Maugrat que non siguec era unica persona que creèc çò qu’aué toti coneishem damb eth nom d’evolucionisme (pr’amor que d’auti cercaires com Wallace o Mendel tanben i ajudèren dera madeisha manèra), era sua publicacion principau, Era Origina des Espècies, ne siguec era causa basica deth començament d’aguest corrent scientific modèrn coneishut damb eth nom d’evolucionisme. Mès, prumèr, que cau compréner com pensaue Darwin e com arribèc ad aqueres conclusions.
Era origina de çò que dempús serie eth libe Era Origina des Espècies (1859) siguec un long viatge en vaishèth (eth Beagle) que Charles Darwin hec entre es annades 1831 e 1836 per America deth Sud. Ailà podec veir es diferentes caracteristiques geologiques e fossiles des organismes viui e d’aqueth continent d’ua manèra que jamès abans nat cercaire auie podut hèr. Es cartes e es naues espècies qu’envièc a Anglatèrra pendent aqueth viatge dèren a Darwin ua grana reputacion scientifica e quan tornèc ja ère un cercaire celèbre.
Darwin auie vist fossils marins en naut de diuèrses montanhes, un hèt geologic estonant. A mès, descorbic animaus que ja non existien, com eth mamifèr preistoric Megaterium o encara diuèrsi armadillos locaus. Tot açò tanben creèc un gran interès en d’auti scientifics coneishudi dera epòca, coma Richard Owen.
Ja en aquera epòca (e maugrat tot çò que siguec dit dempús per d’auti) Darwin ja pensaue qu’es umans non èren diferenti des animaus e qu’es diferéncies que i auien ena umanitat èren sonque de tipe culturau. Pr’amor de tot açò tostemp defenec qu’er òme ei ua unica e soleta espècia e non i a races diferentes.
Dempús de tornar de son viatge en Beagle, en 1837, ja siguec escuelhut com membre dera societat geologica anglesa e tanben deth Conselh dera Geographical Society, çò que dèc a Darwin era oportunitat de discutir es sues idèes e era sua vision sus era natura damb fòrça auti scientifics contemporanèus.
Era luta damb era Glèisa
En aquera epòca e maugrat que ja i auie fòrça scientifics que defensauen en privat era idèa dera transmutacion des espècies (çò ei que càmbien) tanben n’i auie encara fòrça auti que pensauen qu’aguesta idèa ère un atac entar òrdre sociau que se basaue ena determinacion divina. Darwin pensèc que podie èster acusat d’erètge e siguec tostemp prudent en es sues conclusions scientifiques e gaireben jamès parlèc dera espècia umana quan parlaue de cambiaments biologics ath long deth temps en espècies animaus.
Alavetz encara sonque auie publicat un libe sus era Zoologia deth Viatge deth Beagle e auie dat diuèrses conferéncies sus era foncion des vèrmes ena tèrra. Mès ja siguec alavetz quan es sues idèes tustarrèren damb es d’un aute scientific fòrça coneishut e liejut ena epòca; era teoria maltusiana (Malthus defensaue qu’era umanitat podie créisher mès qu’es recorsi naturaus e donques calie arturar era reproduccion des classes mès baishes).
Totun, e maugrat que sociaument Darwin jamès siguec partidari d’aquera teoria, l’ajudèc entà veir qu’aquera guèrra d’espècies tanben se podie debanar laguens eth mon des plantes e tanben des animaus. Atau, eth creishement sense fin de totes es espècies ère un hèt fonamentau ena natura e donques era solucion sonque podie arribar a trauèrs dera seleccion sexuau que darie ua oportunitat as melhors especimèns entara sua subervivénça. Pendent es annades 1840 Darwin ja auie era base scientifica de çò que serie mès tard era sua teoria (e base dera biologia evolutiua aué). Totun, qu’auie pòur entà publicar es sues condicions a atau ac coheissaue as sòns amics.
En 1858 arrecebec ua carta de Russell Wallace on aguest semblaue arribar as madeishes conclusions que Darwin sus era evolucion naturau des espècies. Darwin volec presentar damb Wallace en Londres es sues pròpries conclusions, ath còp. Mès non se passèc arren. E quan siguec publicada en 1859 Era Origina des Espècies tanpòc i auec nat contradiccion generau dera comunautat scientifica.
Eth Debat d’Oxford entre Huxley, amic de Darwin e Willbeforce, de 1860, e tanben diuèrses conferéncies hètes pendent era decada de 1860 sigueren es que, fin finau, decidiren era Glèisa d’Anglatèrra entà condemnar es idèes de Darwin en tot confirmar qu’anauen contra çò qu’escriuec Diu ena Bíblia.
Mès era idèa dera evolucion lenta e graduau en mon animau e des plantes creishec pòc a pòc entre era societat victoriana. Ei curiós qu’es leis genetiques en mon naturau, defenudes en 1865 per Gregor Mendel, non siguessen estudiades per degun e que sonque siguessen valorades en sègle XX.
Maugrat era sua prudéncia, Darwin auie deishat d’èster crestian dempús dera mòrt d’ua hilha sua de dètz annades d’edat. Açò tanben siguec ua arma tostemps d’aqueri qu’atacauen çò qu’aué ei coneishut coma era teoria dera evolucion biologica. Mès es trabalhs de Darwin, de Wallace e era teoria dera genetica de Mendel sigueren damb eth temps era base generau de tota era biologia modèrna d’aué. Un hèt que cambièc totaument era vision der èster uman sus era istòria dera planeta.
Era teoria dera evolucion darwiniana tanben siguec dempús utilizada com era justificacion des diferéncies sociaus e raciaus. Mès Darwin tostemps didec que non ère vertat qu’un animau siguesse superior ad un aute. E tostemps siguec contrari as idèes der esclauatge, eth racisme o era colonizacion europèa. Erosament, aué, que tanben i a ideologies com eth pacifisme, eth socialisme o eth progressisme qu’utilizen es idèes de Darwin entà demostrar qu’ei melhor cooperar que non lutar laguens ua espècia.
Abans de Charles Darwin era umanitat èra ua comunautat perduda que non sabie arren de sòn passat ne perqué ère ena planeta. E non podie imaginar que i auie tanben un futur e qu’auie era capacitat de decidir çò que se pòt hèr; çò qu’ei basic. Abans de Darwin non se sabie qu’es animaus (e donques er òme) ne es plantes auien evolucionat ath long de milions d’annades. E que contunhen d’ac hèr encara aué maugrat que tostemps ac desbrembam.
Nocions coma era Preistòria, era Istòria, es Dinosaures o es Edats dera Tèrra non poirien jamès èster demostrades sense es idèes prumères de Darwin. Cau arreconéisher que damb aguest scientific eth mon cambièc entà tostemps. E dilhèu poiríem díder qu’entà melhor. Aué sabem qu’auem ancessors que ja non son damb nosati e qu’aguest hèt dilhèu vò díder qu’un dia nosati tanpòc non seram ena Tèrra.
De nosati depen poder cambiar era istòria dera planeta entà un bon fin. Un fin en quau era umanitat pòt víuer ben ena planeta damb es autes espècies d’animaus e plantes. Pr’amor que sense eri, sense natura, nosati non èm arren. Sonque ua espècia mès que patirà era extincion damb era planeta. E Darwin mos dèc era solucion justament abans deth moment mès critic dera umanitat. E açò sonque ac podem arregrair a Darwin, eth pair dera Evolucion, e era sua teoria sus Era Origina des Espècies.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita
