამ-
ცირონ და მოქალაქეები თემის საერთო პრობლემების მოგვარებით დააინტერესონ
(European Commission, 2014).
ფონდების მასობრივი მობილიზება, როგორც წესი, ელექტრონული პლატფორ-
მების გამოყენებით ხდება. არსებობს როგორც საერთაშორისო, ისე რეგიონული
და ნაციონალური პლატფორმები96, რომლებიც საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს
და მოქალაქეებს ერთმანეთთან აკავშირებს და მათ ფინანსური გადარიცხვების
ონლაინ მოდულებს სთავაზობს. არასამეწარმეო სამართლის ევროპული ცენტრის
(ECNL) შეფასებით, ნაციონალური პლატფორმები უფრო ქმედითი საშუალებაა,
რამეთუ შესაბამისი ქვეყნის მოქალაქეები უკეთ ხვდებიან კონკრეტული დასაფი-
ნანსებელი აქტივობის კონტექსტს და თანხის შეწირვასაც მაღალი საბანკო მოსაკ-
რებლის გადახდის გარეშე ახერხებენ (ECNL, 2014).

94 ფონდების მასობრივი შეგროვების (ქრაუდფანდინგი) მექანიზმს ბიზნესიც იყენებს, როდესაც,

მაგალითად, აქციათა საჯარო შეთავაზების გზით სამეწარმეო ინიციატივისთვის ფულის
მოგროვებას ცდილობს. საქართველოში ასეთ ურთიერთობას ფასიანი ქაღალდების ბაზრის
შესახებ საქართველოს კანონი არეგულირებს. ამ საკითხს წინამდებარე კვლევის ფარგლებში
არ შევეხებით.
95 არსებობს ე.წ. ქრაუდფანდინგის სხვადასხვა მოდელი. ერთ-ერთი მოქალაქეთა მიერ საზოგადოებ-
რივი ორგანიზაციებისთვის გაცემული შემოწირულებაა, რომელსაც საზოგადოებრივი ორგანიზა-
ციები იყენებენ. სხვა ფორმებს, მაგალითად, აქციების მასობრივ გაყიდვას, როდესაც წვრილი ინ-
ვესტორები დაფინანსების სანაცვლოდ კომპანიის წილს იღებენ, საზოგადოებრივი ორგანიზაციები
თითქმის არ იყენებენ.
96 საერთაშორისო პლატფორმის მაგალითია Causes.com, Kickstarter.com, Crowdrise.com. რაც
შეეხება ნაციონალურ პლატფორმებს, ჩეხეთის რესპუბლიკაში არსებობს პლატფორმა darujme.
sz, სლოვაკეთში – Darujme.sk და startlab.sk, პოლონეთში – Dobroczynnosc.com. [ბოლო ნახვა:
18.03.2019].

55
8. თავი

ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო დეპარტამენტის მომზა-

დებულ საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მდგრადობის ინდექსის მიხედ-
ვით, აღმოსავლეთ ევროპისა და ევრაზიის რეგიონში ფონდების მასობრივი
მობილიზება დაფინანსების პოპულარული წყარო ხდება. თუ ადრე ამ ფორ-
მას მხოლოდ სოციალური, ჰუმანიტარული და გარემოსდაცვითი საკითხების
დაფინანსებისას მიმართავდნენ, ფონდების მასობრივი შეგროვება უკვე ისე-
თი ინიციატივების დასაფინანსებლადაც გამოიყენება, როგორიცაა: ერთი და
იმავე სქესის მქონე ადამიანების ქორწინება, მაღალი თანამდებობის პირთა
კორუფციის გამოვლენა და სხვა (USAID, 2017). ამასთან, ინდექსის მიხედ-
ვით, დაფინანსების ეს არასახელმწიფო მექანიზმი ახალ განზომილებას იძენს
ისეთ ქვეყნებში, სადაც მთავრობებმა საერთაშორისო დაფინანსებაზე წვდომა
შეზღუდეს. მაგალითად, ბელორუსში 2015 წელს ამ წესით საზოგადოებრივმა
ორგანიზიებმა 160 ათასი დოლარი შეაგროვეს, ხოლო 2016 წელს ეს მაჩვენე-
ბელი თითქმის გაორმაგდა. ფონდების მასობრივი შეგროვების სარგებლიანო-
ბასთან ერთად, საზოგადოებრივი ორგანიზაციები ამ მექანიზმის არასტაბი-
ლურ ხასიათზე საუბრობენ, რაც მას თანხების მოძიების მხოლოდ დამხმარე
მექანიზმად წარმოადგენს (USAID, 2017).
საქართველოში ფონდების მასობრივი შეგროვება არ არის გავრცელებული
პრაქტიკა. კავკასიის კვლევითი რესურსების ცენტრის კვლევის მიხედვით, ეს
მექანიზმი 282 გამოკითხული საზოგადოებრივი ორგანიზაციიდან მხოლოდ 11
აქვს გამოყენებული (CRRC, 2018). მიუხედავად იმისა, რომ საზოგადოებრივი
ორგანიზაციების ვებგვერდებზე ელექტრონული შემოწირულების მოდულები
გაჩნდა, ამ მიმართულებით ორგანიზაციები მნიშვნელოვან ძალისხმევას არ
მიმართავენ. აღსანიშნავია ისიც, რომ ბოლო წლებში რამდენიმე ორგანიზა-
ციამ ცალკეული ინიციატივების ერთჯერადი დაფინანსებისთვის ეს მექანიზ-
მი გამოიყენა. ამის მაგალითია: ორგანიზაცია საბჭოთა წარსულის კვლევის
ლაბორატორია, რომელმაც მოქალაქეებისგან მიღებული შემოწირულებით
რამდენიმე კვლევითი პროექტი განახორციელა და საბჭოთა და გასაბჭოებამ-
დელი საქართველოს შესახებ წიგნები გამოსცა. ორგანიზაციის ხელმძღვანე-
ლის თქმით, ამ მოდელს ახალი პუბლიკაციების მომზადებისას მომავალშიც
აქტიურად გამოიყენებენ 97. მომდევნო თავში ფონდების მასობრივი შეგროვე-
ბის სამართლებრივ საფუძვლებსა და საგადასახადო გარემოზე ვისაუბრებთ.

სამართლებრივი გარემო

საქართველოს კანონმდებლობით, ფონდების მასობრივი შეგროვება ნება-

დართული საქმიანობაა. საზოგადოებრივ ორგანიზაციას უფლება აქვს, განა-
ხორციელოს ნებისმიერი საქმიანობა, რომელიც აკრძალული არ არის კანო-
ნით. მართალია, კანონმდებლობა ფონდების მასობრივი შეგროვების ცნებას
არ ახსენებს, მაგრამ ჩუქებისა და შეწირულების ინსტიტუტი ასეთ სამართა-
ლურთიერთობას შესაძლებელს ხდის. სამოქალაქო კოდექსის 524-ე და 528-ე

97 ინტერვიუ საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორიის მკვლევარ ირაკლი ხვადაგიანთან.

56
 ფონდების მასობრივი შეგროვება

მუხლების მიხედვით, საზოგადოებრივი ორგანიზაცია უფლებამოსილია, ფიზი-

კური და იურიდიული პირებისგან საჩუქარი და შემოწირულება მიიღოს. სამო-
ქალაქო კოდექსი არ განასხვავებს ინდივიდუალურ შემოწირულებასა და ისეთ
შემოწირულებას, რომელიც ფონდების მასობრივი შეგროვების ფარგლებში
კეთდება.

საგადასახადო პოლიტიკა

საქართველოს საგადასახადო კოდექსი სპეციალური ნორმებით არ არეგუ-

ლირებს ფონდების მასობრივი შეგროვების კამპანიებს. თუმცა, თითოეული
შეწირულობა, რომელსაც საზოგადოებრივი ორგანიზაცია ფიზიკური პირისგან
მიიღებს, თავისუფლდება მოგების გადასახადის გადახდის ვალდებულებისგან,
შემოწირულების ოდენობის მიუხედავად (იხ. ინდივიდუალური შემოწირულების
შესახებ თავი). ფონდების მასობრივი შეგროვების დროს, კორპორაციული შე-
მოწირულების საგადასახადო რეგულირება კორპორაციული შემოწირულების
თავში განვიხილეთ.

57
 ბიბლიოგრაფია

მურღულია, შ., მოდებაძე, ზ., მხეიძე, ი., დათუაშვილი, ე. (2017). სოციალური მეწარმეობის
სახელმძღვანელო (მეორე გამოცემა). საქართველოს სტრატეგიული კვლევებისა და განვი-
თარების ცენტრი.
ნაცვლიშვილი, ვ. (2011). მოხალისეობა – საერთაშორისო პრაქტიკა და საქართველო. სამო-
ქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტი.
სალამაძე, ვ., ფანიაშვილი, ლ. (2017). საქართველოში საზოგადოებრივი ორგანიზაციების
სახელმწიფო დაფინანსების მექანიზმები. სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტი.
სალამაძე, ვ. ლაცაბიძე, მ. (2017). საზოგადოებრივი ორგანიზაციების სახელმწიფო დაფი-
ნანსების მექანიზმები – საერთაშორისო პრაქტიკის კვლევა. სამოქალაქო საზოგადოების
ინსტიტუტი.
საქართველოს სპორტისა და ახალგაზრდობის საქმეთა სამინისტრო (2015). საქართველოს
სახელმწიფო ახალგაზრდული პოლიტიკა.
საჯარო პოლიტიკის, ადვოკატირებისა და სამოქალაქო საზოგადოების განვითარება საქარ-
თველოში (G-PAC) (2014). ანგარიში სამოქალაქო ჩართულობის შესახებ.
ხოფერია, ლ. (2012). კორპორაციული სოციალური პასუხისმგებლობის სახელმძღვანელო.
საქართველოს სტრატეგიული კვლევებისა და განვითარების ცენტრი.
Atkinson, A. B. (2012). Charitable Giving and Economics in Charitable Giving and Tax Poli-
cy: A Historical and Comparative Perspective (Fack, G., Landais, C. eds.). CEPR.
Bakan, J. (2015). The Invisible Hand of Law: Private Regulation and the Rule of Law. 48
Cornell International Law Journal, Issue 2.
Balkan Trust for Democracy (2013). Tax Laws Affecting Philanthropy in the Countries of
South-Eastern Europe.
BBE & EPG (2015). Business Backs Education: Creating a Baseline for Corporate CSR
Spend on Global Education Initiatives.
Big Society Capital (2016). Corporate Social Investment – Gaining Traction.
Cafaggi, F., Renda, A. (2012). Public and Private Regulation: Mapping the Labyrinth. CEPS.
Caucasus Research Resource Center (CRRC) (2018). Georgian Civil Society Sustainability
Initiative – Baseline Study of the Project.
Caucasus Research Resource Center (CRRC) (2015). Caucasus Barometer.
Charities Aid Foundation (CAF) (2015). 2015 World Giving Index – A Global View of Giving
Trends.
Charities Aid Foundation (CAF) (2014). Rules to Give by: 2014 Global Philanthropy Legal
Environment Index.
Community Foundation Atlas (2014). Dimensions of the Field: An In-depth Analysis of the
Community Foundation Movement.

58
 ბიბლიოგრაფია

ECNL (2014). New Practices in Raising Domestic Funds by CSOs in Europe.

ECNL (2015). Comparative Analysis of the Regulatory Framework for Social Enterprises.
Elbayar, K., Hadzi-Miceva, K., Shea, C. (2009). Laws and Policies Affecting Volunteerism
since 2001. International Center No-for-Profit Law & European Center Not-for-Profit Law.
European Center for No-for-Profit Law (ECNL) (2014). Volunteering: European Practice of
Regulation.
European Center for Not-for-Profit Law (ECNL) (2015). Comparative Analysis of the Legisla-
tions Regulating the Treatment of CSOs with Regard to the Personal Income tax and Profit
Tax Laws.
European Commission (2013). Tips and Tricks for Advisors: Corporate Social Responsibility
for Small and Medium-Sized Enterprises.
European Commission (2014). Responses to the Public Consultation on Crowd-funding in
the EU.
European Commission (2014). The Social Business Initiative of the European Commission.
Evenett R., Richter K. H. (2011). Making Good in Social Impact Investment: Opportunities in
an Emerging Asset Class.
Graddy, E., Wang, L. (2009). Community Foundation Development and Social Capital. 38
Non-Profit and Voluntary Sector Quarterly, Issue 2.
Harrow, J., Jung T. (2016). Philanthropy and Community Development: The Vital Signs of
Community Foundation?. 51 Community Development Journal, Issue 1.
Hawkesworth, I. (2014). Public-Private Partnerships: Making the Rights Choice for the Right
Reason.
Horvat, V. (2019). Real Democracy in Your Town: Public-Civic Partnerships in Action. Green
European Foundation.
Hoyt, C. R. (1996). Legal Compendium for Community Foundations. Council on Founda-
tions.
IFC (2012). IFC Standards on Environmental and Social Sustainability.
Kennedy, M. D. (2009). A Public Sociology of Emerging Democracies: Revolution, Gender
Inequalities, and Energy Security. Michigan University.
Khozi Mukwashi, A., Wallace, T., Chao, M. et al (2015). State of the World’s Volunteerism
Report 2015. United Nations Volunteers.
Lortkipanidze, S., Pataraia, T. (2014). Mapping Study of Civil Society Organizations’ En-
gagement in Policy Dialogue in Georgia. Civil Society Dialogue for Progress.
Lutsevych, O. (2013). How to Finish a Revolution: Civil Society and Democracy in Georgia,
Moldova and Ukraine. Chatham House.
Mathou, C. (2010). Study of Volunteering in European Union. GHK.
National Democratic Institute (NDI) (2017). Georgia Public Opinion Research – June 2017.
Natsvlishvili, V., Mkheidze, I., Ullman, R. (2011). Analysis of Georgian Tax Code Concerning
the Financial Sustainability of Non-Profit Legal Entities and Charitable Organizations. Civil
Society Institute & International Center for Non-for-Profit Law.

