∆ΗΜΟΤΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
HERAKLION MUNICIPAL ART GALLERY
Τα εν οίκω… εν δήµω Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
From private... to public Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
∆ΗΜΟΤΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
HERAKLION MUNICIPAL ART GALLERY
Τα εν οίκω… εν δήμω Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
From private... to public Stories of Megalo Kastro (Great Castle) Επιμέλεια | Editor Λουίζα Καραπιδάκη | Louisa Karapidaki
GREETINGS BY THE MAYOR OF HERAKLION
Undeniably, one of the treasures of the Municipality of Heraklion is its artwork collection. Works by important artists, mostly of the 19th and 20th centuries, shed light on the evolution of artistic creation in our country. A special mention must be reserved for our fellow Cretan artists, whose works deserve to be seen next to those by Fassianos, Tsarouchis, Moralis and others. From the very beginning of our term, we said that our land’s millennia-old tradition and history compel us to place special emphasis on cultural actions. The creation of the Municipal Art Gallery is one of those actions and to this end we have taken all necessary steps without hesitation. We managed to reach an agreement with the Ministry of Culture regarding the concession of the Kothris - Liopyrakis Mansion and we have already signed an agreement, with the support of the Region of Crete, for the commission of a study for its renovation. In addition, we managed to bring together all the artworks owned by the Municipality and to document and digitise them in collaboration with the Foundation for Research & Technology – Hellas (FORTH). At present, they are ready to enter the conservation stage, which, hopefully, will begin shortly. Thus, we will soon deliver to the citizens of Heraklion, as well as to everybody else, an art gallery worthy of its past. As Mayor of Heraklion, I owe a special thanks to the tireless staff of the Municipality, who spares no effort to achieve the best possible outcome. Vassilis Lambrinos Mayor of Heraklion Heraklion, November 2021
ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΔΗΜΑΡΧΟΥ
Ένας από τους θησαυρούς που διαθέτει ο Δήμος Ηρακλείου είναι αναμφισβήτητα η συλλογή έργων τέχνης. Έργα σημαντικών δημιουργών, κυρίως του 19ου και του 20ού αιώνα, διαγράφουν ως σύνολο και με συνέπεια την πορεία της καλλιτεχνικής δημιουργίας της χώρας μας. Ιδιαίτερη μνεία οφείλουμε να κάνουμε στους συντοπίτες μας καλλιτέχνες, τα έργα των οποίων επάξια στέκονται δίπλα σε έργα του Φασιανού, του Τσαρούχη, του Μόραλη και άλλων. Από την πρώτη στιγμή που αναλάβαμε τον Δήμο δηλώσαμε πως η μακρά παράδοση και η ιστορία του τόπου μάς επιβάλλει να δώσουμε ιδιαίτερη έμφαση στις δράσεις πολιτισμού. Μέσα στα πλαίσια αυτού του οραματισμού εντάσσεται και η δημιουργία Δημοτικής Πινακοθήκης. Βήμα-βήμα προχωρούμε σταθερά και χωρίς ολιγωρίες. Καταφέραμε να εξασφαλίσουμε την παραχώρηση του Μεγάρου Κοθρή-Λιοπυράκη από το Υπουργείο Πολιτισμού και ήδη, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης, υπογράψαμε τη σύμβαση για την ανάθεση μελέτης της συντήρησής του. Παράλληλα, όλα αυτά τα χρόνια συγκεντρώσαμε τα έργα τέχνης του Δήμου, τα τεκμηριώσαμε και σε συνεργασία με το Ι.Τ.Ε. τα ψηφιοποιήσαμε. Σήμερα είναι έτοιμα να ενταχθούν σε διαδικασία συντήρησης, πράγμα που ελπίζουμε ότι δεν θα καθυστερήσει. Έτσι, θα είμαστε σε θέση να παραδώσουμε στο κοινό της πόλης μας και όχι μόνον μια πινακοθήκη αντάξια του παρελθόντος της. Ως Δήμαρχος Ηρακλείου, οφείλω να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τους άοκνους εργάτες του Δήμου, οι οποίοι δεν φείδονται κόπων για την επίτευξη του καλύτερου δυνατού αποτελέσματος. Βασίλης Λαμπρινός Δήμαρχος Ηρακλείου Ηράκλειο, Νοέμβριος 2021
FOREWORD BY THE HERAKLION MUNICIPALITY DEPUTY MAYORESS FOR CULTURE In search of lost time or a story with a happy ending.
