Internationale museumraad stelt besluit over omstreden nieuwe definitie uit

De felle discussie over de vraag wat het betekent een museum te zijn, die woedt in de internationale museumwereld, kan nog minstens een jaar aanhouden. Zaterdag stemde in Kyoto op de jaarvergadering van de Internationale Raad van Musea (ICOM) een ruime meerderheid van 70,4 procent in met een motie om de stemming over een omstreden nieuwe definitie van museum uit te stellen tot de volgende jaarvergadering. „Ontzettend jammer”, zegt de Nederlandse Léontine Meijer-van Mensch, lid van het hoofdbestuur van ICOM, telefonisch vanuit Kyoto. „We hadden deze stap nu moeten zetten, musea moeten in de huidige tijd politiek stelling durven nemen.” Met zo’n 40.000 leden vertegenwoordigt ICOM 20.000 musea wereldwijd, in Nederland heeft ICOM rond de 5.000 leden.

De nieuwe definitie voegt aan de bestaande feitelijke beschrijving (een museum „verwerft, behoudt, onderzoekt, documenteert”), een aantal waarden toe. Zo zouden musea ook „democratiserende, inclusieve en veelstemmige ruimtes voor kritische dialoog” zijn. Musea hebben volgens de nieuwe tekst als doel om „bij te dragen aan menselijke waardigheid en sociale rechtvaardigheid, mondiale gelijkheid en wereldwijd welzijn”. Een noodzakelijke actualisering vinden voorstanders van aanpassing, die bovendien musea in landen met autoritaire leiders beter zou beschermen. Een „ideologische” omschrijving, vinden tegenstanders. Het is voor het eerst sinds de oprichting van ICOM in 1946 dat de tekst wordt herschreven. De definitie is nergens juridisch bindend, maar wordt in veel landen wel gebruikt als basis voor wetgeving.

Lees ook ‘Ideologische’ definitie verdeelt museumwereld

De inhoudelijke kritiek begrijpt Meijer-Van Mensch wel, „Je kunt je afvragen of de nieuwe tekst nog een definitie is, misschien is het eerder een manifest. Maar deze tijd vraagt daarom: met alle klimaatkwesties en de asymetrische machtsverhoudingen die wereldwijd nog steeds bestaan, is het juist belangrijk dat we als musea stelling nemen. Een museum is niet neutraal.”

Voorzitter van ICOM Frankrijk Juliette Raoul-Duval diende het voorstel om de stemming uit te stellen in. „Dit is geen definitie, maar een missie”, zegt ze aan de telefoon. „In de voorgestelde tekst staan bovendien een hoop woorden die we moeilijk te begrijpen vinden: natuurlijk zijn we ‘meerstemmig’ en ‘inclusief’, maar wat betekent dat?” ICOM Frankrijk vindt dat het proces niet democratisch genoeg was: „Op de website van ICOM zijn ruim 250 voorstellen verzameld, de tekst die deze zomer naar voren is geschoven heeft daar nooit tussen gestaan. We zijn verrast, en hadden niet genoeg tijd om met Franse musea onderling te overleggen.”

Meijer-van Mensch is het niet eens met de kritiek op de procedure: „We hebben het proces zo democratisch mogelijk vormgegeven, de nadruk lag daarbij op landen van het zuidelijk halfrond, mensen die normaal gesproken minder aan het woord komen. Maar iedereen heeft inspraak gehad. Het is heel jammer als dan twee voor twaalf een groep van voornamelijk Europese landen aan de rem trekt.”

Chaotische stemming

De stemming in Kyoto verliep chaotisch, zegt Luc Eekhout, die namens ICOM Nederland in Kyoto is. „De agenda was al vastgesteld, we zouden eerst praten over de definitie en daarna direct stemmen. Tijdens de opmerkingen slaagde het Franse comité er toch in om nog een motie voor uitstel op de agenda te zetten.” Dat leidde volgens Eekhout tot rumoer in de zaal. „Maar volgens het Franse recht mag dat, stelde de voorzitter van de vergadering vast.” ICOM Nederland heeft uiteindelijk toch vóór uitstel gestemd, ook al was het dat aanvankelijk niet van plan. „Stel dat het toch tot een stemming over de definitie was gekomen en de definitie werd weggestemd, dan was de hele tekst van tafel.”

Volgens Eekhout gaf de korte periode waarin landen de concepttekst met hun afdelingen konden bespreken de doorslag om vóór uitstel te stemmen. „Maar als je kijkt naar de motie van Frankrijk, die wilden aanvankelijk uitstel totdat er complete consensus is over een nieuwe definitie. Dan gooi je de tekst eigenlijk weg, want 100 procent consensus krijg je nooit. Gelukkig is er nu een tijdslimiet gesteld.”

De volgende jaarvergadering van ICOM vindt in juni 2020 plaats op het hoofdkantoor van Unesco in Parijs.