59
ბიბლიოგრაფია

Natsvlishvili, V., Salamadze, V., Paniashvili, L. (2018). Concept Note on Reforming CSO
State Funding System. Civil Society Institute.
Nodia, G. (2005). Civil Society Development in Georgia: Achievements and Challenges.
Caucasus Institute for Peace, Democracy and Development.
OECD (2014). The UN Principles for Responsible Investment and the OECD Guidelines for
Multinational Enterprises: Complementarities and Distinctive Contributions.
Pinol Puig, G. (2016). Situation Analysis of Civil Society in Georgia. Europe Foundation.
Reisner, O. (2018). On the Specifics of the Development of Civil Society in Georgia in Mod-
ernization in Georgia: Theories, Discourses, Realities (Zedania, G. (ed.), Bern/Berlin.
Rooney, P. (2014). Study of High Net Worth Philanthropy: Issues Driving Charitable Activi-
ties among Wealthy Households. Indiana University, Lilly Family School of Philanthropy.
Sacks, E. W. (2014). The Growing Importance of Community Foundation. Indiana Univer-
sity.
Steurer, R. (2010). The Role of Governments in Corporate Social Responsibility: Charac-
terizing Public Policies on CSR in Europe. Institute of Forest, Environmental, and Natural
Resource Policy.
Thorup, M. (2015). BRO BONO?. Zero Books.
TUAC (2010). PPPs – In Pursuit of Fair Risk Sharing and Value for the People?. Trade
Union Advisory Committee (TUAC) to the OECD.
United Nations (2008). Guidebook on Promoting Good Governance in Public-Private Part-
nerships.
United Nations Development Project (UNDP) (2017). Human Rights and Justice in Georgia:
Public Perceptions and Awareness.
USAID (2017). 2016 CSO Sustainability Index for Central and Eastern Europe and Eurasia.
USAID (2018). 2017 CSO Sustainability Index for Central and Eastern Europe and Eurasia.
Varon, L., Lermioglu, S., Dereci, S. et al (2013). Monitoring Matrix on Enabling Environment
for Civil Society Development, Country report: Turkey. TUSEV.
World Bank (2017). New Country Classifications by Income Level: 2017-2018.
World Economic Forum (2013). The Future Role of Civil Society.
Wu, H. (2011). Social Impact of Volunteerism. Points of Light Institute.

60
 2019
კვლევა
Center for Strategic Research and
და პრაქტიკის Development of Georgia

კანონმდებლობისა

Vakhtang Natsvlishvili

Non-state
Funding of
Civil Society
Organizations
in Georgia

saqarTveloSi
dafinanseba
arasaxelmwifo
organizaciebis
sazogadoebrivi
ვახტანგ ნაცვლიშვილი

Legislation and
Practice
Research
2019
Non-state Funding of Civil Society
Organizations in Georgia

Legislation and Practice Research

Vakhtang Natsvlishvili

2019
This publication has been produced with the assistance of the European Union and
Konrad-Adenauer-Stiftung within the frameworks of “Georgian Civil Society Sustainability
Initiative”. Its contents are the sole responsibility of Center for Strategic Research and
Development of Georgia do not necessarily reflect the views of the European Union or
Konrad-Adenauer-Stiftung.

„Georgian Civil Society Sustainability Initiative“ is implemented by Konrad-Adenauer-Stif-

tung (KAS) in partnership with Georgian civil society organizations: Civil Society Institute
(CSI), Center for Strategic Research and Development of Georgia (CSRDG), Center
for Training and Consultancy (CTC), Education Development and Employment Center
(EDEC).

The project is funded by the European Union and co-funded by Konrad-Adenauer-

Stiftung.
The Center for Strategic Research and Development of Georgia
Tel: (+995 32) 2 39 90 19
E-Mail: office@csrdg.ge
www.csrdg.ge
 Contents

About the study............................................................................6

Aim of the study and target audience 6
Research methodology and sources 6
Structure and terminology of the research 6

Non-state funding in Georgia:

general overview......................................................................... 8

1. Individual Volunteering............................................................. 15
Overview of the field 15
Legal framework 16
Tax policy 18

2. Individual Donation.................................................................... 20
Overview of the field 20
Legal framework 21
Tax policy 21

3. Corporate Donation and Corporate Volunteering ................ 23

Overview of the field 23
Legal framework 25
Tax policy 27

4. Social and impact-oriented investments................................. 29

Overview of the field 29
Legal framework 30
Tax policy 30

5. Cross-sector cooperation........................................................ 31
Overview of the field 31
Legal framework 33
Tax policy 34

6. Social entrepreneurship........................................................... 36
Overview of the field 36
Legal framework 38
Tax policy 40

4
7. Community foundation............................................................... 42
Overview of the field 42
Legal framework 44
Tax policy 45

8. Crowdfunding............................................................................ 47
Overview of the field 47
Legal framework 48
Tax policy 48

Bibliography................................................................................ 49

5
About the study

Aim of the study and target audience

Our aim is to study the legal framework and corresponding practice concerning
the non-state funding of civil society organizations (CSO) in Georgia. The research
analyzes various non-state funding forms and identifies shortcomings in this area.
The research does not discuss the funding of CSOs by international donor organi-
zations and state entities.

The key target audience of the research includes CSOs, public entities and busi-
ness companies. We hope, the assessment of non-state funding forms of CSOs
will trigger civil and political discussions about this field. We also hope that the
research will prove useful to anyone interested in the development of CSOs and
in general, civil society in Georgia, including to international organizations, media
outlets, political parties, scholars and researchers.

Research methodology and sources

The research involves an interpretive analysis of legal material. In assessing the

implementation of legislation we rely on a secondary source – surveys, opinions
and assessments of CSOs and their financial sustainability.

In conducting the research we used the following sources: (a) Georgian legislation
and regulations; (b) court decisions; (c) requested public information; (d) reports of
international and local organizations; (f) academic literature.

Structure and terminology of the research

The research consists of separate chapters each discussing separate forms of

non-state funding. Each chapter offers an overview and analysis of a sphere, rel-
evant legal framework and tax policy.

The study often uses the term “civil society organization” which applies to non-en-
trepreneurial (noncommercial) legal entities specified in the Georgian legislation.
We do not use the term “nongovernmental organization” as it is the definition with
negative connotation.

6
 About the study

During the research, we had to search for Georgian equivalents to several forms of
non-state funding of CSOs. We do hope the Georgian equivalents convey relevant
meaning. These terms are: Individual Volunteering; Individual Donation Corporate
Donation; Corporate Volunteering; Community Foundation; Social Entrepreneur-
ship; Corporate Social Investment; Impact-Oriented Investment; Cross-Sector Co-
operation; Crowd-Funding.

7
Non-state funding in Georgia:
general overview

Origination of modern Georgian CSOs1 is linked to the breakup of the Soviet

Union. After this historic development, the United States and European states
started taking interest in supporting Georgian CSOs. Over the period between
1992 and 1995, the number of CSOs reached several thousand. These associ-
ations almost entirely depended on Western funding. Much like civil organiza-
tions of post-socialist countries, Georgian CSOs adopted liberal principles and
focused their activity on the criticism of abuse of power by the state (Nodia,
2005). Over time, the scope of activities of Georgian CSOs expanded.2

According to researchers working on this topic, CSOs in Georgia are more

powerful and effective organizations than in other countries. Legislative frame-
work regulating the establishment and operation of CSOs is known as favor-
able. According to the official data of the Public Registry, over 26,000 CSOs
are registered in Georgia. They enjoy a broad range of political and econom-
ic rights while their activity is duly controlled by the state. Professionalism
and active engagement in state reformation process is usually assessed as a
strength of Georgia CSOs. Georgia CSOs are often commended for their skills
and capacity to work on pressing issues for the country and to set political and
social agenda (Pinol Puig, 2016; Lortkipanidze & Pataraia, 2014; Natsvlishvili,
Salamadze et al, 2018; USAID, 2018). In 2013, the Georgian Parliament of-
ficially recognized the importance of CSOs in the process of development of
democratic political system and committed itself to support them.3 At present,
the legislative body has been working on a state draft concept of CSO develop-
ment; the adoption of this concept is an obligation of the Parliament of Georgia
under the Open Government Partnership National Action Plan.4

1 Under the term “civil society organizations” we imply non-entrepreneurial (non-commercial) legal
entities registered in accordance with the Civil Code of Georgia (The Legislative Herald of Georgia,
31, 24/07/1997). In civil life they are usually referred to as nongovernmental organizations; how-
ever, we believe that the term “nongovernmental organizations” is inaccurate as it includes not only
noncommercial associations of citizens, but also professional unions and entrepreneurial entities.
2 According to a survey by the Caucasus Research Resource Center, the highest number of CSOs
work on issues of education and science, youth and civil society development whereas the lowest
number of CSOs work on topics of healthcare, refugees, agriculture and environment. See, CRRC,
2018.
3 The memorandum of cooperation between the Georgian Parliament and CSOs is signed by the
Speaker of Parliament and more than 200 CSOs.
4 See Open Parliament Georgia Action Plan 2017 of Georgia, commitment N1.8.

8
 Non-state funding in Georgia: general overview

Financial sustainability is named as one of main challenges faced by Georgian

CSOs. According to the 2018 CSO Sustainability Index, the indicator of finan-
cial sustainability of Georgian CSOs has not shown notable changes over the
past decade (USAID, 2018) (see Table 1). The same report notes that CSOs
lack diverse sources of financing and mainly rely on international grant funding
(USAID 2018). A survey conducted by the Caucasus Research Resource Center
(CRRC) in 2018 supports this finding (CRRC, 2018).5 According to the survey,
the share of grants from donor organizations exceeds 64% of total CSO income
(see Table 2).6

Table 1. Financial sustainability index of Georgian CSOs

5,5
5
4,5
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Source: USAID 2018

Table 2. Income of Georgian CSOs, 2016

Source Quantity Share

1 Grants from donor organizations 143 64.4

2 Contributions from natural persons 39 17.6
3 Membership fees 30 13.5
4 Funding from business 20 9.0
5 State funding 44 19.8
6 Income from economic activity 53 23.9
7 Other 25 11.3

Source: CRRC, 2018

5 According to authors of the research, it proved difficult to obtain data on financial turnover from
CSOs. Around 22% of respondents did not provide information on the financial turnover in 2016.
Consequently, in the authors’ view, caution must be exercised in interpreting the data, though
some conclusions may be drawn out. See CRRC, 2018.
6 It is noteworthy that according to the CRRC research, the total turnover of CSOs in 2016
comprised GEL 69.3 million. However, more than 80% of the total turnover accounted for
one fifth of CSOs; three fourth of the latter category (29 CSOs) are registered in Tbilisi. See
CRRC, 2018.

9
Non-state funding in Georgia: general overview

The above data is indicative even without any additional analysis. However,
with the change in the paradigm of international donor funding, the financial
sustainability of CSOs may further deteriorate. As the data of Organisation
for Economic Co-operation and Development (OECD) shows, international
funding of Georgia has been decreasing over the past three years: in 2013,
Georgia received 646 million worth international development assistance; this
indicator decreased by around 100 million in 2014 and further to 448 million in
2015 (see Table 3).7 For its part, the EU, one of the largest donors alongside
USAID, favors the award of large grants, which notably decreased the number
of beneficiary CSOs (USAID 2017). Furthermore, according to the World Bank
classification, Georgia fluctuates between lower-middle- and upper-middle-in-
come economics in the last few years (World Bank, 2017). Experts reckon that
along with the improvement of Georgia’s economic indicators, the international
funding for Georgian CSOs will further decrease.

Table 3. International assistance to Georgia (ODA)

Year Amount (mln $) Difference to the previous year (mln $)

1 2013 646.3 –
2 2014 562.5 ⇓ 83.8
3 2015 447.6 ⇓ 114.9

Soource: USAID, 2017

Such a state of affairs poses a challenge to CSOs: they should start working on
diversifying their sources of funding. Although since 2012, the state is authorized to
award budget grants to CSOs,8 a state grant cannot become a substantial source
of funding. The state funding of CSOs is instable and chaotic and normally given to
implement existing state approaches in this or that area (Salamadze, Paniashvili,
2017; Samaladze, Latsabidze, 2017). There is no public entity that would award a
grant for the assessment of accountability of political authorities, while local gov-

7 This indicator does not differentiate between the assistance received by the state and CSOs.
However, in experts’ view, the decrease in total indicator proportionally affects the amount of inter-
national funding of CSOs.
8 The wording adopted in 1996 did not include state entities among grant giving subjects. At
the end of the second decade of independence, in 2009, Georgia set up a common fund for
financing CSOs (which stopped functioning in 2013, though without undertaking a liquida-
tion procedure) while the amendment to the Law of Georgia on Grants, adopted in 2010,
extended the list of grant giving subjects to include a legal entity in public law. The 2011
amendment added a Ministry of Georgia to this list while the 2017 amendment further ex-
tended the list of grant giving subjects to include an Office of State Minister of Georgia and
ministries of Autonomous Republics if Abkhazia and Adjara (Legislative Herald of Georgia,
19-20, 30/07/1996).

10
 Non-state funding in Georgia: general overview

ernments have no grant-making power.9 It is also worth to note that more than 80%
of grants awarded by public entities accounts for organizations registered in Tbilisi
(CRRC, 2018).

There is a variety of non-state funding mechanisms, including individual and

corporate donations, volunteering, social entrepreneurship, cross-sector coop-
eration, community foundations, and social investments. A low level of popu-
larity of these non-state funding mechanisms in Georgia have various explana-
tions. We should firstly overview a normative environment regulating non-state
funding.