… It’s as though returning home from some foreign country you happen to open an old trunk that’s been locked up a long time… George Seferis, Sensual Elpenor The verses of the great poet accurately describe the emotions of all of us in the department of Culture of Heraklion Municipality when we started working on the artworks of the collection of the Heraklion Municipality Art Gallery. Whether without identity and consigned to oblivion in storage areas or full of strange ornaments [stickers, pinned notes, photos etc.] in the workplaces of various municipal services, they were urgently searching of lost time. A time lost for decades. Today, after having been digitised in collaboration with the Foundation for Research & Technology – Hellas (FORTH) as well as included in an inventory and documented by art historian Mrs. Denise - Chloe Alevizou, all works have been uploaded to our YouTube account heraklionartgallery. Clearly this is not enough. The city of Heraklion, as well as everybody else, is entitled to know more about the extraordinary wealth of the collection. Heraklion was the birthplace of Doménikos Theotokόpoulos (El Greco) and the hub of the Cretan school of iconography. It is also a city of many significant contemporary visual artists and thus, it has the moral duty to respect its long tradition in letters and arts. At the end of our journey, the renovated Kothris - Liopyrakis Mansion will be there, ready to house the Heraklion Municipal Art Gallery. With this in mind, we decided to publish a series of albums under the general title From private… to public which would present all the artworks of the collection to the general public. With the collaboration of art historian Mrs. Louisa Karapidaki, all works have been divided into thematic sections (one per volume) and each one of them is presented with its documentation. In this way, the artworks of the collection will break their silence and engage in a dialogue with the public. The present volume, entitled Stories of Megalo Kastro (Great Castle), includes artworks relating mainly to landscape painting, the everyday life and the portraits of key figures of our land’s letters, art and social life. Most of them are works by fellow Cretan artists such as Markogiannakis, Vailakis and others. We owe thanks to all those whose work was vital to the success of this endeavour. Especially to the Mayor of Heraklion Mr. Vassilis Lambrinos for his support, to the tireless Mrs. Marianna Gialiti, to the entire team of Heraklion Municipality Directorate of Culture and to the editor of this volume Mrs. Louisa Karapidaki. Aristea T. Plevri Heraklion Municipality Deputy Mayoress for Culture
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΑΝΤΙΔΗΜΑΡΧΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο, ή μια ιστορία με καλό τέλος.
«…Όπως όταν γυρίζεις απ’ τα ξένα και τύχει ν΄ανοίξεις παλιά κασέλα κλειδωμένη από καιρό…» Γιώργος Σεφέρης, Ο Ηδονικός Ελπήνωρ Ετούτοι οι στίχοι του μεγάλου ποιητή με ακρίβεια περιγράφουν τη συγκίνηση που νοιώσαμε στην αντιδημαρχία Πολιτισμού, όταν ξεκινήσαμε να ασχολούμαστε με τα έργα τέχνης της συλλογής του Δήμου Ηρακλείου. Ορφανά, χωρίς ταυτότητα, φιμωμένα στις αποθήκες ή, φλύαρα, στα γραφεία των υπηρεσιών, από τα ξόμπλια που είχαν πάνω τους [αυτοκόλλητα, καρφίτσες με σημειώσεις και φωτογραφίες κ.ά.] αναζητούσαν επιτακτικά τον χαμένο χρόνο. Έναν χρόνο χαμένο για δεκαετίες. Σήμερα, μετά την ψηφιοποίησή τους σε συνεργασία με το Ι.Τ.Ε, την τεκμηρίωση και την καταγραφή τους από την ιστορικό τέχνης κυρία Ντενίζ - Χλόη Αλεβίζου, το σύνολο των έργων έχει αναρτηθεί στη σελίδα heraklionartgallery στο YouTube. Προφανώς αυτό δεν αρκεί. Το Ηράκλειο, και όχι μόνον, δικαιούται να γνωρίσει τον αξιόλογο πλούτο που διαθέτει η συλλογή του Δήμου. Η πόλη που γέννησε τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο, την περίφημη Κρητική σχολή αγιογραφίας, η πόλη με τους τόσους αξιόλογους σύγχρονους εικαστικούς καλλιτέχνες, οφείλει να σεβαστεί τη μακρά παράδοση που έχει στα γράμματα και τις τέχνες. Στο τέλος της διαδρομής θα μας περιμένει αναπαλαιωμένο το Μέγαρο Κοθρή - Λιοπυράκη, που θα φιλοξενήσει τη Δημοτική Πινακοθήκη. Με αυτήν τη συλλογιστική, αποφασίσαμε την έκδοση μιας σειράς λευκωμάτων υπό τον τίτλο «Τα εν οίκω... εν δήμω», η οποία θα παρουσιάσει το σύνολο των έργων στο ευρύ κοινό. Με τη συνεργασία της ιστορικού τέχνης κυρίας Λουίζας Καραπιδάκη, τα έργα έχουν κατανεμηθεί σε θεματικές ανά τόμο ενότητες και παρουσιάζονται κάθε ένα με την τεκμηρίωσή του. Με αυτόν τον τρόπο, τα έργα τέχνης της συλλογής του Δήμου θα σπάσουν τη σιωπή τους και θα συνομιλήσουν με το κοινό. Ο ανά χείρας τόμος, υπό τον τίτλο Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου, περιέχει έργα τα οποία αναφέρονται κυρίως σε θέματα που έχουν σχέση με την τοπιογραφία, την καθημερινή ζωή και τα πορτρέτα σημαντικών ανθρώπων των γραμμάτων, των τεχνών και της κοινωνικής ζωής του τόπου μας. Στην πλειονότητά τους είναι έργα «δικών μας» καλλιτεχνών, όπως ο Μαρκογιαννάκης, ο Βαϊλάκης κ.