امتیازنامه رویتر
امتیازنامه رویتر قراردادی بود که میان بارون جولیوس دو رویتر (یهودی انگلیسی آلمانی تبار) [نیازمند منبع] (با نام حقیقی «اسرائیل بر یوسافات») و دولت قاجار در زمان سلطنت ناصرالدین شاه منعقد شد. به موجب این امتیاز، ساختن هرگونه راه و راه‌آهن و سد از دریای مازندران تا خلیج فارس و بهره‌برداری از همه معادن ایران (بجز طلا و نقره)، ایجاد مجاری آبی و قنات و کانال‌ها برای کشتیرانی یا کشاورزی؛ ایجاد بانک و هر گونه کمپانی صنعتی در سراسر ایران؛ حق انحصار کارهای عام‌المنفعه؛ خرید و فروش توتون و تنباکو استفاده و بهره‌برداری از جنگلها برای مدت هفتاد سال و استفاده از گمرکات ایران به مدت بیست و پنج سال در ازای پرداخت دویست هزار لیره انگلیسی و سود ۵٪ در اختیار رویتر قرار گرفت که بعداً معلوم شد که میرزا حسین خان سپهسالار ۵۰ هزار لیره، میرزا ملکم خان ۲۰ هزار لیره، معین الملک ۲۰ هزار لیره و مبالغی نیز اقبال الملک به عنوان رشوه برای عقد این قرارداد از انگلیسی‌ها دریافت کرده‌اند.[۱] روحانیون محلی بعد از شنیدن خبر عقد این قرارداد برآشفتند و شبنامه‌هایی در تهران پخش شد که نوشته بود شاه اختیار کشور را به یک یهودی داده‌است. دولت روسیه نیز از شنیدن خبر عقد این قرارداد برآشفت و سعی در ملغی نمودن آن نمود.
این قرارداد به قدری استعماری بود که اعتراض همه دنیا، حتی دیپلماتهای انگلیسی (مانند لرد کرزن) را نیز برانگیخت. وی گفت:
«این امتیاز، بخشیدن یک پارچه تمامی منابع صنعتی یک کشور است که همانند آن تا به امروز در هیچ مستعمره‌ای داده نشده‌است.»[۲]
این امتیاز که آن را بزرگترین خیانت میرزا حسین خان سپهسالار نخست‌وزیر ناصرالدین شاه می‌دانند، همه زندگی اقتصادی و سیاسی ایرانیان را برای مدت هفتاد سال در اختیار رویتر قرار داد؛[۳] اما پیش از اجرا به دلیل اعتراضات روس‌ها و اعتراضات داخلی به رهبری میرزا صالح داماد (مشهور به عرب) و ملا علی کنی توسط ناصرالدین شاه باطل شد.[۴] همچنین دولت انگلستان حاضر به طرفداری از جاه طلبی بیش از حد رویتر نگردید.[۵]
رویتر از بابت فسخ قرارداد به مدت هفده سال پیگیر خسارات خود بود و سرانجام با کمک سر هنری دراموند ولف سفیر یهودی انگلستان موفق به عقد امتیازنامه رویتر دوم شد که باعث تأسیس بانک شاهنشاهی ایران در ۱۱ بهمن ۱۲۶۷ خورشیدی (۱۸۸۹ میلادی) گردید.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ خاطرات سیاسی امین الدوله، ص ٢٢، ٣٤؛ اعتمادالسلطنه، کتاب خلسه، ص ٨٦؛ بامداد، رجال ایران، ص ٤٠٧، ٤١١؛ فرهاد معتمد، سپهسالار اعظم، ص 17
- ↑ Curzon, Persia, p480.
- ↑ Henry Rawlinson: England and Russia in the East. Reprint of 1875 ,Adamant Media Coorporation , ISBN 978-1-4021-9749-9, 2005,
- ↑ مجله خواندنیها. ۱۴ مرداد ۱۳۵۱
- ↑ Iran's Diverse Peoples: A Reference Sourcebook, Massoumeh Price.
| ||||||||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}