The legislation does not prevent CSOs from receiving non-state funding. The
Civil Code of Georgia and other sectoral laws allow CSOs to apply various
forms of non-state funding. The Law of Georgia on Volunteering, adopted by
the Parliament in 2016, notably simplifies the use of volunteer work by CSOs.
The Tax Code of Georgia, normally, taxes CSOs in a way similar to business
companies. Under the so-called Estonian tax model that entered into force on
1 January 2019,10 the taxable amount for levying the profit tax on a CSO is not
a type of income, but the conformity of the spending of CSO to charitable pur-
poses declared in its charter.11 Such approach exempts CSOs from profit tax.12
Furthermore, the Tax Code provides mechanisms for encouraging corporate
funding of CSOs.13 At present, the Parliament of Georgia is in the process of
considering draft legislative amendments concerning social entrepreneurship,
whereby the state aims at supporting the development of social entrepreneur-
ship and enhancing opportunities for social entrepreneurs to obtain soft loans
and grants; furthermore, according to the draft law, the state commits itself

9 Civil Society Institute works on the issue of CSO state funding. With the EU support, the Institute
has conducted a research on international and local practice of state funding and is now in the
process of developing a Georgian model. For more information, see Salamadze, Paniashvili 2017.
Consequently, this issue will not be discussed in detail in this review.
10 The Estonian tax model has been in force for enterprises since 1 January 2017.
11 Article 10 of the Tax Code of Georgia lists forms and types of charitable activities which include:
human rights protection, protection of environment, development of democracy, culture, art, sport,
education, science, health protection, development and protection of social welfare. See Tax Code
of Georgia (Legislative Herald, 3591, 17/09/2010).
12 The explanatory note of the tax amendment says that “From 2019, the taxation of organiza-
tions performing economic activities will be carried out according to new principles of levying
profit tax, which actually means that they are exempt from this tax because they do not distrib-
ute the profit.” See https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/177558? [Last accessed
on 18.03.2019]. Characteristics of so-called Estonian tax model are discussed in detail in
relevant chapters.
13 Article 117 of the Tax Code allows business to deduct the amount given to a charitable orga-
nization as well as the market price of goods and/or services provided for free from taxable
income, “but not more than 10 percent of the amount remaining after the deductions from
gross income, envisaged under this Code.” See Tax Code of Georgia (Legislative Herald of
Georgia, 3591, 17/09/2010).

11
Non-state funding in Georgia: general overview

to give, in the event of equal conditions, preference to goods and services of

social enterprise in public procurements.14

Although the legislation is assessed as favorable, it is clear that the regulatory

framework of CSOs needs revision. The experience of many countries shows that
ensuring a real access to diverse sources of financing requires a concerted effort
of the state – the policy that will encourage volunteerism, donations, cross-sector
cooperation, establishment and development of community foundations. According
to OECD, governments have a special role in institutionalization and development
of these mechanisms and this role is not limited to the adoption of legislation alone
(OECD, 2016). It is extremely important to launch public and political discussion on
the role and importance of individual and corporate charity: the experience shows
that despite a possible positive impact of charity, it cannot replace the obligation of
the state to deal with fundamental social problems. However, the development of
charity in Georgia is often viewed as a measure that replaces social responsibilities
of the state.15

Unarguably, CSOs share the responsibility for not using forms of non-state funding.
Georgian CSOs, having developed with the international financial assistance, did
not consider, from the very outset, a membership-based and participatory model of
management. Studies show that a large number of CSOs are not seen as associa-
tions accountable to citizens (Pino Puig, 2016) and that their agenda does not often
consider real needs of the population (Reisner, 2018). It is noteworthy that CSOs
do not, usually, speak in media about those issues which in the population’s view
are the most serious problems (NDI, 2018).16 According to one study, Georgian
CSOs see the professionalism of their employees as their main strength,17 while
influencing a political process as their main purpose (Lutsevych, 2013); the same
study shows that CSOs approach citizens as their “beneficiaries.” According to the
CRRC Barometer, the trust of population in CSOs dropped by 12 points between
2008 and 2015 and comprised 23% (USAID, 2017). According to the CSO Sustain-

14 The draft amendments to the legislation on social entrepreneurship was prepared by the Center
for Strategic Research and Development of Georgia and submitted to the Parliament of Georgia
for consideration. See the chapter on social entrepreneurship.
15 Discussions underway in Georgia show that there is an inadequately high expectation, for
example, in regard to benefits of the principle of corporate social responsibility (CSR) of busi-
ness. Literature on this topic is explicit that all social and environmental problems cannot be
settled based on a good will of the business; however, standards of ethical business conduct
may contribute to settling these problems. See the chapter on corporate contributions and
volunteerism.
16 According to NDI’s Public Attitudes Survey, the population thinks the most important problems are
jobs, poverty, territorial integrity, rising prices and inflation, affordable medical services, pensions
and salaries. According to 2018 Sustainability Index, CSOs hardly speak about these issues in
media. See, USAID 2018.
17 Only 27 of surveyed CSOs view membership-based management as their strength. See, Lut-
sevych, 2013.

12
 Non-state funding in Georgia: general overview

ability Index, only 1% of population would like to receive information from CSOs
(USAID, 2018). Consequently, it does not come as a surprise that citizen donations
do not represent a significant source of CSO income. According to official data,
only 6% of Georgia’s population donates to CSOs and only 9% has participated in
volunteering (CAF, 2017).18

Relationship between business and CSOs and business donations to CSOs is

yet another problematic issue. According to the CSO Sustainability Index, busi-
ness perceives CSOs as politicized institutions and shuns cooperation with them
fearing tensions with the government (USAID 2017). The perception of CSOs as
politicized institutions is further strengthened by frequent appointments of CSO
employees to government and political positions (USAID, 2018). It should be
emphasized that almost fifth of 568 business companies, interviewed within the
scope of a recent survey, has never heard of the concept of corporate social
responsibility whereas those, who implement social responsibility projects, de-
cide themselves what type of public benefit project is acceptable to them and
do not, normally, cooperate with CSOs in this regard. Only 8% of surveyed busi-
ness companies has implemented any type of project in cooperation with CSOs
(CRRC, 2018) (see Table 4).

Table 4. Cooperation between business and CSOs

(a) Share of CSOs having received business donations in 2016: 9%

(b) Share of business having cooperated with CSOs: 8%

(c) Share of business operating in Tbilisi, which has cooperated with CSOs: 13%

(d) Share of business operating in regions, which has cooperated with CSOs: 4%

Source: CRRC, 2018

On the other hand, business donation is not acceptable for a number of CSOs. An
especially acute issue that has been raised on the social agenda in recent years is
the protection of human rights, especially labor and environmental rights.19 Several
CSOs refuse to accept business donations as they think that business neglects
human rights and in giving charitable donations pursues corporate interests alone.
One may use a quantitative and qualitative survey of CRRC to illustrates this at-
titude, according to which only 20 out of 282 surveyed CSOs accepted business

18 Georgia is 124th among 139 countries by the indicator of volunteering and 137th by the indicator of
donations to CSOs. See, CAF, 2017
19 According to UNDP survey, the labor rights are the most frequently violated rights in Georgia. See
UNDP 2017.

13
Non-state funding in Georgia: general overview

donation (CRRC 2018).20 CSOs interviewed in one of the surveys assert that their
aims starkly differ from those of business and that they consider any effective bi-
lateral cooperation as a possibility of a very distant future (CRRC, 2018). In this
regard, a Corporate Social Responsibility Club, which was established in 2015 and
includes representatives of up to 90 CSOs, public entities and academic institu-
tions, has failed to achieve any tangible results yet (USAID, 2018).

As the available quantitative and qualitative studies show, the use of non-state
funding mechanisms is of spontaneous and one-off nature and does not rest on
a long-term strategy. This means that CSOs themselves have to take efforts to
gain trust among population and to mobilize volunteers and donations. The use of
non-state funding mechanisms is not supported by the state policy either. In this
research we will explore the legal framework of each and every non-state funding
form, tax policy and a relevant practice.

20 As of today, CSOs do not have an obligation to make public received business donations or joint
projects with business. In order to prevent any illegal and corrupt deal between a CSO and a
business company, it is important to impose an obligation of CSOs to publish information about
received financing.

14
1. Individual Volunteering

Overview of the field

Volunteering is an integral part of charitable activity. The International Labour Or-

ganization defines volunteering as activities performed willingly and without pay for
social benefit (ILO, 2008). Volunteering is known to significantly increase the impact
of CSOs. According to a global research, volunteers contribute around $400 billion
to the global economy annually (Points of Light Institute, 2011). The UN General As-
sembly, the European Parliament and the Council of Europe encourage the govern-
ments to support and promote volunteerism (ECNL, 2014). Since the UN proclaimed
2001 as the International Year of Volunteers, over 70 laws were adopted across the
world to promote volunteering (ECNL & ICNL, 2009).

Studies show that volunteering is not widely practiced in Georgia (USAID, 2017).21
Experts attribute this to the Soviet experience where a mandatory, state-imposed
volunteering led to the distortion of the concept of volunteering (G-PAC, 2015).
However, this cannot be the only or major reason; to neutralize this opinion it is
suffice to say that youth, who should comprise a large group of volunteers, have
not experienced the forced volunteerism but do not engage in volunteer work.
Moreover, instead of increasing, the number of volunteers in Georgia has been
decreasing.

According to the World Giving Index, 18% of Georgian population did volunteer
work in 2015 (CAF, 2016) as compared to 21% in 2014 (CAF, 2015). The indicator
further deteriorated in 2016, as according to the data of Charities Aid Foundation,
only 9% of Georgia’s population did volunteer work (CAF, 2017). In the Rating for
Global Volunteers Georgia is ranked 124th among 139 countries (ibid.). Accord-
ing to a most recent CRRC survey, 5,901 persons from 282 surveyed CSOs did
volunteer work (CRRC, 2018). At the same time, local opinion polls showed 8%
increase, between 2012 and 2015, in people who believed that volunteering was
an important aspect of good citizenship, with the indicator of such people standing
at 73% (CRRC, 2015). According to 2018 survey, some 37% of population is will-
ing to cooperate with CSOs which would work on tackling important issues for the
community and country (CRRC, 2018).

21 It must be noted that indicators of volunteering vary in European countries. According to a survey
conducted in the EU, the highest indicators of volunteering, around 40%, are seen in Austria, Great
Britain, the Netherlands and Sweden; a corresponding indicators of Germany, Denmark, Luxem-
bourg and Finland range between 30% and 40%, whereas the lowest indicators – below 10%, are
seen in Greece, Lithuania, Italy and Bulgaria (GHK, 2010).

15
1. chapter

Thus, there is a huge discrepancy between a positive attitude of citizens to volun-

teering and a real practice. Such a huge difference may be explained by a variety
of factors. However, before moving onto the analysis of legal and tax regulation of
volunteerism, it should be emphasized that the level of trust in CSOs, which should
be primary beneficiaries of volunteer work, is low in the country. According to re-
cent data, 28% of the country’s population trust CSOs (G-PAC, 2014); only 27% of
population thought that CSOs worked on important issues in 2015 (USAID 2017).
According to the 2018 survey, CSO is trusted by 28% of population, i.e. nearly
the level of trust in courts (32%) which are often criticized by these organizations
(CRRC, 2018). This data suggests that CSOs themselves have to work hard to-
wards gaining trust of population and consequently, mobilizing volunteers.

It should be noted that in 2015, the Ministry of Sport and Youth Affairs began to im-
plement the Volunteer Work Development Program within the framework of Youth
Policy Development Program. The program aims at strengthening the institute of
volunteering on the national level, raising civil awareness of youth through vol-
unteering and increasing number of youth willing to volunteer across Georgia. A
common database of volunteers was set up under the program.22 However, this
database is not public and CSOs cannot use it directly. The Ministry itself uses
volunteer work of youth in various sports and youth events.

Legal framework

A proper legislative environment is known to be a major factor for the promotion

of volunteerism (UNV, 2015). The concept of volunteering was alien to the Geor-
gian legislation until 30 December 2016. Therefore, there was a risk of applying
Labor Code provisions to volunteer work;23 in addition, lack of legal regulation of
volunteering added ambiguity to the rights and responsibilities of volunteers and
host organizations (ICNL & ECNL, 2009). At the end of 2016, the Parliament of
Georgia adopted a law which was drafted by CSOs to regulate relations between
volunteers and host organizations across the country.24 The law defines volunteer
relations and its subjects and determines their rights and responsibilities as well as
legal guarantees.

According to the law, “volunteering is a socially useful activity voluntarily and gratu-
itously performed by natural persons, using their knowledge and skills, under orga-
nized conditions.” A socially useful activity, according to Article 2(2) of the law, is an

22 Electronic registration can be performed on the official webpage; see, http://volunteers.youth.gov.ge/.

23 For example, in Turkey, a CSO was fined for the failure to provide health insurance to a volunteer.
The legislation of Turkey did not know the concept of volunteer and therefore, the state supervision
body regarded a volunteer as an employee (TUSEV, 2013).
24 The Law of Georgia on Volunteering. According to Article 1(3), the law does not apply to volunteer
relations, where one party is a political union.

16
 Individual Volunteering

activity in any of the following areas: “protection of human rights, democracy, devel-
opment of civil society and mass media, education, science, culture and art, poverty
reduction and social security, healthcare, protection of the environment, youth and
children’s issues, gender issues, conflict resolution, support to refugees and internal-
ly displaced persons, migration, promotion of business and economy, support of agri-
cultural development, physical education and sports, protection of animal rights, civil
security emergency response and fields related to the preparation of the population
for such emergencies.” Thus, the notion of socially useful activity is broad enough to
encompass all types of CSO activities.

According to the Law on Volunteering, a volunteer may be a natural person who

has attained the age of 16 whereas those below 16 may be engaged in volunteer
relations only with the consent of their legal representative or a guardianship or
custodianship authority.25 It should be emphasized that when doing a volunteer
work a natural person retains a status of unemployed and consequently, the right
to benefits and allowances provided under the Constitution and the legislation of
Georgia.26 The Law also lists host organizations of volunteer work, which alongside
resident or non-resident non-entrepreneurial (non-commercial) legal persons or
their branches includes legal entities in public law, local self-government bodies
and educational and medical institutions (Article 3.5). The Law does not impose
any limitation on working hours save the prohibition in Article 9, whereby the dura-
tion of the working hours for volunteers from 16 to 18 years of age shall not exceed
36 hours a week. Moreover, the Law does not prohibit host organizations to use
volunteer work without entering into formal relations; however, the Law does not
apply to such individual, spontaneous activities.

The Law allows to establish volunteer relations in oral or written form; though if
volunteer relations last for more than one month, a written agreement is required.
In this case, an agreement must specify the nature and duration of volunteer
work, the rights and obligations of the parties, and, if applicable, the benefits
related to volunteer status. Apart from traditional grounds, an agreement may be
terminated due to gross violation of the conditions of the agreement and other
circumstances that make it impossible for the volunteer to perform the activities
under the agreement. In addition, at the request of a volunteer, the host organiza-
tion issues a volunteer certificate containing details of the work performed by the
volunteer (Article 8).