ά. Ευχαριστίες οφείλουμε σε όλους εκείνους που εργάστηκαν για την επιτυχία αυτής της προσπάθειας. Ιδιαίτερα στον Δήμαρχο Ηρακλείου Βασίλη Λαμπρινό για τη στήριξή του, στην αενάως ακούραστη κυρία Μαριάννα Γιαλύτη, στους υπαλλήλους της διεύθυνσης πολιτισμού του Δήμου Ηρακλείου και στην κυρία Λουίζα Καραπιδάκη για την επιμέλεια. Αριστέα Τ. Πλεύρη Αντιδήμαρχος Πολιτισμού Δήμου Ηρακλείου
Municipality of Heraklion Department of Culture, Volunteering and Monuments Art Collection of the Heraklion Municipal Art Gallery Mayor of Heraklion Vassilis Lambrinos Deputy Mayoress for Culture Aristea T. Plevri General Editing - Issue Coordination Project Manager of the Heraklion Municipal Art Gallery Marianna Gialyti The Heraklion Municipal Art Gallery features important works of the visual arts (painting, icon, engraving, sculpture, photography, and mosaic making). Thus, the final selection for this edition was a painstaking task. In the end, and after extensive research, we decided to create three thematic volumes (Stories on Painting, Stories on Engraving and Stories of the Great Castle) under the general title From private... to public. Artwork selection and texts: Louisa Karapidaki, Art Historian, Head of the Museum Collection of Folklore Objects, Hellenic Folklore Research Centre, Academy of Athens. Copy editor for the Greek language: Georgia Micha Translation and proofreading of English texts: Dimitris Vitiniotis Publication 2021: CLOUDPRINT - Athens ISBN: 978-618-85881-2-7 © From private… to public - Stories of Megalo Kastro (Great Castle) Art Collection - Heraklion Municipal Art Gallery The present edition was created and printed by Cloudprint for the Municipality of Heraklion in 1000 copies. Reprinting, in whole or in part, is forbidden pursuant to law “On intellectual property rights”. The Municipality of Heraklion holds the intellectual property rights for the present book. www.heraklionartgallery.gr www.heraklionartgallery.eu www.facebook.com/HeraklionArtGallery.gr www.instagram.com/heraklion_art_gallery twitter.com/He_Art_Gallery artgallery@heraklion.gr
Δήμος Ηρακλείου Αντιδημαρχία Πολιτισμού, Εθελοντισμού και Μνημείων Συλλογή Έργων Τέχνης Δημοτικής Πινακοθήκης Ηρακλείου Δήμαρχος Ηρακλείου Βασίλης Λαμπρινός Αντιδήμαρχος Πολιτισμού Αριστέα Τ. Πλεύρη Γενική Επιμέλεια - Συντονισμός Έκδοσης Υπεύθυνη Δημοτικής Πινακοθήκης Ηρακλείου Μαριάννα Γιαλύτη Η Δημοτική Πινακοθήκη Ηρακλείου περιλαμβάνει σημαντικά έργα εικαστικών τεχνών (ζωγραφικής, αγιογραφίας, χαρακτικής, γλυπτικής, φωτογραφίας και ψηφιδωτού), καθιστώντας επίπονη την τελική επιλογή για την έκδοση. Τελικά, και ύστερα από εξονυχιστική έρευνα, καταλήξαμε να δημιουργήσουμε τρεις θεματικούς τόμους (Ιστορίες ζωγραφικής, Ιστορίες χαρακτικής και Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου), με γενικό τίτλο της συλλογής «Τα εν οίκω… εν δήμω». Εικονογραφική επιλογή και συγγραφή κείμενων: Λουίζα Καραπιδάκη, Ιστορικός Τέχνης, υπεύθυνη μουσειακής συλλογής του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας Ακαδημίας Αθηνών Γλωσσική επιμέλεια για την ελληνική γλώσσα: Γεωργία Μίχα Μετάφραση και επιμέλεια αγγλικών κειμένων: Δημήτρης Βυτινιώτης Έκδοση 2021: CLOUDPRINT ΜΟΝ. ΙΚΕ - Αθήνα ISBN: 978-618-85881-2-7 © Τα εν οίκω... εν δήμω - Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου Συλλογή Έργων Τέχνης - Δημοτική Πινακοθήκη Ηρακλείου Η παρούσα έκδοση δημιουργήθηκε και τυπώθηκε από την Cloudprint για λογαριασμό του Δήμου Ηρακλείου σε 1.000 αντίτυπα. Απαγορεύεται: η ολική ή μερική ανατύπωση, σύμφωνα με το νόμο «Περί πνευματικών δικαιωμάτων». Τα πνευματικά δικαιώματα του παρόντος βιβλίου ανήκουν αποκλειστικά στον Δήμο Ηρακλείου. www.heraklionartgallery.gr www.heraklionartgallery.eu www.facebook.com/HeraklionArtGallery.gr www.instagram.com/heraklion_art_gallery twitter.com/He_Art_Gallery artgallery@heraklion.gr
