Marokko vindt uitlatingen op sociale media te vrijpostig en draait de duimschroeven aan

Toen de Marokkaanse rapper Gnawi zijn nummer Leve het volk op YouTube had gezet, duurde het slechts twee dagen voordat hij werd gearresteerd. Samen met twee collega-rappers fulmineerde de 31-jarige Gnawi, die eigenlijk Mohamed Mounir heet, tegen het onrecht en de ongelijke verdeling van de welvaart in zijn land. Ook de koning moest het ontgelden – en daarmee staken de rappers een ‘rode lijn’ over.

Gnawi werd woensdag in hoger beroep veroordeeld tot een jaar gevangenisstraf, officieel omdat hij kritiek had geuit op de politie. Het strafproces kon niet verhinderen dat Leve het volk overal in Marokko werd bekeken: het nummer is ruim 21 miljoen keer aangeklikt.

Lange reeks

Donderdag was het opnieuw raak. De 19-jarige rapper Hamza Asbaar, alias Stalin, werd in hoger beroep veroordeeld tot 8 maanden cel. Dat was nog een meevaller, want aanvankelijk was de rapper 4 jaar gevangenis opgelegd. Stalin sprak in een van zijn nummers (We hebben begrepen) schande van de werkloosheid, de veroordeling van de protestleiders in de Rif en ‘de dictatoriale macht in Marokko’.

Het zijn de laatste twee veroordelingen in een lange reeks. In Marokko regent het de laatste weken aanklachten tegen mensen die zich al te vrijpostig uitlaten op sociale media. Soms zijn dat rappers, soms youtubers, soms journalisten, en een enkele keer gewone burgers.

Zo kreeg de 18-jarige scholier Ayoub Mahfoud onlangs 3 jaar cel. Hij had op Facebook een passage uit Leve het volk van Gnawi geplaatst. Ook Mahfoud bekritiseerde de koning, en bezegelde daarmee zijn lot.

Vrijhaven

In Marokko is de vrijheid van meningsuiting nooit absoluut geweest, en toch veroorzaken de veroordelingen een schok in het land. Een tijdlang leek het alsof de sociale media voor de Marokkanen een vrijhaven waren, een plaats waar ze konden zeggen wat ze wilden, al dan niet gebruikmakend van een pseudoniem. Die vrijheid blijkt nu een illusie. Zelfs een gewone jongen als Ayoub Mahfoud – momenteel vrij in afwachting van zijn hoger beroep – loopt het risico achter de tralies te belanden.

Het Franstalige tijdschrift TelQuel plaatste op de cover van vorige week een afbeelding van een mensenmassa met dichtgeplakte monden: ‘Sociale media, #veroordeeld tot stilte?’ De bijgaande analyse van hoofdredacteur Réda Dalil: ‘Onder de nieuwe grondwet (van na de Arabische Lente, red.) ontstond op het web een zekere democratisering van het woord. De Marokkanen hadden de illusie dat de staat zijn ogen sloot voor dat wat zich afspeelde in de virtuele werkelijkheid.’ Nu ziet hij een ‘juridisering van het digitale woord’. Hoe dat komt? ‘Men zal wel zeggen dat een gegarandeerde stabiliteit voor velen de opoffering van enkelen rechtvaardigt.’

Staatsapparaat

Een van de zaken die veel stof deden opwaaien is die van Omar Radi. De journalist werd eind december opgepakt, omdat hij kritisch had getwitterd over een rechter in het Rif-proces. In allerijl werd – ook weer online – een solidariteitscomité gevormd. Dat wist veel aandacht voor de zaak te krijgen, onder meer door te benadrukken dat er in 2019 maar liefst vijftien mensen waren vervolgd vanwege kritiek op het staatsapparaat en de koning. Het comité organiseerde sit-ins voor het parlement en de rechtbank, en uiteindelijke werd Radi vrijgelaten in afwachting van zijn proces begin maart.

Vanuit de heersende klasse worden de rechtszaken verdedigd. Aziz Akhannouch, zakenman en een van de machtigste politici van Marokko, wond er tijdens een partijbijeenkomst in december geen doekjes om. ‘Er is niets dan God, het vaderland en de koning. Voor wie de instituties denkt te kunnen beledigen, is er geen plaats in dit land.’ Volgens Akhannouch moeten landgenoten die te brutaal zijn ‘heropgevoed’ worden.

Vooralsnog laten de Marokkanen zich echter de mond niet snoeren. De sociale media werkten opnieuw als een katalysator van de onvrede, en weldra werd opgeroepen tot een boycot van de tankstations van Akhannouch.