25 According to principles of international law on child’s rights, volunteer relations shall not
conflict with the minors’ best interests, or prejudice their moral, physical and mental de-
velopment, or restrict their right and opportunity to acquire compulsory primary and basic
education. An identical provision is included in Article 3(3) of the Law of Georgia on Volun-
teering.
26 Due to the absence of such provision a citizen, for example in the Czech Republic, could be
stripped of unemployment allowance in case of engaging in volunteer work (ECNL & ICNL,
2009). The threat would be similar in Georgia, had this provision was not included in the law.

17
1. chapter

Rights and obligations of volunteers and host organizations arise upon en-
tering into volunteer relations. According to Article 4 of the Law, a host or-
ganization shall inform the volunteer of his/her rights and obligations. Upon
the request of a volunteer, the host organization shall compensate him/her
for expenses incurred by him/her in the performance of volunteering activi-
ties, including travel, food, communication, accommodation and if need be,
consular service expenses. The host organisation also has the obligation to
ensure a safe environment to volunteer and provide a volunteer with timely
and full information about expected threat and danger. It must be underlined
that the host organisation shall compensate volunteers for any harm to health
of a volunteer in the course of performing volunteering activities and for nec-
essary costs of treatment (Article 6). Moreover, Article 7 of the Law imposes
an obligation on the host to compensate any damage to a third party caused
by a volunteer’s unlawful actions during the performance of volunteering ac-
tivities. This rule is in full compliance with fundamental principles of civil
law.

A volunteer also has obligations to a host organization. Article 4 of the Law requires
from a volunteer to perform his/her activities in accordance with legal and ethical
principles and the agreement entered into with the host organization; also, to take
care of the property of the host organization and in a timely manner inform the host
organization of any circumstances which preclude him/her from performing agreed
activities.

Thus, the legal regulation of volunteering is in line with international volunteer-

ing principles and legal guarantees effective in other countries (CSI, 2011; ICNL,
2014). Consequently, legal provisions regulating volunteer relations do not require
any substantial amendment or improvement.

Tax policy

When the Law on Volunteering was adopted, the author of the draft, Civil Society
Institute, asserted that in addition to regulation of volunteer relations, it was neces-
sary to amend the Tax Code so as to establish a preferential tax regime encourag-
ing volunteering. The Parliament, however, disapproved of this opinion and made
no relevant amendments to the tax law.

Although volunteers do not receive salaries, their work for CSOs requires some
expenses such as, for example, transportation and communication expenses. Ac-
cording to the Law on Volunteering, such expenses shall be covered by a host
organizations (Article 5). The Tax Code qualifies the compensation for volunteer

18
 Individual Volunteering

expenses as a taxable income and consequently, levies income tax.27 As a result,

the cost of volunteer work increases for CSO as it has to “top up” the compensation
amount with income tax (CSI & ICNL, 2011). Such tax approach is known as volun-
teer tax in the relevant literature. According to the Tax Code, a CSO employee gets
compensation for business travel expenses and representational expenses and in
contrast to a volunteer, this compensation is income tax-exempt (Article 101(3),
subparagraphs “a” and “b”). Moreover, the value of assistance provided by an or-
ganization to its employee for educational purposes, when the employee requires
the education to perform tasks under his/her labor agreement, is not included in
salary income (Article 101(2), subparagraph “a”). It must be noted that were this
approach applied to volunteer work, volunteering could become more attractive for
citizens as host organizations would be allowed to finance retraining of volunteers.

Apart from tax benefits, the international experience knows numerous mechanisms
of promoting volunteering. Such mechanisms include a state program for volunteer
education, a possibility to receive academic credits for volunteer hours, discount
vouchers for volunteers for various cultural institutions, et cetera28 (ECNL & ICNL,
2009). The Georgian legislation does not provide for any of the instruments.

27 According to Article 100(3) of the Tax Code, gross income shall be income earned in any form and/
or through any activity, namely: a) salary income; b) income earned from economic activity, which
is not related to employment; c) other income not related to employment and economic activity.
Thus, compensation for expenses given to a volunteer shall be viewed as income and a host orga-
nization, as a tax agent, shall deduct income tax (except for exemptions set in the Tax Code).
28 These issues will be reviewed in the research of international practice of non-state organizations.

19
2. Individual Donation

Overview of the field

Individual donation is a donation by a natural person to a CSO. Donation may be

either monetary or in-kind. Often, individual donations are made at times of natural
disasters or other humanitarian crises. According to the Global Philanthropy Legal
Environment Index, the indicator of individual donations of rich countries signifi-
cantly exceeds that of low- or medium-income countries29 (CAF, 2014). According
to the World Giving Index, men tend to donate to CSOs more frequently30 than
women (CAF, 2017); however, the picture changes when it comes to countries with
high gender equality indicators: in the countries such as Sweden, Denmark, Nor-
way, New Zealand and Australia, women donate more frequently than men (ibid.).

The international practice knows various mechanisms of regulating individual dona-

tions: in a number of countries, individual donations qualify for tax benefits. None-
theless, according to the World Giving Index, individual donations are mainly driven
by a desire to assist rather than enjoy financial or other benefits (CAF 2017). Re-
sults of a survey conducted by Indiana University also suggest that more than 73%
of US citizens donate with the belief that it can make difference and for personal
satisfaction; the same survey shows that a tax benefit is an incentive to donate for
34% of people31 (Indiana University, 2014). Regardless of people’s motivations,
it must be noted that, according to a global research, there is a direct correlation
between a diversity of tax benefits and the indicator of donations: the broader a tax
incentive mechanism the higher the amount of individual donations32 (CAF 2014).

Individual donation is not a common practice in Georgia. According to a global

research, only 6% of the population donates and by the indicator of monetary do-
nations, the country ranks 137th among 139 countries (CAF, 2017). According to a
CSO survey of, conducted by CRRC in 2017, individual donations comprise 17.6%
of total CSO income (CRRC, 2018). This indicator may be a result of, inert alia, low
trust in CSOs among population: by the most recent data, only 28% of population
trusts CSOs (G-PAC, 2014). In addition, in 2015, only 27% of population thought

29 When assessing the wealth of countries, the index uses World Bank data.
30 This data reflect only monetary donations.
31 However, it is worth to note that, within this survey, to a questions whether they would decrease
donations if income deductions are eliminated, 417% of respondents responded positively and
48.3% - negatively (Indiana University, 2014).
32 There is a need of one clarification here: according to the same index, the number of tax benefits
for donations is higher in rich countries. Therefore, only one variable such as the availability of tax
benefits may not be a determining factor of high indicator of individual donations.

20
 Individual Donation

that CSOs worked on important issues (USAID 2017). According to the 2018 sur-
vey, the trust of population in CSOs stands at 28%33 (CRRC, 2018). No doubt that
the trust towards CSO activities is an important factor stimulating giving.

Legal framework

Giving of individual donation is regulated under the contract law of the Civil Code
of Georgia. Article 524 of the Code defines the concept of gift which means trans-
fer of property for free under a contract of gift. One of the types of such contracts
is a donation;34 donation is a type of contract the validity of which depends on the
achievement of a particular objective (Article 528). The concept of property, un-
der the Civil Code, includes all things and intangible property “which may be pos-
sessed, used and administered by natural and legal persons, and which may be
acquired without restriction, unless this is prohibited by law or contravenes moral
standard” (Article 147). A thing may be immovable, for example, land or building, or
movable (Article 149); while intangible property means claims and rights that are
intended to generate material benefit (Article 152).

Based on above cited provisions of the Civil Code, it may be said that natural per-
sons may transfer money as well as movable and immovable things, securities and
the right of claim35 in the form of donation to CSOs. Donation specified in the Tax
Code enables a natural person to demand that the donation be used for supporting
a particular charity or common good.

Tax policy

Individual donation is not a taxable income of CSOs in many countries; had it been
so, either a giver or a receiver of donation would have had to seek additional sums
to pay a corresponding tax to a state budget (ICNL & CSI, 2011).
According to Article 99 of the Tax Code of Georgia, which was effective until 1
January 2019, profit tax exemption applied to grants, membership dues and dona-
tions to a CSO. Donation, according to Article 8(40) of the same Code, was defined
as goods, services and funds received by a CSO as gifts. This meant that individual
donations to CSOs were exempted from the profit tax.

33 Almost the same level of trust is enjoyed by courts (32%) and the Parliament of Georgia (30%).
See, CRRC, 2018.
34 According to civil law experts, the word used in the Civil Code to denote donation [in Georgian] is
the same as donation; the difference is in term used, not content.
35 The right of claim, according to the Civil Code, includes many legal benefits. For example, a
pensioner may transfer his/her right to receive and use pension to another person, for example, a
CSO; a person renting immovable property may transfer the right to claim rent from renter and use
rent to another person, for example, a CSO; many examples may be cited of this kind.

21
2. chapter

On 1 January 2019, the so-called Estonian model of levying profit tax entered into
force, fundamentally changing the peculiarities of CSOs taxation. The provisions
exempting the donations to CSOs from the profit tax were deleted from Article 99 of
the Tax Code. An explanatory note on the tax amendments states that the transfer
to a new model of levying profit tax means the exemption of CSOs from the profit
tax because the profit is not distributed among CSO founders.

More specifically, since 1 January 2019, a taxable amount for levying the profit
tax on an organization is not a type of income – be it a grant, donation or ancillary
economic activity, but the conformity of spending by an organization to the organi-
zation’s goals declared in its charter. Consequently, if individual donation received
by a CSO is used towards charitable goals defined in the organization’s charter or
the Code, it is exempted from the profit tax. Article 10 of the Tax Code of Georgia
lists forms and types of charitable activities which include: human rights protection,
protection of environment, development of democracy, culture, art, sport, educa-
tion, science, health protection, development and protection of social welfare.

It should be noted that the Tax Code of Georgia does not provide any incentive
mechanism for natural persons who make individual donations. Such mechanisms
can be found in abundance in legislations of various countries (ECNL, 2015).

22
3. Corporate Donation and Corporate Volunteering

Overview of the field

Corporate donation and corporate volunteering36 is part of corporate social respon-

sibility. Corporate social responsibility (CSR), as defined by the European Commis-
sion, implies business combining its financial aims with the aim to generate social
and environmental benefits; this concept conflicts with a neo-classic view whereby
the only goal pursued by business is profit (Steurer, 2010; Elkington, 1994). Propo-
nents of CSR believe in its benevolent impact on not only company’s financial suc-
cess but also sustainable economic development of a country, as it enhances the
reputation of business and contributes to tackling pressing problems in a country
(CSRDG, 2012). It should be noted as well that many researchers see the weaken-
ing of state principles and economic globalization as reasons behind the popularity
of CSR; according to them, with the emergence of multinational corporations the
regulatory power of state has weakened, leaving the defense of public good at
the good will of the business (Bakan, 2015; Caffaggi & Renda, 2012). Some even
place blame on the CSR concept for strengthening and promoting the vision that
social and environmental problems may be tackled through charitable activities of
business, not joint efforts of the state (Thorup, 2015).

CSR is a relatively new phenomenon in Georgia (OECD 2016). However, one may
already observe some activity in this area. The state has yet to develop a common
strategy to promote this practice, but non-state actors have stepped up their activity.
With a joint effort of UNDP and the Civil Development Agency (CiDA), a corporate
social responsibility club (CSR Club) was established in Georgia, bringing together
around 90 business companies, CSOs, academic institutions and public entities. The
CSR Club aims at promoting and streamlining CSR in practice (OECD, 2016). In addi-
tion, the Europe Foundation37 and the Center for Strategic Research and Development
of Georgia (CSRDG) support the development of SCR; they take efforts to make CSR
part of university education and plan other awareness raising initiatives (OECD, 2016).
According to information provided by CiDA, business companies donated more than
GEL 1 billion for mitigating flood results in Tbilisi on 13 June 2015. Moreover, since
2018, the Center for Strategic Research and Development of Georgia organizes an
annual CSR contest “Meliora” with the aim to encourage social responsibility of busi-

36 Corporate volunteering is discussed in this chapter inasmuch as it is a type of corporate dona-

tion.
37 The Eurasia Partnership Foundation has been renamed the Europe Foundation in 2017. It is
known in Georgia as Eurasia Partnership Foundation and this name is used in all documents pub-
lished before 2017.

23
3. chapter

ness.38 In 2015, under the guidance of the same organization Pro Bono Network was
established. The member companies take the responsibility to provide free-of-charge
professional expertise to civil society organizations working on social and environmen-
tal issues; According to the official website of the network, it unites up to 20 entrepre-
neurs, including large banks and other financial companies 39.

Despite some step-up observed in CSR area in Georgia, the results of survey con-
ducted by CRRC in 2018 show that giving by business accounts for the smallest
share in total CSO income (CRRC, 2018). Moreover, one fifth of surveyed business
companies has never heard of the CSR concept whereas those, who implement
social responsibility projects, decide themselves what type of public benefit project
is acceptable to them and do not cooperate with CSOs in this regard. Only 8% of
surveyed business companies say that they have implemented any type of project
in cooperation with CSOs (CRRC, 2018).

Such a state of affairs may be caused by several reasons. Local experts cite the
absence of consistent state policy encouraging business towards CSR and CSO
funding, as one of the reasons. In OECD’s assessment, governments play a spe-
cial role in institutionalizing this approach. This means building an adequate legal
framework,40 introducing forms of business supervision and shaping adequate ex-
pectations to this approach41 (OECD, 2016).