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΓΑΛΟ ΚΑΣΤΡΟ (ΗΡΑΚΛΕΙΟ) | MEGALO KASTRO (HERAKLION) Η πόλη | The City...........................................................................................................................................15 Ηράκλειο Καθημερινή ζωή | Heraklion Everyday life...............................................................33 ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΊΕΣ… ΓΙΑ ΚΑΣΤΡΙΝΈΣ ΙΣΤΟΡΊΕΣ PORTRAITS… FOR STORIES FROM THE CASTLE Ιστορικά πρόσωπα | Historical figures..............................................................................................39 Ευεργέτες | Benefactors..............................................................................................................................43 Άνθρωποι των γραμμάτων | Intellectuals.......................................................................................47 Ζωγράφοι Αυτοπροσωπογραφίες και απεικονίσεις Painters Self-portraits and representations...................................................................................53 ΚΡΗΤΙΚΉ ΎΠΑΙΘΡΟΣ | THE CRETAN COUNTRYSIDE Άνθρωποι και καθημερινή ζωή στον Νομό Ηρακλείου People and everyday life in Heraklion Prefecture .....................................................................63 Μνημεία και τοπιογραφίες στον Νομό Ηρακλείου Monuments and landscape paintings in Heraklion Prefecture ..........................................73 ΙΣΤΟΡΙΚΉ ΑΝΑΔΡΟΜΉ-ΑΦΙΈΡΩΜΑ | HISTORICAL OVERVIEW-TRIBUTE...........85
Megalo Kastro (Great Castle) and the Kastrians “Crete’s famous and most beautiful castle which is praised all over the globe...” Marinos Tzane Bounialis, “The Cretan War”, (1645-1669) “…But why am I recounting The stories from the past? Let’s come and see Today to your Castle, Crete’s famous and lauded castle, since the very beginning and forever, and now it’s with great glory that its fame grew larger, and people never stop talking about it…” Markos - Antonios Foskolos, “Fortounatos” (1666-1669) Heraklion, the port of ancient Knossos, kept the same name until the Roman era and then, during the Byzantine era, it was heavily fortified and named Kastro (Castle). The name Chάndax stemmed from Rabḍ al-Ḫandaq (Arabic: )قدنخلا ضبر, namely «Castle of the Moat», was the name given to the city by the Arabs in the ninth century and remained in use throughout the second Byzantine period and for many centuries to come. Meanwhile, in early 13th century, during the Venetian occupation, the city was named Candia and the island became known as Regno di Candia. Later on, the name Megalo Kastro (Great Castle) was used throughout the Turkish occupation and finally, in early 19th century the city was renamed once again Heraklion. The volume From private...to public. Stories of Megalo Kastro (Great Castle) is a visual journey in large part of the history of the city, its surroundings and its people, through the collections of the Heraklion Municipal Art Gallery. Our aim is to let the works of art, which cover a period from the 1930s until the year 2000, reveal the history and the hidden charm of the city. Over the centuries, Heraklion has been the object of desire for numerous conquerors and, as a result, it was looted and bombed. Also, in recent years, little respect was shown to the city’s architecture. Lately, however, it has become an attractive modern city and a hub of intellectual and artistic activity. We used thematic criteria for the selection and classification of the artworks (buildings, everyday life in the city, various and diverse key figures of the city, the city’s surroundings and Heraklion under the Ottomans). The aim was to help readers get a global view of the journey in time of a glorious city that has been for many centuries a cultural hub and one of the main ports of the Mediterranean. Artists, whether self-taught or of academic background and regardless of their style, provide their own insight and contribute to the visual storytelling. Meanwhile, the expressiveness of the artworks creates an exciting journey through time and space. The history and the legends of the Great Castle intersect in a narrative web created by the morphoplastic vocabulary of the painters, the photorealistic rendering, the neo-expressionist tones, the naturalism, the folklore-style approach, the schematizations and the elaborate absences.
