La revòlta catalana dels dalhaires catalans de 1640 espeliguèt coma consequéncia dirècta de la pression dels soldats de l’armada espanhòla sus la populacion catalana. Pasmens, aquò menèt a una revolucion politica del govèrn catalan que se declarèt au costat del pòble e que finiguèt amb l’Independéncia de Catalonha en l’an 1641.
Tot comencèt quand la populacion del vilatge de Mosset patiguèt de grèus afrontaments amb l’armada castelhana apuèi la rendicion del castèl catalan de Salses. Pendent lo mes de mai de 1640 la revòlta ja èra generalizada e lo jorn 7 de junh los dalhaires arribèron a Barcelona, i dintrèron e perseguiguèron lo vicerei espanhòl, que foguèt, fin finala, mòrt per la pròpria populacion catalana.
Val pas dire qu’aquela notícia foguèt brica aimada per Madrid. E una armada espanhòla foguèt enviada a la vila catalana de Tortosa, pròcha a la frontièra amb Espanha e que foguèt lèu conquistada per los celèbres Tercios castelhans.
Çò que’esperavan pas los generals espanhòls foguèt cap sòrta de responsa militara dels catalans. E açò foguèt que se passèt lo 26 de genièr de 1641 fàcia a Barcelona, quora una armada catalan venquèt totalament los espanhòls en Montjuïch.
La desfacha dels espanhòls foguèt òrra. Solament avián lo contraròtle del territòri en Rosselhon e calguèt fugir tornarmai fins Aragon se l’armada – o çò que ne demorava – voliá subreviure. Per astre, encara podián se defensar darrièr los murs de vilas coma Roses, Tortosa o Tarragona. La Guèrra dels 30 ans, començada en Praga en 1618, aviá ara un nòu front en Catalonha.
La classa politica catalana, entretant, e maugrat aquel esfòrç militar excepcional de la populacion catalana, vegèt lèu que se podiá pas resistir. Pr’aquò daissèt endarrièr la declaracion d’independéncia de 1640 e la Republica de Catalonha (1640-1641) e demandèt d’ajuda militara a la potencia europèa mai granda de l’epòca: l’estat francés.
Per poder aver aquela ajuda los catalans foguèron obligats d’acceptar Loís XIII coma nòu Comte de Barcelona, çò es son sobeiran. Après o far arribèt una fòrta armada francesa e occitana (la majoritat de regiments que luchèron en Catalonha en aquela guèrra foguèron occitans) que comencèt una guèrra contra los espanhòls que demorariá fins la patz de 1659, çò es prèp de vint annadas.
Una guèrra tras que longa
De totes es conegut qu’una de las epòcas de l’istòria que Catalonha recebèt mai d’occitans foguèt pendent aquel periòde (e tanben apuèi la crosada contra los bons òmes (1209-1229). Benlèu i arribèron pr’amor de las grèvas crisis socialas e economicas que patiguèt Occitània en aquela epòca (cal remembrar que i aguèt plusors revòltas occitanas contra França e que tanben demorarián d’annadas. O benlèu i arribèron amb los soldats qu’anavan luchar contra los espanhòls.
Cossí siá la preséncia d’occitans en Catalonha coincidís amb aquela guèrra, la guèrra dels segadors catalana de 1640-1659, e la pròva es clara quand vesèm que 80% dels comerçants de divèrsas vilas catalanas coma Reus, èran d’occitans (e que s’amassavan al Mercadal, paraula occitana encara usada uèi lo jorn).
Per ansin, d’occitans, catalans e franceses luchèron amassa contra los espanhòls e lèu conquistèron Perpinhan (1642) e encara Roses (1645). La vila de Lhèida foguèt conquerida tanben mas en 1644 tornèt tombar en mans dels espanhòls. En mai d’aquò, la conquista de Tortosa de 1648 entraïnèt mai d’una expedicion catalana, occitana e francesa contra Aragon, que sonque finirián tornarmai quora tombèt Tortosa (1650).
La fin de la guèrra
Lo rei espanhòl Felip IV decidiguèt entreprendre una ofensiva generala contra Catalonha e daissar sens movements lo front e la guèrra contra Portugal (e l’istòria d’aquel país encara reconeis uèi qu’aquela nacion poguèt èsser independenta en 1668 pr’amor que Catalonha perdèt la guèrra). La tòca foguèt pas autra que la vila de Barcelona, que decidiguèt daissar dintrar los espanhòls en 1652. Apuèi aquela rendicion – lo rei espanhòl confirmèt que los catalans poirián contunhar amb sos dreches coma nacion e aital se debanèt fins 1714- caliá finir lèu la guèrra, mas aquela arribariá pas fins 7 ans après.
Quand de franceses e d’espanhòls (çò es París e Madrid e pas de catalans o d’occitans) signèron la patz, un partida de Catalonha, la partida pus septentrionala e que demorava a l’autre costat dels Pirenèus tombariá jos contraròtle politic e militar francés. E la frontièra se n’anèt mai al sud del Roselhon.
Los catalans septentrionals, çò qu’uèi nomenan de manièra enganada coma de catalans franceses pr’amor qu ei a pas de catalans franceses o de catalans espanhòls e unicament i a de catalans e pro (aquò tanben se debana quora se ditz d’occitans franceses o italians o encara d’occitans espanhòls pr’amor de la Val d’Aran) luchèron encara durant lo sègle XVII contra París e i aguèt revòlta apuèi revòlta pr’amor que volián tornar jónher sos fraires catalans del sud.
Totasvetz, la frontièra es demorada al meteis luòc dempuèi 1659. Istoricament e emocionalament es una guèrra que los catalans remembran benlèu encara pus que la de 1714 pr’amor que la nacion catalana foguèt devessida e los fraires del nòrd se n’anèron per totjorn politicament. Per totjorn ?
Uèi la situacion politica, sociala e lingüistica es totalament desparièra. Per astre o malastre ? Aquò solament o pòdon dire … los catalans del nòrd, qu’encara ajudèron l’1 d’octubre de 2017 lors fraires del sud per votar per l’Independéncia en tot remembrar qu’un jorn, fa pus de 360 ans foguèron la quita nacion e lo meteis pòble amb la meteissa lenga e aquò es un fach qu’una frontièra politica o poirà jamai far desbrembrar. Onor a eles.
Un article de Christian Andreu
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