In addition to the absence of state policy, there is a problem of relationship be-

tween business and CSOs. On the one hand, business shuns funding CSOs
because they are often perceived as politicized actors and hence, business tries
to avoid tensions with the government (USAID 2017). On the other hand, dona-
tion from business is not acceptable for every CSO. According to the most recent
CRRC survey, only 20 of 282 surveyed CSOs received business funding in 2016
(CRRC 2018). In recent years, one of most pressing issues in society was the
neglect of environmental problems and violation of labor rights by business.42

38 The contest is held with the support of European Union and Konrad Adenauer Stiftung. Contest
categories cover all major areas of CSR. Contest is open to the companies operating in the coun-
try, “that have found responsible ways of making an enduring difference to the well-being of their
workers, customers and suppliers, to the communities, and to the environment.” As many as 41
companies participated in the 2018 contest. See www.meliora.ge [last accessed on 18.03.2019].
39 See www.probonogeorgia.ge [last seen: 18.03.2019].
40 This, among other issues, requires the introduction of different approaches to various types of en-
terprises. For example, the European Commission sets separate CSR recommendations for small
and medium-sized enterprises (European Commission, 2013).
41 It should be noted that shaping adequate expectations with regard to CSR is one of important is-
sues. Often expectations are too high than practicable. Clearly, all social and environmental prob-
lems cannot be tackled through good will of business; however, ethical business standards may
contribute to overcoming these problems.
42 According to the UNDP survey, labor rights are the most frequently violated right in Georgia. See,
UNDP 2017.

24
 Corporate Donation and Corporate Volunteering

Hence, some CSOs reject donations from business as they believe that in mak-
ing charitable giving they pursue corporate aims alone. In one of surveys, CSOs
often assert that they pursue aims that starkly differ from those of business and
declare any effective cooperation as a possibility of a very distant future (CRRC,
2018).

Based on the above overview it may be said that corporate donations and corpo-
rate volunteering depend not only on the development of policy in this area but also
on CSOs and business. In discussing CSR and devising policy in this sphere, it is
important to ensure a nuanced approach towards various CSOs43 and business
companies. In order to exclude any unlawful and corrupt deal between CSOs and
business companies, CSOs must have an obligation to publicize the information on
funding received from business.

The next subchapter overviews legal grounds and tax policy in regards with corpo-
rate donations and volunteering.

Legal framework

Corporate donation is known as corporate grant in the literature. According to

the Law of Georgia on Grants, grant is “earmarked means, either monetary or
in-kind, allotted by the grantor to the grantee free of charge which shall be used
for implementation of particular humane, educational, scientific-research, health,
cultural, sports, ecological, agricultural and social projects, as well as the pro-
grams of state or public importance” (Article 2). The list of donors provided in the
Law does not include entrepreneurial entities. Consequently, the Georgian legis-
lation prohibits entrepreneurial entities to fund CSOs. Nonetheless, the Georgian
legislation envisages a possibility for entrepreneurs to provide material or in-kind
support to CSOs. In the following paragraphs, we will review several types of
corporate donation and corresponding legislative regulation.

One should start with a concept of gift envisaged in the Civil Code of Georgia,
which implies the transfer of property for free (Article 524). The Georgian civil law
views donation as a type of gift; according to Article 528 of the Civil Code, the
parties may determine that the validity of the contract of gift depends on the per-
formance of certain conditions or the achievement of a particular objective (this ob-
jective, according to the same article, may be the common good). Analyzing these
two articles, it may be said that the Georgian legislation allows an entrepreneurial
entity to transfer a property to CSO as a gift for the implementation of a charitable,
public benefit activity. One cannot qualify this institution as a grant, but these two
do not differ much in essence.

43 For example, service provider, watchdog, think tank CSOs.

25
3. chapter

According to global researches, the most common form of corporate donation is

in-kind business donation (BBE & EPG, 2015). According to available data, 62% of
$20 billion worth donation by 500 large companies in the world is in-kind; compa-
nies often prefer to give CSOs in-kind donations in the form of product44 they manu-
facture, be it a computer software or construction materials (ibid). According to the
same research, monetary donations comprises 24% of all donations; the share
of services provided by business pro bono and corporate volunteering comprises
10%.45 It is therefore important to find out whether the Georgian legislation allows
the giving of various donations.

As noted above, the Georgian legislation allows business to donate property to

CSO. According to the Civil Code, the concept of property implies all things and
intangible property “which may be possessed, used and administered by natural
and legal persons, and which may be acquired without restriction, unless this is
prohibited by law or contravenes moral standard (Article 147). Thus, the Civil Code
allows an entrepreneurial entity to make both material and in-kind donations (ICNL
& CSI, 2011).

Yet another form that enables business to provide financial support to CSOs is
the establishment of non-entrepreneurial (noncommercial) legal entity. Such a
noncommercial entity, regardless of tis entrepreneurial activity, may give CSOs
not only a donation but also a grant which may be a more flexible and effective
form of financial assistance. Several Georgian companies already apply this
form.

As regards corporate volunteering, the Georgian legislation does not know this
concept. Corporate volunteering means companies enabling their employees to
use some of paid time to do volunteer work; in addition, corporate volunteering
means business rendering services to CSOs free of charge.46 In this regard, it
must be said that the law which the Georgian Parliament adopted on 30 December
2016, regulates only volunteer relations with a host organization. Consequently,
the provisions of this law do not apply to corporate volunteering. Nevertheless, the
Georgian legislation does not prohibit business to allow its employees to use some
of their paid time towards public benefit activity or become a CSO volunteer.

44 For example, one of the largest donors, the company Oracle, gives software program for free to
schools, colleges, universities in 100 countries; pharmaceutical companies in the United Kingdom,
give medications for free to various medical organizations.
45 Data varies in different countries of the world. According to a survey, commissioned by UNESCO,
each of 132 surveyed US companies spends, on average, $78 million; each of 94 surveyed Chi-
nese companies spends, on average, $5 million; each of 14 surveyed Swiss companies - $38
million; each of 29 surveyed German companies - $18 million (BBE & EPG, 2015).
46 That’s why we discuss corporate volunteering in this chapter and not in the chapter on volun-
teering.

26
 Corporate Donation and Corporate Volunteering

Tax policy

In many countries various types of corporate donation are not considered a

taxable income of CSOs. Had it not been so, a giver or a receiver of such
donation would have to seek additional sums to pay a corresponding tax to a
state budget (ICNL & CSI, 2011; CEPR, 2012). The Georgian tax policy is not
uniform in this regard and requires a consistent analysis.

According to Article 99 of the Tax Code of Georgia, which was effective before
1 January 2019, profit tax exemption applied to grants, membership dues and
donations to CSOs. Donation, according to Article 8(4) of the same Code, was
defined as goods, services and funds received by a CSO as gifts. This meant
that individual donations to CSOs were exempted from the profit tax.

On 1 January 2019, the so-called Estonian model of levying profit tax entered
into force, fundamentally changing the peculiarities of CSOs taxation. The Par-
liament of Georgia deleted those provisions from Article 99 of the Tax Code,
which exempted grants and donations to CSOs from the profit tax. An explana-
tory note on the tax amendments states that the transfer to a new model of
levying profit tax means the exemption of CSOs from the profit tax because the
profit is not distributed among CSO founders.

More specifically, since 1 January 2019, a taxable amount for levying the profit
tax on an organization is not a type of income – be it a grant, donation or an-
cillary economic activity, but the conformity of spending by an organization
to the organization’s goals declared in its charter. Consequently, if corporate
donation received by a CSO is used towards charitable goals defined in the
organization’s charter or the Code, it is exempted from the profit tax. Article 10
of the Tax Code of Georgia lists forms and types of charitable activities which
include: human rights protection, protection of environment, development of
democracy, culture, art, sport, education, science, health protection, develop-
ment and protection of social welfare.

The Tax Code of Georgia also provides an incentive mechanism for business
companies to make corporate donations.47 Article 117 of the Code enables busi-
ness to deduct from taxable income the amount donated to a charitable organiza-
tion, also the market price of goods48/services supplied free of charge, but “not
more than 10% of the amount remaining after deductions under this Code from

47 Similar mechanism is practiced in many countries across the world and is aimed at encouraging
corporate charity (BTD, 2013).
48 Other than immovable property; the Tax Code does not apply the procedure specified in Article 117
to immovable property donated by business to a charity organization.

27
3. chapter

gross income.” A similar rule has applied to entrepreneurial subjects under the
so-called Estonian tax model enforced since 2017: a donation made to a charity
organization during a calendar year not exceeding 10 % of the net profit gained
by the organization during a previous calendar year shall not be subject to profit
taxation (Article 983).

It must be stressed that incentive mechanisms provided in Articles 117 and 983
apply only in case if business donates to a charity organization and not all CSOs
(non-entrepreneurial legal persons). The rule of granting a status of a charitable
organization is defined in Article 32 of the Tax Code; according to official data, there
are only up to 150 organizations in Georgia with the status of charitable organiza-
tion49 against over 20,000 organizations registered as SCOs.50 Therefore, these
mechanisms cannot have any significant impact on CSO funding.

49 In the assessment of many CSOs, the status of charity organization does not ensure them with
many tax benefits; consequently, they do not see any sense in obtaining this status. Moreover,
charity organizations are required to submit annual activity reports and financial statements certi-
fied by an independent auditor to the Revenue Service (Article 32 of the Tax Code).
50 Official data of the Public Registry.

28
4. Social and impact-oriented investments

Overview of the field

In the past few years, social and impact-oriented investing has often attracted at-
tention of state, business and CSO. It is an investment strategy that aims to com-
bine financial profit with social impact benefit and generate their simultaneous and
balanced growth (Oliver Wyman, 2016). Under this concept, the aim of investors to
gain profits is combined with social, environmental and ethnical goals; social and
impact-oriented investment may be understood as corporate social responsibility
translated and materialized in investment decisions; thus, it means streamlining
social issues in capital investments implemented for the aim of generating profits
(CSRDG, 2012).

There is no universal definition of social and impact-oriented investment: it is an

evolving concept with its essence, like terms denoting it, constantly changing. Ac-
cording to the approach of the Global Impact Investing Network (GIIN),51 social
investment may be made by business companies and individual investors as well
as CSOs and the state (for example, state pension fund’s social investing52).

In parallel to state efforts to stimulate social and impact-oriented investing, inter-

national incentives mechanisms have been devised. The most important interna-
tional instruments is the Principles for Responsible Investment adopted by the UN
in 2006 (UN, 2006). These principles rest on the idea that objectives of social,
environmental and corporate management will, over time, increasingly affect in-
vestment activity and combining them will, in the long run, lead to better financial
results, on the one hand, and on the other, satisfaction of public demands. As of to-
day, the principles have 1,853 signatories;53 each signatory is required to submit an
annual report on responsible investments (UNEP, 2016). Other instruments stimu-
lating social investment include the OECD Guidelines for Multinational Enterprises
(OECD, 2014) and the IFC’s Environmental and Social Performance Standards
(IFC, 2012).

51 GIIN was founded in 2009 and aims at raising awareness of social investment on the international
arena.
52 In 2000, in Sweden, based on the consensus of five political parties, the Parliament adopted the
law obligating the state pension fund management body to annually prepare a report; the report
shall contain information as to what extent the management body considers requirements of social
impact investment when investing social funds.
53 A signatory to the UN Principles for Responsible Investment may be a shareholder, investment
manager and service providers in investing sphere.

29
4. chapter

CSOs view the concept of social and impact-oriented investing as a mechanism

of social changes (Evenett & Richter, 2011). CSOs have important knowledge
of those social spheres which are not well known to business and consequently,
viewed as attractive for economic activity. However, social cooperation of state,
CSOs and business enables to exchange information and identify those social
spheres where investments and ethical business activity may be carried out (World
Economic Forum, 2013).

The concept of social and impact-oriented investments is not widely known

in Georgia. Discussions around CSR are more focused encouraging compa-
nies to observe ethical norms in their ongoing activities and engage in vari-
ous charity activities; less attention is paid to identifying possibilities of social
investing and mainstreaming CSR in decision making process. The Europe
Foundation ran special program for several years, which, inter alia, aimed at
introducing the topic of social and impact investing in business schools of lo-
cal universities.

Legal framework

The Georgian legislation does not contain special provisions regulating social and
impact investments. In such cases relevant persons apply those legal acts54 that
concern starting and running a business, or partnership between business and
CSOs. Moreover, there is no strategy which would identify those spheres that re-
quire social investments and would determine a legislative regime encouraging
such activity. State programs for funding startups do not envisage incentives for
impact investments.

Tax policy

Tax benefits are one of incentives for social and impact investments. Many coun-
tries have financial incentive and tax benefit schemes in place, which facilitate
socially responsible companies to conduct their activities. The tax legislation of
Georgia does not provide benefits for such type of activity. However, the govern-
ment of Georgia, sometimes, exempts various investments of state importance
from tax.

54 This mainly implies the Law of Georgia on Entrepreneurship, Civil Code, Tax Code and other sec-
toral laws.

30
5. Cross-sector cooperation

Overview of the field

Cross-sector cooperation implies voluntary and partner relations among various

sectors. All participants in this cooperation pursue common aim and share risks,
responsibilities, knowledge and benefits. Parties to cross-sector cooperation, usu-
ally, include the state,55 entrepreneurial and non-entrepreneurial entities and civil
society associations. The cooperation of these three sectors is known as a flexible
and effective instrument for tackling important global and national problems; it is
believed that such cooperation brings together resources, knowledge and interests
of each party, thereby facilitating the resolution of such social and public problems
which one sector would fail to solve (CSDRG, 2012). Cross-sector cooperation is
also known as Public-Private Partnership, PPP.56

There is no universal definition of cross-sector cooperation. According to the defini-

tion of European Commission, it implies cooperation between business and state
for the funding, improving and managing infrastructure and pubic services; the IMF
views cross-sector cooperation as an alternative to privatization; OECD describes
it as a contractual relationship between public and private actors, where the state
interest to provide public services coincides with the interest of private partners
(TUAC, 2010). According to the UN, Public-Private Partnership must be a long-
standing relationship where economic risks are, typically, assumed by business.
Cross-sector cooperation differs from relationship arising during public procure-
ment by its length and continuity (UN, 2008).

Governments across the world broadly apply the model of cross-sector coopera-
tion. This approach is especially popular in Canada, India, Australia and the United
Kingdom. Many countries support the development of cross-sector cooperation: for
example, in 2010, the government of France allocated 10 billion euros towards this
goal, while the Portuguese government allocated 7 billion euros; the government
of South Korea earmarks 15% of its fiscal incentive budget for this cause; some
governments have special state departments set up to promote public-private part-
nership (Hawkesworth, 2010).

55 The state implies entities of central government as well as of autonomous republics and local self-
governments.
56 The public-private partnership dates back to the Roman Empire. There may be recalled a number
of initiatives form history when state, business and society worked jointly on this or that issues.
However, PPP as a concept of consolidation and its promotion started in the 1970s.

31
5. chapter

Cross-sector cooperation also enables the implementation of development-orient-

ed initiatives pursuing social and public benefit especially when one of the parties
to the cooperation is a CSO. Such a cooperation may be either long- or short-term
while the participation of business be limited to one-off financial assistance. Busi-
ness engages in this type of public benefit projects not for profits, but as its CSR.57
Such cooperation is especially intensive in healthcare sector.

The idea of PPP has attracted justified criticism too. In researchers’ view, the
majority of PPP-related decisions has served the aim of business gains to the
detriment of public interest. PPP was often employed in privatization of public
property and handing this or that public service to private sector, which, despite
possible positive results in the short run, led to the increase in citizens’ spend-
ing and decrease in the access of society to privatized services (Horvat, 2019).
In response to this criticism, a new model of cross-sector partnership – Public-
Civil Partnership has been developing, which envisages addressing public and
social problems through cooperation and partnership between public entities
and civic associations. Although this concept is in its nascent stage, examples
can already be seen in the municipal governments of Barcelona, Zagreb, Vi-
enna, Bologna, Hamburg (Horvat, 2019). The idea of Public-Civil Partnership
places a special emphasis on the participation of citizens and views state and
municipal budgets as well as citizen and civil association donations as sources
of funding.

Cross-sector cooperation is not developed in Georgia, save some exceptions

when non-entrepreneurial persons, with the state funding, render public services
in various social areas58 (for example, management of houses for elderly people)
and grant financing of CSOs by the state.59 According to a CRRC survey, out of
282 surveyed CSOs 44 named the state funding as a source of income, which
comprises 40% of their income.

Apart from the above mechanisms there is no document which would determine
areas or cooperation between public, private and civil sectors and the role of state
in promoting it. Probability of spontaneous, un-concerted cooperation on the part
of the state is not high: on the one hand, business shuns cooperation with CSOs
as perceives them as politicized actors and hence, tries to avoid a possible dete-
rioration of relation with the government (USAID, 2017) while on the other hand,

57 For example, in 2003, upon the initiative of Federal Government of Germany, a program of PWD
employment began, within the scope of which private companies and CSOs, along with state pro-
grams, provided PWDs with opportunities to develop vocational skills. Another example of this is
the international initiative of AIDS vaccination which was established by public and private entities
in 1996 with the aim to develop HIV/AIDS vaccine.
58 These mechanisms which, typically, rely on voucher funding, are among state0fundign forms and
consequently, not discussed in this research.
59 This mechanism as well is viewed as a state funding and not cross-sector cooperation.

32
 Cross-sector cooperation

business sector does not enjoy a high level of trust in society and therefore, CSOs
shun cooperation with it (CRRC, 2018).

Nevertheless, a few examples of successful cross-sector cooperation can still be

cited in Georgia. The most outstanding, among them, is the construction of chil-
dren’s hospice when the author of the idea, Open Society Georgia Foundation,60
succeeded in raising GEL 1.5 million in donation. The land for the hospice was
purchased by the EVEX Medical Corporation while the largest monetary donation,
GEL 220,000 was made by the Administration of President of Georgia. According
to the author of the idea, in addition to citizens’ donations, companies involved in
the construction of the hospice, provided their services free of charge. Today, the
hospice is run by a cross-sector council comprising representatives of business,
CSO and arts and culture sector. So far, costs of running the hospice have been
covered, along with financing from the fund, by individual donations.61

The following subchapters provide the analysis of legal framework and tax environ-
ments for cross-sector cooperation.

Legal framework

Georgian legislation does not contain provisions regulating cross-sector coopera-

tion; nor does it define the term “public-private partnership.” Nonetheless, by ap-
plying various legal institutions, the legislative framework allows both shot- and
long-term cooperation.

According to the Civil Code of Georgia, legal persons may regulate their relations
and determine rights and responsibilities in agreement unless it is not prohibited
by law or does not conflict with the established order. The institution of donation
envisaged in Article 528 of the Civil Code enables CSOs to receive donations from
business for the achievement of particular objectives. Donors may determine an
objective and give financial means and other property for its achievement;62 this
objective may be the “common good” (Article 528).

As noted above, the state must be one of the parties to public-private partnership.
According to Georgian legislation the state may be a party to contractual rela-
tionship; moreover, in specified cases, it may assume contractual obligations and
demand the fulfillment of contractual terms from other parties to agreement. More-

60 Open Society Georgia Foundation is a CSO in Georgia; the author and implementer of the idea of
children’s hospice was Nino Kiknadze, an employee of Open Society Georgia Foundation.
61 Interview with Nino Kiknadze.
62 According to Article 147 of the Civil Code, property is all things (movable and immovable) and
intangible property (e.g. right of claim), which may be possessed or does not contravenes moral
standards.

33
5. chapter

over, according to the Law of Georgia on Grants, ministries, office of state ministers
and legal persons in public law63 may give grants (Article 3) which may become a
ground for cross-sector cooperation. A state organ64 may itself be a grantee (Article
4 of the Law on Grants) to implement an initiative. A different regulation is applied
to self-government bodies: according to the Law of Georgia on Grants and the Lo-
cal Self-Government Code, local self-government may be a grantee but municipal
bodies have no grant-making power.

According to the Law of Georgia on State Property, the state has the right to trans-
fer property to legal persons of private law, including CSOs, into their ownership,
or for use without charge, for a definite or indefinite period. This right is a crucial
issue for cross-sector cooperation. In addition, in accordance with the established
procedure, a local self-government has the right to transfer to a CSO or business
company the municipality’s movable and immovable property by direct transfer,
without auction, with the right to use without charge, conditionally or uncondition-
ally. A decision on the transfer of municipality’s property with the right to use with-
out charge is made by the executive body of self-government (Mayor) with the
approval of representative body of self-government (Sakrebulo) (Article 54 of the
Local Self-Government Code).

It must be noted that public-private partnership may require the establishment of

a new legal entity. Georgian legislation is very flexible in this regard. The state,
entrepreneurial persons specified in the Law of Georgia on Entrepreneurship as
well as non-entrepreneurial persons specified in the Civil Code may, in accordance
with procedure stipulated in law, establish a legal entity, no matter entrepreneurial
or non-entrepreneurial (Chapter II of Section I of the Civil Code of Georgia; Law of
Georgia on Legal Entities under Public Law). In addition, enterprises established
by the state where 50% or more of the equity is owned by the state, may even
receive immovable property, that law prohibits to privatize, with the right to use
without charge (Paragraph 3 of Article 36 of the Law of Georgia on State Property).

Tax policy

The Tax Code of Georgia does not contain special provisions concerning cross-
sector cooperation. Operations within the scope of such cooperation are subject
to the tax regime similar to the regime applied to other entrepreneurial and social
activities.

63 Except for local self-government which has no power of grant-making.

64 According to Article 4 of the Law of Georgia on Grants, the grantee may be: the state of Georgia
as the organ authorized by the Prime Minister of Georgia, the government of Georgia as the organ
authorized by the government of Georgia, organ of state authority and local self-government, legal
person in public law of Georgia.

34
 Cross-sector cooperation

The so-called Estonian model of levying profit tax, which entered into force on
1 January 2019, exempts an organization’s income, including grants and dona-
tions, from the profit tax if it is used towards charitable activities defined in the
organization’s charter or the Code. Article 10 of the Tax Code of Georgia lists
forms and types of charitable activities which include: human rights protection,
protection of environment, development of democracy, culture, art, sport, edu-
cation, science, health protection, development and protection of social welfare.

Furthermore, the Tax Code enables business to deduct from taxable income the
value of donations.65 This incentive mechanism applies only in case when busi-
ness donates to a charity organization and not all CSOs (non-entrepreneurial
legal persons). The rule of granting a status of a charitable organization is de-
fined in Article 32 of the Tax Code; according to official data, there are only up to
150 organizations in Georgia with the status of charitable organization against
over 20,000 organizations registered as SCOs.

65 “not more than 10% of the amount remaining after deductions under this Code from gross income”
(Article 117 of the Tax Code). A similar rule applies in case of so-called Estonian tax model which
entered into force in 2017 a donation made to a charity organization during a calendar year not
exceeding 10 % of the net profit gained by the organization during a previous calendar year shall
not be subject to profit taxation (Article 983).

35
6. Social entrepreneurship

Overview of the field

Social entrepreneurship has been attracting a growing interest over the past few
years. It implies the use of entrepreneurial methods and approaches for attaining
social objectives. In other words, social entrepreneurship is a business pursuing
not only the goal to generate profit or personal financial gains but also the mission
to generate public benefit. Social entrepreneurship normally means the implemen-
tation of economic activity by social, non-entrepreneurial entities. A dual nature of
social entrepreneurship – an underlying social objective, on the one hand, and on
the other, entrepreneurial means and methods for achieving it, makes this concept
somewhat difficult to handle.

Although the signs of such type of activity can be traced back to the 19th century
US and European countries, the concept of “social entrepreneurship” appeared in
the 1970s while its intensive development started in the 1990s (OSGF, 2017). That
coincided with the period when the formation of a new world order began: the idea
of great power was experiencing crisis in the US and Europe while entrepreneurial
and individual initiatives were declared as a key solution to it. Today, social entre-
preneurship takes on different forms and directions in various countries. Though
lacking a universal definition,66 social enterprise has several characteristic features
(ICNL, 2015):

(1) Governance. Social enterprise is a voluntarily established organization that is inde-

pendent in its activity and not directly subordinated to any public entity. A social enter-
prise may be a provider of public service but the state is not involved in its management
either directly or indirectly. A social enterprise is usually established by non-entrepre-
neurial legal entities or, act as social enterprises within the scope of their economic ac-
tivity. In exceptional cases, a legal person existing in the form of enterprise may also be
considered a social enterprise. However, in such a case, it is central for this enterprise
to give preference to social objective over the objective of profit.

(2) Economic activity. A social enterprise is engaged in a production process - pro-

ducing goods and/or selling services.67 In contrast to traditional CSOs and state
bodies, the viability of social enterprise depends on the efforts of its employees. It

66 According to the definition of Social Enterprise Alliance, social enterprise is an organization or an

enterprise that implements social mission through an entrepreneurial approach.
67 By definition, a sphere of activity of social enterprise cannot be so-called unethical fields of economy,
for example, tobacco or arms business. No other restrictions are specified in the literature.

36
 Social entrepreneurship

is believed that a social enterprise cannot rely on volunteer work alone, it must use
the work of at least one paid employee.

(3) Social purpose. A social enterprise has an explicit, identified social purpose
towards which it employs production methods. Profit of a social enterprise is not
distributed among its founders, but used for the achievement of social objectives.
A social enterprise may allow a limited distribution of profits among its founders/
shareholders, but it is prohibited to distribute the entire profit – the use of produc-
tion methods to further social goals must remain underlying principles.

One in every four newly established enterprises in the EU is a social enterprise

(European Commission, 2014). Each EU country went through its unique path of
first, recognizing and then, promoting social entrepreneurship. However, in almost
every case, social entrepreneurship was linked to ideas of social economy (ECNL,
2012). In parallel to its growing popularity, the concept of social entrepreneurship
is being gradually institutionalized and politically recognized, including, in terms
of new organizational-legal forms of private law entities. Several countries have a
specific legal form of social enterprises; some countries apply several correspond-
ing legal forms and social enterprises have a possibility to choose among them. In
discussions about a concept of social enterprise we are recommended not to limit
ourselves to one or several particular legal forms, not to confine it to organizational-
legal forms but leave an open space for the implementation of such activities.

Social entrepreneurship is a relatively new concept to Georgia. Georgian CSOs

are not, usually, engaged in entrepreneurial activities. The CSRDG database of so-
cial enterprises lists only 40 such enterprises. This is often explained by the lack of
knowledge of entrepreneurial activity and methods.68 According to a CRRC survey,
in 2016, only 56 among the surveyed 282 CSOs (20% of surveyed organizations)
were engaged in economic activity, including only 23 CSOs (8% of surveyed orga-
nizations) in social entrepreneurship. The share of social entrepreneurship income
in the revenues of these organizations is small, at 8%, on average (CRRC, 2018).

The legal framework, instead of encouraging, restricts the establishment of social

enterprises in many aspects. For example, state programs designed to support
start-ups,69 do not mention social enterprises or identify social enterprise as a pri-
ority. In the following subchapters we will discuss legal regulations and tax regime
concerning social enterprises.

68 It is noteworthy that Georgian CSOs have access to international assistance in contrast to Euro-
pean countries where international donor assistance is restricted.
69 For example, LEPL Enterprise Georgia of the Ministry of Economy and Sustainable Development;
see, http://enterprisegeorgia.gov.ge/ [last accessed on 18.03.2019]. Also, Startup Georgia, founded
by the state investment fund/joint stock company partnership fund; see, http://startup.gov.ge [last ac-
cessed on 18.03.2019]. None of these programs prioritize social enterprise.

37
6. chapter

Legal framework

The Georgian legislation does not provide a specific legal form of social enterprise.
Nonetheless, CSOs are not deprived of a possibility to implement such activity.

Any civil, non-entrepreneurial legal person may perform any activity which is not
prohibited under the Georgian legislation. In addition, according to the Civil Code
of Georgia, non-entrepreneurial person may engage in an auxiliary entrepreneurial
activity70 the profit from which shall be used for achieving public benefit objectives
of the non-entrepreneurial legal person. In other words, according to Article 25(5)
of the Civil Code, profit from auxiliary entrepreneurial activity cannot be distributed
among founders, members, donors, management and persons with representative
powers of the legal entity,71 but used for the achievement of objectives that benefit
public.

According to Organic Law of Georgia on the Suspension and Prohibition of Activi-

ties of Public Associations, a court may suspend, and in cases stipulated in law,
ban the activities of those CSOs which “has substantially engaged itself in entre-
preneurial activities” (Article 3). Although neither the Civil Code nor the Organic
Law defines the concept of auxiliary entrepreneurial activity, it is widely accepted
that “auxiliary entrepreneurship” always serves social objectives of non-entrepre-
neurial legal entities – the major objective of a non-entrepreneurial legal person is
to make benevolent social impact while entrepreneurial activity is declared as a
means to achieve this end.72 Consequently, a public non-entrepreneurial legal en-
tity has the right to perform entrepreneurial activity on any scale provided the profit
for this activity is spent for attaining social goals, not distributed among founders,
members and leadership. Organization distributing its profits from auxiliary eco-
nomic activity among these persons instead of using towards a social goal, risks
being suspended the status or even banned.