Το Μεγάλο Κάστρο και οι Καστρινοί …της Κρήτης το ‘μορφότατο Κάστρο το φημισμένο απού στα πέρατα της Γης κράζεται τιμημένο… Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλής, Ο Κρητικός Πόλεμος (1645-1669) …Μα ίντα θε να κάθομαι τώρα να σας δηγούμαι Τα παλιά καμώματα; Ας έρθομε να δούμε Σήμερον εις το Κάστρο σας, τούτο το τιμημένο τση Κρήτης, τόσο ξακουστό, στον κόσμο δοξασμένο, παντοτινά ‘πο μιας αρχής, και τώρα με μεγάλη δόξα η φήμη του πλάτυνε, κι ο κόσμος τη λογιάζει… Μάρκος - Αντώνιος Φώσκολος, Φορτουνάτος (1666 -1669) Το Ηράκλειο, επίνειο της Κνωσσού στην αρχαιότητα, διατήρησε την ίδια ονομασία της πόλης μέχρι τα ρωμαϊκά χρόνια· μετά, στη βυζαντινή εποχή, απέκτησε οχυρώσεις και ονομάστηκε Κάστρο. Το όνομα Χάνδακας επικράτησε από την ονομασία Rabḍ al-Ḫandaq, δηλαδή «Φρούριο της Τάφρου» στην Αραβοκρατία, τον ένατο αιώνα, και παρέμεινε σε όλη τη δεύτερη βυζαντινή περίοδο αλλά και για πολλούς αιώνες μετά. Παράλληλα, στις αρχές του 13ου αιώνα ειπώθηκε Κάντια (Candia) από τους Ενετούς και ως ξακουστή πολιτεία έδωσε τ’ όνομά της σ’ όλο το νησί, Regno di Candia. Στη συνέχεια πρυτάνεψε η επωνυμία Μεγάλο Κάστρο σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας κι έπειτα, στις αρχές του 19ου αιώνα, μετονομάστηκε ξανά σε Ηράκλειο. Το λεύκωμα Τα εν οίκω… εν δήμω: Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου αποτελεί ένα εικονογραφικό οδοιπορικό που καλύπτει ένα ευρύ χρονικό διάστημα της ιστορίας της πόλης, των περιχώρων και των ανθρώπων της, όπως αποτυπώνεται στις Συλλογές της Δημοτικής Πινακοθήκης Ηρακλείου Κρήτης. Ο στόχος του πονήματος είναι να δημιουργηθεί ένα εικονογραφικό αφήγημα της μακρόχρονης ιστορίας και της κρυφής γοητείας της πόλης μέσα από έργα καλλιτεχνών που χρονολογούνται από τη δεκαετία του ’30 έως και το 2000. Μιας πόλης επιθυμητής, κατά καιρούς, από πολλούς κατακτητές, που στο πέρασμα των χρόνων λεηλατήθηκε και βομβαρδίστηκε. Αλλά και τα νεότερα χρόνια υπήρξε έλλειψη σεβασμού στην αρχιτεκτονική δομή του Ηρακλείου και μόνο τελευταία αρχίζει και μετατρέπεται σε μια ελκυστική σύγχρονη πόλη, αντάξια της πόλης των γραμμάτων και των τεχνών που πάντα ήταν. Η επιλογή και η κατάταξη των έργων έγινε ανά θεματική ενότητα (με αφιέρωμα στα κτήρια και στην καθημερινή ζωή της πόλης, σε ετερογενή εμβληματικά πρόσωπα που σχετίζονται με αυτήν, στα περίχωρά της και, τέλος, στο τουρκοκρατούμενο Ηράκλειο), γιατί έτσι ο αναγνώστης μπορεί να αποκτήσει μια πιο σφαιρική εικόνα για την ιστορική διαδρομή μιας λαμπρής πολιτείας που για αιώνες υπήρξε πολιτιστικό κέντρο και βασικό εμπορικό λιμάνι της Μεσογείου. Τα έργα των καλλιτεχνών, αυτοδίδακτων ή με μακρόχρονες σπουδές, ανεξάρτητα από την τεχνοτροπία τους, δίνουν τη δική τους μαρτυρία και συντελούν στην εικονογραφική ιστόρηση, ενώ η εκφραστικότητά τους δημιουργεί ένα συναρπαστικό ταξίδι στον χρόνο και στον τόπο. Μέσα από το μορφοπλαστικό ιδίωμα των ζωγράφων, τη φωτορεαλιστική απόδοση, τη νεο-εξπρεσιονιστική χροιά, τον νατουραλισμό, το λαϊκότροπο ύφος, τις σχηματοποιήσεις, τις επιτηδευμένες απουσίες, δημιουργείται ένας αφηγηματικός ιστός με την ιστορία και τους μύθους του Μεγάλου Κάστρου.
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Νίκος Νικολάου
Nikos Nikolaou
«Ηράκλειον», 1951
“Heraklion”, 1951
ακρυλικά σε καμβά
acrylic on canvas
420 Χ 420 εκ.
420 Χ 420 cm - 13 -
Μεγάλο Kάστρο (Ηράκλειο)
Η πόλη Megalo Kastro (Heraklion)
The City
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Ευάγγελος Μαρκογιαννάκης
Evaggelos Markogiannakis
«Πύλη Αγίου Γεωργίου Λαζαρέτου», 1934
“Gate of Saint George Lazaretto”, 1934
λάδι σε hardboard
oil on hardboard
83 X 65 εκ.
83 X 65 cm - 16 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Γιώργος Μανουσάκης
George Manoussakis
«Η κρήνη Μπέμπο», 1952 (;)
“The Bembo fountain”, 1952 (?) ink on paper
μελάνι σε χαρτί
54 X 44 cm
54 X 44 εκ. - 17 -
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Αλέκος Τσακουντάκης
Alekos Tsakountakis
«Βαλιδέ τζαμί», x.x.
“The Valide Mosque”, undated
λάδι σε καμβά
oil on canvas
73 X 58 εκ.
73 X 58 cm - 18 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Αλέκος Τσακουντάκης
Alekos Tsakountakis
«Οικία Μηλιαρά», 1980
“Miliaras’ House”, 1980
λάδι σε καμβά
oil on canvas
49 Χ 55 εκ.
49 Χ 55 cm - 19 -
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Alekos Tsakountakis “The mansion of Hussein Moucharebisardakis on Agiou Mina street”, 1983 oil on canvas 57 X 66 cm
Αλέκος Τσακουντάκης «Το αρχοντικό του Χουσεΐν Μουχαρεμπισαρδάκη στην οδό Αγίου Μηνά», 1983 λάδι σε καμβά 57 X 66 εκ. - 20 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Αλέκος Τσακουντάκης
Alekos Tsakountakis
«Αρχοντικό Τσαχάκη», 1987
“Tsachakis’ mansion”, 1987
λάδι σε καμβά
oil on canvas
55 X 72 εκ.
55 X 72 cm - 21 -
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Χάρης Βαϊλάκης
Charis Vailakis
«Νεοκλασικό», 1982
“Neo-classical building”, 1982
ακουαρέλα
watercolour
92 Χ 59 εκ.
92 Χ 59 cm - 22 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Χάρης Βαϊλάκης
Charis Vailakis
«Το εργοστάσιο Τάλως», 1982
“Talos factory”, 1982
ακρυλικά σε χαρτί
acrylic on paper
92 Χ 58 εκ.
92 Χ 58 cm - 23 -
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Κώστας Ρωμάνος
Kostas Romanos
«Άγιος Μηνάς», χ.χ.
“Saint Minas”, undated
λάδι σε καμβά
oil on canvas
91,5 X 92 εκ.
91.5 X 92 cm - 24 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Νίκος Βισκαδουράκης
Nikos Viskadourakis
«Προμαχώνας Μαρτινέγκο», 1978
“Martinengo Bastion”, 1978
λάδι σε καμβά
oil on canvas
92 X 72 εκ.
92 X 72 cm - 25 -
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Τάκης Σιδέρης
Takis Sideris
«Γιούχτας», 1975
“Giouchtas”, 1975
αυγοτέμπερα σε ξύλο
egg tempera on wood
39 Χ 52 εκ.
39 Χ 52 cm - 26 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Νίκος Βισκαδουράκης
Nikos Viskadourakis
«Πόρτα παλαιού αρχοντικού», 1978
“Door of an old mansion”, 1978
λάδι σε καμβά
oil on canvas
92 X 72 εκ.
92 X 72 cm - 27 -
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Ανδρόγειος Αλεξανδρίδης
Androgeios Alexandridis
«Ο Κούλες», αρχών 20ού αιώνα
“Koules”, early 20th century
λάδι σε hardboard
oil on hardboard
60 X 45 εκ.
60 X 45 cm - 28 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Γιώργος Μανουσάκης
George Manoussakis
«Ο Κούλες», 1929
“Koules”, 1929
λάδι σε καμβά
oil on canvas
50 Χ 33 εκ.
50 Χ 33 cm - 29 -
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Georgiana - Elizabeth Mapleton - Madanian
Georgiana - Elizabeth Mapleton - Madanian
«Νεώρια και Λαβύρινθος», χ.χ.
“Arsenali and the Labyrinth district”, undated
λάδι σε καμβά
oil on canvas
65 X 55 εκ.
65 X 55 cm - 30 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Αζαρίας Μαδανιάν
Azarias Madanian
«Λαβύρινθος Ηρακλείου», χ.χ.
“Heraklion, the Labyrinth district”, undated watercolour
ακουαρέλα
40 Χ 50 cm
40 Χ 50 εκ. - 31 -
Ηράκλειο
Καθημερινή ζωή Heraklion
Everyday life
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Γιώργος Μανουσάκης
George Manoussakis
«Καφενείο», 1952
“Cafeneion”, 1952
ακουαρέλα
watercolour
24 Χ 32 εκ.
24 Χ 32 cm - 34 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Γιώργος Μανουσάκης