In this regard, it must be noted that CSOs find it difficult to separate income, profit
and expenditure of entrepreneurial activity from those of non-entrepreneurial ac-

70 The Civil Code does not define social entrepreneurship. According to the Law of Georgia on Entre-
preneurship, entrepreneurial activity is “legitimate and repeated activity carried out independently
and in an organized manner to gain profit” (Article 1).
71 Even in case of liquidation of a non-entrepreneurial legal entity, the property remaining after the
liquidation is not transferred to founders, members, donors or managers. According to Article 38 of
the Civil Code, the property remaining after the liquidation is transferred to another non-entrepre-
neurial legal person pursuing similar objectives, or the state, in accordance with the rule stipulated
in the law.
72 According to the decision #3k/939-01 of the Supreme Court of Georgia, “registration may only be
abolished when this organization materially moves to commercial activity […]. This will occur only
when it becomes established that the profit generated by economic activity is distributed among
members of the association.”

38
 Social entrepreneurship

tivity. With two types of revenue – taxable and non-taxable, CSOs find it difficult,
for example, to exactly identify when separate resources were used for entrepre-
neurial and non-entrepreneurial activities. To eradicate this and similar problems,
the Georgian legislation allows a non-entrepreneurial legal entity to establish an
entrepreneurial legal entity. Such entrepreneurial legal entity will be able to engage
in economic activity without any limitation while the sole beneficiary of the profit will
be the founding non-entrepreneurial entity which shall sue the profits for furthering
social objectives. An enterprise established in this form is a social enterprise as it
channels all its profit towards attaining a social goal.

Along with the regulatory legislation, we should mention the access of social en-
terprises to finances. According to the Law of Georgia on Grants, entities specified
in the Law on Entrepreneurship,73 are not eligible for grants. Moreover, means ob-
tained by CSOs engaged in economic activity for entrepreneurial aims shall not be
regarded as grants74 (Article 2). Thus, the Georgian legislation does not qualify the
means used for entrepreneurial purposes as grants regardless of legal status of a
giver or receiver of these means.

It is worth to note that the Parliament of Georgia is now in the process of considering
the draft legislative amendments prepared by the Center for Strategic Research and
Development of Georgia,75 which aim to regulate social entrepreneurship and de-
termine the state policy framework for its development. According to the proposed
amendments, a social enterprise shall be defined as a legal person76 duly registered
under the Georgian legislation, which (a) is established to promote social equality,
employ vulnerable groups, also achieve social aims in the fields of education, cul-
ture, health care, sport and environmental protection; (b) carries out entrepreneurial
activity and a large part of its income is made up of proceeds from entrepreneurial
activity; (c) reinvests at least 70% of its profit into activity carried out towards the
achievement of social goals declared in its charter; (d) is run by democratic princi-
ples and can make changes to its charter and the goals declared in its charter by at
least 80% of the votes; (e) is not linked or subordinated, either directly or indirectly,
to central or local government bodies. According to the package of amendments,
decision making in a social enterprise does not depend on the amount of share or
stocks of founders, but on the principles of free will, democratic management, social
responsibility, justice, equality, transparency and sustainability.

73 Entities specified in the Law on Entrepreneurship are: a limited liability company, joint-stock com-
pany, cooperative, general partnership, limited partnership, individual entrepreneur.
74 The exception to this rule under the law is means received by an entity having the status of agri-
cultural cooperative and amount received to attain political aims.
75 The draft legislative amendments, relevant conclusions, explanatory notes and other material are
available at the website of the Parliament. See https://info.parliament.ge/#law-drafting/12813 [last
accessed on 18.03.2019]
76 According to draft legislative amendments, a social enterprise may register as a limited liability
company, a joint stock company and a cooperative.

39
6. chapter

In the event of adoption of the draft law, the state will assume an obligation to
support the development of social entrepreneurship and enhance possibilities for
social enterprises to obtain soft loan resources and grants. Furthermore, according
to the draft law, the state will assume an obligation to give, in the event of equal
conditions, preference to goods and services of social enterprises in public pro-
curements.

Tax policy

the Georgian legislation does not specify a special status of social enterprises.
Consequently, the Tax Code of Georgia does not contain provisions which would
set a different tax regime for social enterprises. The taxation of a Georgian social
enterprise depends on its legal form.

Let’s first discuss a social enterprise with a legal status of non-entrepreneurial

(non-commercial) legal entity and is engaged in ancillary economic activity. Article
9 of the Tax Code defines economic activity as any activity undertaken to gain
profit, income or compensation, irrespective of the results of such activity; while
according Article 32(3) of the Tax Code, ancillary economic activity that serves the
main purposes of an organization shall not change the organization’s charitable
character. Hence, an organization is entitled to carry out an economic activity – an
ancillary nature of this activity only means that the profit and income received shall
serve the main purposes of the organization. The Georgian legislation prohibits
the distribution of profit from such activity among management and persons with
representative power.

On 1 January 2019, the so-called Estonian model of levying profit tax entered into
force, fundamentally changing the peculiarities of CSOs taxation. According to the
amendments, a taxable amount for levying the profit tax on an organization is not
a type of income – be it a grant, donation or ancillary economic activity, but the
conformity of spending by an organization to the organization’s purposes declared
in its charter. According to a new wording of Article 97 of the Tax Code, an orga-
nization engaged in an ancillary economic activity will be subject to the profit tax
if it has: (1) made the spending that is not related to economic activity; (2) made
the spending that is not related to purposes of its activity or charitable activity
specified in the Tax Code;77 (3) made the spending that is not related to the aim of
grant agreement; (4) provided goods/services free of charge, that is not related to
purposes of its activity; (5) made a representative spending that exceeds the limit
set in the Tax Code.

77 Article 10 of the Tax Code of Georgia lists forms and types of charitable activities which include:
human rights protection, protection of environment, development of democracy, culture, art, sport,
education, science, health protection, development and protection of social welfare.

40
 Social entrepreneurship

As regards social enterprises with entrepreneurial status, they do not enjoy tax
benefits of other type. Much like legal entities specified in the Law of Georgia on
Entrepreneurship, they are exempt from profit tax except in cases when obtained
profit is distributed in the form of dividend or envisages such distribution that is not
related to the business activity of the entity. Thus, the new model envisages taxa-
tion not upon the receipt of profit but upon the distribution thereof.

Apart from profit tax, benefits are established for organizations on property tax too:
property tax is not levied on the property78 of an organization if it is not used for eco-
nomic activity whereas the property which is used for economic activity is subject
to the property tax. Consequently, a CSO that carries out ancillary entrepreneurial
activity is not exempt from the property tax.

78 This does not apply to the property of organization in the form of the land.

41
7. Community foundation

Overview of the field

Community foundation is a charity community organization which works to improve

the quality of life of population in a defined geographic territory. Activity of commu-
nity foundation, usually, implies pooling financial means to support charity and pub-
lic benefit activities. The main source of income of community foundation is dona-
tion from citizens, families and business in a defined geographic territory. However,
community foundations are not prohibited to receive state grants and international
assistance. It is worth noting that community foundations finance not only charity
initiatives but business start-ups and social enterprises pursuing the goal of em-
powerment of local pupation (Garson, 2013; Sacks, 2014).

The first community foundation was created in the United States, Cleveland (Ohio)
in 1914 and then spread to other US cities and towns. According to the data of
Community Foundation Atlas,79 1,863 community organizations exist across the
world.80 The total budget of community foundations exceeds $5 billion. Community
foundations largely support education of community members, social services, de-
velopment of arts and culture and health care81 (CFA, 2014).

Community foundation is viewed as a mechanism for dealing with problems of a

community in a particular territory - a region, city, village or neighborhood. Apart
from pooling financial resources to tackle community problems, community founda-
tions contribute to the development of social trust among citizens by enhancing a
shared sense of community and focusing on common problems (Graddy & Wang,
2009). In this context it is important that when planning its activity, a foundation
conducts a poll of citizens and also reports on the performance to the population
of the community. While recognizing benefits of community foundations it is impor-
tant to note that it cannot replace the responsibility of a local government and the
state to solve complex problems such as, for example, poverty, social exclusion or
homelessness. In researchers’ view, community foundation may facilitate the solu-

79 Community Foundation Atlas is a project of Cleveland community foundation, which was created
in 2014 to mark the 100th anniversary of the foundation. The project aims at gathering information
about community foundations worldwide and promoting them. For additional information see, com-
munityfoundationatlas.org [last accessed on 18.03.2019].
80 According to the same data, community foundations operate in North America – 1032, Europe –
678, Asia – 62, Oceania – 56, Africa – 31 and South America – 11.
81 Other priority areas are: environmental protection (9.6%), child support (8.7%), economic develop-
ment of community (5.9%), housing issues (3.3%). For additional information, see communityfoun-
dationatlas.org [last accessed on 18.03.2019].

42
 Community foundation

tion of social problems, but cannot take efforts which must be undertaken by the
state (Harrow & Jung, 2016).

As many as 70% of current community foundations have been created over the
past 25 years. According to a global research, the establishment of community
foundations is, more frequently, the result of efforts of community leaders and com-
munity activism. Among important factors encouraging the creation of a community
foundation is the desire of community to make change in their economic situation
and a preferential legal and tax environment ensured by the state (CFA, 2014).
The key area in the activity of community foundation is grant-making in prioritized
areas. A grantee may be a natural as well as a legal person. Community founda-
tions often cooperate with schools, universities CSOs and enterprises operating in
their defined territory. A community foundation is, typically, governed by a council
comprising representatives of various interest groups (Hoyt, 1996).

Community foundation is not a common practice in Georgia; nor is a state concept

developed on the creation of such foundations. Nevertheless, with the assistance
of Taso Foundation,82 for example, several community foundations were estab-
lished in various regions of Georgia. According to official information, with intel-
lectual and technical assistance from Taso, 14 community foundations operate in
various regions of Georgia;83 11 of them are registered organizations, eight organi-
zations already has some grant-making experience and five are unregistered. The
registered foundations are non-entrepreneurial entities. According to information
provided by Taso, several community foundations operate only within the territory
of one village, though there are foundations that cover several villages. It is also
worth noting that some community foundations have identified priority areas, for
example, domestic violence and women’s rights, while others do not define such
thematic limits and work on all problems of relevant communities. Over the pe-
riod between 2013 and 2016, Taso-supported community foundation financed 90
small grant projects with the total value reaching GEL 84,778. Projects financed by
them include improvement works on roads, squares, village library, kindergarten
as well as empowerment of women and protection of their rights, development of
computer skills among population, initiatives of citizen participation in local self-
government.84 In the following paragraphs we will discuss legal and tax environ-
ment related to community foundations.

82 Taso foundation is a Georgian CSO, affiliate of Open Society Georgia Foundation, which works on
women’s right and supports philanthropic activities. Taso Foundations defines a community foun-
dation as “such conscious activity of community, which helps perceive common work as personal
work; this is a responsibility not only for personal but also shared property, interests, environment
and people. This is a will to make change in joint effort, to facilitate social changes and to live a
decent life.”
83 According to information provided by Taso Foundation, community foundations operate in Kakheti,
Shida Kartli, Mtskheta-Mtianeti, Samtskhe-Javakheti, Samegrelo and Imereti.
84 Interview with Marina Tabukashvili, the manager of Taso Foundation.

43
7. chapter

Legal framework

The Georgian legislation does provide a special legal status of community foun-
dation. However, the existing legislative framework allows the establishment and
operation of community foundation.

A community foundation may be established in Georgia as a non-entrepreneurial

legal entity defined in the Civil Code. According to the Civil Code of Georgia a
non-entrepreneurial legal entity may perform any activity which is not prohibited
under the Georgian legislation. Such activities include pooling assets for the sup-
port of charitable, social, cultural, scientific-research and educational activities
and then, giving it for these reasons. Besides, a non-entrepreneurial legal person
may determine an acceptable form of governance and set a corresponding gov-
erning body. It should be noted that the Civil Code allows a non-entrepreneurial
legal person to perform its activities in a defined geographic area – region, city,
village and community (Book I, Section I, Chapter II of the Civil Code). As noted
above, such a power is vital for the concept of community foundation.

The Civil Code allows a non-entrepreneurial legal entity to receive membership

fees and donations.85 According to the Law on Grants, a non-entrepreneurial legal
ty may get and give grants as well as get a state grant. Several ministries86 of Geor-
gia already give state grants (Articles 2-4 of the Law on Grants).

One of important issues seen as a problem by community foundations is that

the absence of grant-making power of self-governments.87 The Law of Georgia
on Grants, much like the Local Self-Government Code, does not authorize local
self-governments to issue grants to community foundations. Given that community
foundations have no access to international financing and do not receive large in-
dividual and corporate donations either, grants from local self-governments would
significantly enhance their viability.

It should also be noted that at the end of 2016, the Parliament of Georgia adopted
the Law on Volunteering which enables non-entrepreneurial legal persons, includ-
ing community foundations, to use work of volunteers.88

85 Donations include all movable and immovable property, intangible assets and financial means
(Civil Code of Georgia, Articles 528 and 147).
86 It should be noted that procedures for awarding grants, approved by ministries of Georgia, are not
uniform.
87 The manager of Taso Foundation regards prohibiting local self-governments to award grants as
one of most important shortfalls of the legislation.
88 A volunteer is a person who voluntarily and gratuitously helps a CSO in attaining it objectives. A
volunteer may be a natural person who has attained the age of 16. See, the Law of Georgia on
Volunteering.

44
 Community foundation

Tax policy

The Tax Code of Georgia does not set a special taxation regime for community
foundations. Consequently, they are taxed as other non-entrepreneurial legal per-
sons. In the following paragraphs we will review those provisions of the Tax Code,
which have a special meaning for community foundations.