George Manoussakis
«Ηράκλειο», 1952
“Heraklion”, 1952
μελάνι σε χαρτί
ink on paper
39 X 37 εκ.
39 X 37 cm - 35 -
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Γιώργος Μανουσάκης
George Manoussakis
«Ηράκλειο», 1952
“Heraklion”, 1952
μελάνι σε χαρτί
ink on paper
54 X 44 εκ.
54 X 44 cm - 36 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Γιώργος Μανουσάκης
George Manoussakis
«Ηράκλειο», 1952
“Heraklion”, 1952 ink on paper
μελάνι σε χαρτί
44 Χ 36 cm
44 Χ 36 εκ. - 37 -
Προσωπογραφίες… για καστρινές ιστορίες
Ιστορικά πρόσωπα Δύο πορτρέτα ιστορικών προσώπων συγκαταλέγονται στις Συλλογές της Πινακοθήκης. Το πρώτο είναι του Μιχαήλ Κόρακα (1797-1882), από τον νομό Ηρακλείου, κορυφαίου ηγέτη στις κρητικές Επαναστάσεις. Πολέμησε στην Κρήτη το 1821, το 1827 και το 1828 στην Πελοπόννησο, στις κρητικές Επαναστάσεις του 1841, 1858, 1866, και κήρυξε την επανάσταση του 1878. Το δεύτερο πορτρέτο είναι του Ελευθερίου Βενιζέλου (1864-1936), από τον νομό Χανίων, χαρισματικού πολιτικού, ο οποίος οργάνωσε το κίνημα του Θερίσου, έγινε πρωθυπουργός της Κρητικής Πολιτείας και στη συνέχεια πρωθυπουργός της Ελλάδας επτά φορές. Καθοριστικός ήταν ο ρόλος του στην Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.
Portraits… for stories from the Castle
Historical figures The Heraklion Municipal Art Gallery’s collections feature two portraits of historical figures: Michael Korakas (1797-1882), born in Heraklion prefecture, was a major figure in the successive Cretan revolts against the Ottoman Empire. He fought in Crete in 1821; in 1827 and 1828 he fought in the Peloponnese. He took part in the Cretan revolutions of 1841, 1858 and 1866 and he declared the revolution of 1878. Eleftherios Venizelos (1864-1936), born in Chania prefecture, was a politician who organized the revolution of Theriso and served as prime minister of the Cretan State and then of Greece for seven terms. He played a pivotal role in the Union of Crete with Greece.
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Νίκος Βισκαδουράκης
Nikos Viskadourakis
«Μιχαήλ Κόρακας», 1973
“Michael Korakas”, 1973
λάδι σε hardboard
oil on hardboard
75,5 Χ 93 εκ.
75.5 Χ 93 cm - 40 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Ευάγγελος Μαρκογιαννάκης
Evaggelos Markogiannakis
«Ελευθέριος Βενιζέλος», 1937
“Eleftherios Venizelos”, 1937
λάδι σε hardboard
oil on hardboard
86 Χ 115 εκ.
86 Χ 115 cm - 41 -
Προσωπογραφίες… για καστρινές ιστορίες
Ευεργέτες Πολλοί είναι οι ευεργέτες αυτής της πόλης, αλλά μόνο δύο έργα τέχνης εντοπίσαμε να αναφέρονται σε δύο από αυτούς: στον Καστρινό γιατρό Αντώνιο Καπετανάκη, χάρη στον οποίο ανοικοδομήθηκε το σχολικό συγκρότηµα Καπετανάκειο, και στον λάτρη της Κρήτης, λόγιο Δημήτριο Βικέλα, που κληροδότησε στον Δήμο Ηρακλείου τη βιβλιοθήκη του (τη σημερινή Βικελαία Βιβλιοθήκη). O Α. Καπετανάκης στη διαθήκη του αναφέρει: «Εξουσιοδοτώ την σύζυγόν µου Βικτωρίαν … να προβή εις την µερικήν εκτέλεσιν της τελευταίας µου βουλήσεως περί ιδρύσεως Φιλανθρωπικού Καταστήµατος…». Ο Δ. Βικέλας αναφέρει στη διαθήκη του: «Κληροδοτώ εις τον Δήμον Ηρακλείου Κρήτης άπαντα τα βιβλία μου … Η εις Ηράκλειον αποστολή των βιβλίων μου παραγγέλλω να γείνη δαπάνη της κληρονομικής μου περιουσίας…».
Portraits… for stories from the Castle
Benefactors Although this city has known many benefactors, we managed to identify only two artworks linked to two of them: to the doctor from Heraklion Antonios Kapetanakis to whom the construction of the Kapetanakeio school complex is owed and to the lover of Crete and scholar Demetrios Vikelas who bequeathed to the Municipality of Heraklion his entire book collection (today’s Vikelaia Municipal Library). Antonios Kapetanakis states in his testament: “I hereby authorize my wife Victoria... to proceed to the partial execution of my final will in order to establish a Charitable Foundation…” Demetrios Vikelas wrote in his testament: “I bequeath to the Municipality of Heraklion Crete all my books… The cost of the dispatching of the books to Heraklion shall be covered by my personal property...”
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Ευάγγελος Μαρκογιαννάκης
Evaggelos Markogiannakis
«Αντώνιος Καπετανάκης», 1932
“Antonios Kapetanakis”, 1932
λάδι σε hardboard
oil on hardboard
91 Χ 117 εκ.
91 Χ 117 cm - 44 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Δημήτρης Αρμακόλας
Dimitris Armakolas
«Δημήτριος Βικέλας», 1987
“Demetrios Vikelas”, 1987
γλυπτό, χαλκός
sculpture, copper
70 Χ 65 εκ.