According to the Tax Code of Georgia, effective before 1 January 2019, profit tax
exemption applied to grants,89 membership dues and donations to community
foundations. Donation, was defined in Article 8(40) of the Code as funds, goods
and services provided as gifts. According to the wording enforced on 1 January
2019, a community foundation having the status of non-entrepreneurial legal entity
is exempted from profit tax in accordance with the procedure specified in Article
97(3) of the Tax Code.

There is another important issue that concerns the taxation of community foun-
dations. Although volunteers do not receive salaries, activities performed by
them for community foundations involve some costs, for example, transpor-
tation and communications costs. Such expenses, according to the Law on
Grants, shall be compensated by host organizations (Article 5). It is noteworthy
that the Tax Code qualifies such compensation to a volunteer as a taxable in-
come and accordingly, levies income tax.90 As a result, the cost of the use of
volunteer work increases for community foundations, as they have to “top up”
a compensation intended for volunteer with the income tax. Such approach is
known as “volunteer tax” in literature.

Donors to community foundations may be both natural and legal persons.91 Ac-
cording to the Tax Code, if individual donations to an organization are used for
charitable purposes declared in a charter of the organization or defined in the tax
Code, the organization is exempted from the profit tax.

89 A grantee who buys goods provided in the grant agreement and/or receives services under the
same agreement in compliance with the legislation of Georgia, may obtain a deduction or refund
under this article of the value added tax paid for such goods/services (Article 63(5) of the Tax
Code). Moreover, the import of goods under the grant agreement is exempted from the tax (Para-
graph 3, Article 63 of the Tax Code).
90 According to Article 100(3) of the Tax Code, gross income is income earned in any form and/or
through any activity, namely: a) salary income; b) income earned from economic activity, which is
not related to employment; c) other income not related to employment and economic activity. Thus,
compensation given to a volunteer is income and a host organization, as a tax agent, shall deduct
income tax (save the exceptions stipulated in the Tax Code).
91 See, Articles 983 and 117 of the Tax Code of Georgia which specifies incentive mechanism for
business donations.

45
7. chapter

The Tax Code of Georgia also provides an incentive mechanism of corporate dona-
tions for business companies.92 Article 117 of the Code enables business to deduct
from taxable income the amount donated to a charitable organization, also the
market price of goods93/services supplied free of charge, but “not more than 10%
of the amount remaining after deductions under this Code from gross income.” A
similar rule has applied to entrepreneurial subjects under the so-called Estonian
tax model enforced since 2017: a donation made to a charity organization during
a calendar year not exceeding 10 % of the net profit gained by the organization
during a previous calendar year shall not be subject to profit taxation (Article 983).
This rule may be applied by entrepreneurial subject to community foundations hav-
ing a status of charitable organization. The rule of granting a status of a charitable
organization is defined in Article 32 of the Tax Code.

92 Similar mechanism is practiced in many countries across the world and is aimed at encouraging
corporate charity (BTD, 2013).
93 Other than immovable property; the Tax Code does not apply the procedure specified in Article 117
to immovable property donated by business to a charity organization.

46
8. Crowdfunding

Overview of the field

Crowdfunding is a relatively new form of non-state funding of CSOs. It means rais-

ing money on a large scale through various campaigns by CSOs.94 In such cases,
CSOs call on citizens to donate money for a particular public benefit activity.95 In
applying this funding mechanism, CSOs pursue the objective of reaching as many
people as possible as because citizens, typically, make small donations. In 2014,
the European Commission held public consultations on potential benefits of crowd-
funding and established that with this mechanism CSOs may alleviate their depen-
dence on traditional sources of income and stir up interest among citizens towards
tackling common community problems (European Commission, 2014).

Crowdfunding is typically carried out via electronic platforms. There are inter-
national as well as regional and national platforms96 that connect CSOs with
citizens and offer them online modules of money transfer. According to the
European Center for Not-for-Profit Law (ECNL), national platforms are more
effective as citizens of a relevant country better understand the context of a
particular activity and also, are not charged a high banking fee on the transfer
of donation (ECNL, 2014).

According to the CSO Sustainability Index of the US State Department, crowdfund-

ing has been gaining in popularity as a source of funding in Eastern Europe and
Eurasian region. While, in the past, used mainly for raising funds for social, hu-
manitarian and environmental issues, crowdfunding is already applied for financ-
ing initiatives such as same-sex marriages, exposing corruption of high officials,
et cetera (USAID, 2017). Besides, according to the Index, this non-state funding
mechanism has been taking on a new dimension in countries where governments
restricted the access to international financing. For example, in 2015, in Belarus,
CSOs raised $160,000 through this mechanism and almost doubled the indicator
in 2016. In parallel to emphasizing the benefit of crowdfunding, CSOs also note an

94 Crowdfunding mechanism is used by business too when, for example, reis to raise funds for a busi-
ness initiative through public offer of shares. Such relations in Georgia is regulated by the Law of
Georgia on Securities Market. This issue is not addressed in this research.
95 There are various models of crowdfunding. One of them is citizens’ donation to CSOs and this form
is applied by CSOs. Other forms, for example, when small investors get share in equity instead of
funding, is not virtually used by CSOs.
96 Examples of international platforms are: Causes.com, Kickstarter.com, Crowdrise.com. As regards
national platforms, the Czech Republic has darujme.sz, Slovakia - Darujme.sk and startlab.sk,
Poland - Dobroczynnosc.com [last accessed on 18.03.2019].

47
8. chapter

instable nature of this mechanism which makes it only an auxiliary mechanism of

raising funds (USAID, 2017).

Crowdfunding is not much practiced in Georgia. According to CRRC survey, only

11 of 282 surveyed CSOs (CRRC, 2018) applied this mechanism. Although elec-
tronic donation modules have appeared on webpages of CSOs, organizations do
not take much effort in this direction. It should be noted as well that a few organiza-
tions used this mechanism to raise funding for separate initiatives in the past few
years. An example of this is the organization, Soviet Past Research Laboratory,
which implemented several research projects with the donations from citizens and
published books about Soviet and pre-Soviet past of Georgia. According to the
manager of the organizations, they intend to use this model for preparation of new
publications in future too.97 The following subchapters offer a review of legal and
tax environment of crowdfunding.

Legal framework

Crowdfunding is a legal activity under the Georgian legislation. CSOs are al-
lowed to perform any activity not prohibited by law. True, the legislation does
not mention the concept of crowdfunding, but the institution of gift and donation
enables such legal relationship. According to Articles 524 and 528 of the Civil
Code, CSOs may receive gifts and donations from natural and legal persons. The
Civil Code does not differentiate between an individual donation and a donation
through crowdfunding.

Tax policy

The Tax Code of Georgia does not contain any special provisions for regulating
crowdfunding campaigns. However, any donation from a natural person to a CSO
is exempt from profit tax regardless of the amount of donation (see the chapter on
individual donations). Tax regulation of corporate donations in case of crowdfund-
ing was discussed in the subchapter on corporate donation.

97 Interview with Irakli Khvadagiani, a researcher at Soviet Past Research Laboratory.

48
 Bibliography

Sh. Murghulia, Z. Modebadze, I. Datuashvili (2017). Social Entrepreneurship Handbook

(second edition). Center for Strategic Research and Development of Georgia.
V. Natsvlishvili (2011). Volunteerism - International Practice and Georgia. Civil Society In-
stitute.
V. Salamadze, L. Paniashvili (2017). State Funding Mechanisms for Civil Society Organiza-
tions in Georgia. Civil Society Institute.
V. Salamadze, M. Latsabidze (2017). State Funding for Civil Society Organizations - Best
Practice Research. Civil Society Institute.
Ministry of Sport and Youth Affairs of Georgia (2015). The State Youth Policy of Georgia.
Public Policy, Advocacy and Civil Society Development in Georgia (G-PAC) (2014). Report
on Civic Engagement.
L. Khoperia (2012). Corporate Social Responsibility Handbook. Center for Strategic Re-
search and Development of Georgia.
Atkinson, A. B. (2012). Charitable Giving and Economics in Charitable Giving and Tax Poli-
cy: A Historical and Comparative Perspective (Fack, G., Landais, C. eds.). CEPR.
Bakan, J. (2015). The Invisible Hand of Law: Private Regulation and the Rule of Law. 48
Cornell International Law Journal, Issue 2.
Balkan Trust for Democracy (2013). Tax Laws Affecting Philanthropy in the Countries of
South-Eastern Europe.
BBE & EPG (2015). Business Backs Education: Creating a Baseline for Corporate CSR
Spend on Global Education Initiatives.
Cafaggi, F., Renda, A. (2012). Public and Private Regulation: Mapping the Labyrinth. CEPS.
Caucasus Research Resource Center (CRRC) (2018). Georgian Civil Society Sustainabil-
ity Initiative – Baseline Study of the Project.
Caucasus Research Resource Center (CRRC) (2015). Caucasus Barometer.
Charities Aid Foundation (CAF) (2015). 2015 World Giving Index – A Global View of Giving
Trends.
Charities Aid Foundation (CAF) (2014). Rules to Give by: 2014 Global Philanthropy Legal
Environment Index.
Community Foundation Atlas (2014). Dimensions of the Field: An In-depth Analysis of the
Community Foundation Movement.
ECNL (2014). New Practices in Raising Domestic Funds by CSOs in Europe.
ECNL (2015). Comparative Analysis of the Regulatory Framework for Social Enterprises.

49
Bibliography

Elbayar, K., Hadzi-Miceva, K., Shea, C. (2009). Laws and Policies Affecting Volunteerism
since 2001. International Center No-for-Profit Law & European Center Not-for-Profit Law.
European Center for No-for-Profit Law (ECNL) (2014). Volunteering: European Practice of
Regulation.
European Center for Not-for-Profit Law (ECNL) (2015). Comparative Analysis of the Leg-
islations Regulating the Treatment of CSOs with Regard to the Personal Income tax and
Profit Tax Laws.
European Commission (2013). Tips and Tricks for Advisors: Corporate Social Responsibil-
ity for Small and Medium-Sized Enterprises.
European Commission (2014). Responses to the Public Consultation on Crowd-funding in
the EU.
European Commission (2014). The Social Business Initiative of the European Commission.
Evenett R., Richter K. H. (2011). Making Good in Social Impact Investment: Opportunities
in an Emerging Asset Class.
Graddy, E., Wang, L. (2009). Community Foundation Development and Social Capital. 38
Non-Profit and Voluntary Sector Quarterly, Issue 2.
Harrow, J., Jung T. (2016). Philanthropy and Community Development: The Vital Signs of
Community Foundation?. 51 Community Development Journal, Issue 1.
Hawkesworth, I. (2014). Public-Private Partnerships: Making the Rights Choice for the
Right Reason.
Horvat, V. (2019). Real Democracy in Your Town: Public-Civic Partnerships in Action. Green
European Foundation.
Hoyt, C. R. (1996). Legal Compendium for Community Foundations. Council on Founda-
tions.
IFC (2012). IFC Standards on Environmental and Social Sustainability.
Kennedy, M. D. (2009). A Public Sociology of Emerging Democracies: Revolution, Gender
Inequalities, and Energy Security. Michigan University.
Khozi Mukwashi, A., Wallace, T., Chao, M. et al (2015). State of the World’s Volunteerism
Report 2015. United Nations Volunteers.
Lortkipanidze, S., Pataraia, T. (2014). Mapping Study of Civil Society Organizations’ En-
gagement in Policy Dialogue in Georgia. Civil Society Dialogue for Progress.
Lutsevych, O. (2013). How to Finish a Revolution: Civil Society and Democracy in Georgia,
Moldova and Ukraine. Chatham House.
Mathou, C. (2010). Study of Volunteering in European Union. GHK.
National Democratic Institute (NDI) (2017). Georgia Public Opinion Research – June 2017.
Natsvlishvili, V., Mkheidze, I., Ullman, R. (2011). Analysis of Georgian Tax Code Concern-
ing the Financial Sustainability of Non-Profit Legal Entities and Charitable Organizations.
Civil
Society Institute & International Center for Non-for-Profit Law.
Natsvlishvili, V., Salamadze, V., Paniashvili, L. (2018). Concept Note on Reforming CSO
State Funding System. Civil Society Institute.
50
 Bibliography

Nodia, G. (2005). Civil Society Development in Georgia: Achievements and Challenges.

Caucasus Institute for Peace, Democracy and Development.
OECD (2014). The UN Principles for Responsible Investment and the OECD Guidelines
for Multinational Enterprises: Complementarities and Distinctive Contributions.
Oliver Wyman (2016). Corporate Social Investment – Gaining Traction. Big Society Capital.
Pinol Puig, G. (2016). Situation Analysis of Civil Society in Georgia. Europe Foundation.
Reisner, O. (2018). On the Specifics of the Development of Civil Society in Georgia in Mod-
ernization in Georgia: Theories, Discourses, Realities (Zedania, G. (ed.), Bern/Berlin.
Rooney, P. (2014). Study of High Net Worth Philanthropy: Issues Driving Charitable Activi-
ties among Wealthy Households. Indiana University, Lilly Family School of Philanthropy.
Sacks, E. W. (2014). The Growing Importance of Community Foundation. Indiana Uni-
versity.
Steurer, R. (2010). The Role of Governments in Corporate Social Responsibility: Charac-
terizing Public Policies on CSR in Europe. Institute of Forest, Environmental, and Natural
Resource Policy.
Thorup, M. (2015). BRO BONO?. Zero Books.
TUAC (2010). PPPs – In Pursuit of Fair Risk Sharing and Value for the People?. Trade
Union Advisory Committee (TUAC) to the OECD.
United Nations (2008). Guidebook on Promoting Good Governance in Public-Private Part-
nerships.
United Nations Development Project (UNDP) (2017). Human Rights and Justice in Geor-
gia: Public Perceptions and Awareness.
USAID (2017). 2016 CSO Sustainability Index for Central and Eastern Europe and Eurasia.
USAID (2018). 2017 CSO Sustainability Index for Central and Eastern Europe and Eurasia.
Varon, L., Lermioglu, S., Dereci, S. et al (2013). Monitoring Matrix on Enabling Environment
for Civil Society Development, Country report: Turkey. TUSEV.
World Bank (2017). New Country Classifications by Income Level: 2017-2018.
World Economic Forum (2013). The Future Role of Civil Society.
Wu, H. (2011). Social Impact of Volunteerism. Points of Light Institute.

51