70 Χ 65 cm - 45 -
Portraits… for stories from the Castle
Intellectuals Writer Nikos Kazantzakis and poet George Seferis are two influential figures of Greek literature who are portrayed in the collections of Heraklion Municipal Art Gallery. The book collections of George Seferis and of Maro Seferi were donated to the Vikelaia Municipal Library by the latter. Nikos Kazantzakis (1883-1957) was born in Megalo Kastro (Heraklion) and buried in Martinengo Bastion on the Venetian Walls that enclose the city of Heraklion. He often referred to his birthplace in his writings. “The entire city was a garrison, each inhabitant himself a garrison eternally besieged, and as his captain he had a saint, Saint Minas, the defender of Great Castle…” Nikos Kazantzakis excerpt from the book “Freedom and Death” (Captain Michalis), 1953
Προσωπογραφίες… για καστρινές ιστορίες
Άνθρωποι των γραμμάτων Δύο εμβληματικά πρόσωπα των ελληνικών γραμμάτων απεικονίζονται στις Συλλογές της Πινακοθήκης, ο λογοτέχνης Νίκος Καζαντζάκης και ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης, καθώς οι βιβλιοθήκες του Γιώργου και της Μαρώς Σεφέρη δωρίστηκαν στη Βικελαία Βιβλιοθήκη του Ηρακλείου από τη Μαρώ Σεφέρη. Ο Νίκος Καζαντζάκης (1883-1957) γεννήθηκε στο Μεγάλο Κάστρο (Ηράκλειο) και ο τάφος του βρίσκεται στη γενέτειρα πόλη του, στον προμαχώνα Μαρτινέγκο των Βενετσιάνικων τειχών. Στο έργο του αναφέρεται συχνά στον τόπο καταγωγής του. «Αλάκερη η πολιτεία ήταν ένα φρούριο, η κάθε ψυχή ήταν κι αυτή ένα φρούριο αιώνια πολιορκούμενο κι είχαν καπετάνιο έναν άγιο, τον Άι-Μηνά, τον προστάτη του Μεγάλου Κάστρου…». Νίκος Καζαντζάκης Απόσπασμα από το «Καπετάν Μιχάλης», 1953
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Ελένη Καζαντζάκη
Αλέκος Αλεξανδρίδης
«Νίκος Καζαντζάκης», x.x.
«Νίκος Καζαντζάκης», 1980
λάδι σε καμβά
λάδι σε hardboard
55 x 65 εκ.
47 Χ 56 εκ. Alekos Alexandridis
Eleni Kazantzaki
“Nikos Kazantzakis”, 1980
“Nikos Kazantzakis”, undated
oil on hardboard
oil on canvas
47 Χ 56 cm
55 x 65 cm - 48 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Παναγιώτης Γράββαλος
Panagiotis Gravvalos
«Νίκος Καζαντζάκης», 1982
“Nikos Kazantzakis”, 1982 mixed media
μικτή τεχνική
36 Χ 45 cm
36 Χ 45 εκ. - 49 -
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Τάσσος (Αναστάσιος Αλεβίζος)
Tassos (Anastasios Alevizos)
«Σεφέρης», 1980
“Seferis”, 1980
χαρακτικό, δοκίμιο του καλλιτέχνη
engraving, artist’s proof
68 Χ 77 εκ.
68 Χ 77 cm - 50 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Ασπασία Παπαδοπεράκη
Aspasia Papadoperaki
«Γιώργος Σεφέρης», 1983
“George Seferis”, 1983
χαλκός
copper
διάμετρος 27 εκ.
diameter 27 cm - 51 -
Portraits… for stories from the Castle
Painters Self-portraits and representations An indicative reference has been made to the painters of the city with Doménikos Theotokόpoulos (El Greco) being the main figure. In the Collections of the Municipal Gallery, we identified the self-portraits of Thomas Fanourakis (from the Generation of the 1930s) and of George Thomas Georgiadis (from the Generation of the 1960s) and the portrait of the self-taught painter Maria Fioraki which is a work by George Manoussakis, also from Heraklion.
Προσωπογραφίες… για καστρινές ιστορίες
Ζωγράφοι Αυτοπροσωπογραφίες και απεικονίσεις Ανάμεσα στα Πρόσωπα γίνεται και μια ενδεικτική αναφορά στους ζωγράφους της πόλης, με κυρίαρχο τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο (El Greco). Στις Συλλογές της Δημοτικής Πινακοθήκης εντοπίσαμε αυτοπροσωπογραφίες δύο καλλιτεχνών, του Θωμά Φανουράκη, εκπροσώπου της γενιάς του ’30, και του Γεωργίου Θωμά Γεωργιάδη, καλλιτέχνη της γενιάς του ’60, καθώς και την προσωπογραφία της αυτοδίδακτης Μαρίας Φιοράκη, φιλοτεχνημένη από τον επίσης Ηρακλειώτη ζωγράφο Γιώργο Μανουσάκη.
Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, El Greco (Χάνδακας 1541-Τολέδο 1614) …natural de la ciudad de Candie… «Γεννημένος στην πόλη του Χάνδακα», όπως δήλωσε ο ίδιος το 1582 σε δίκη της Ιεράς Εξέτασης του Τολέδο, όπου ήταν διερμηνέας. Creta le diό la vida y los pinceles, Toledo mejor patria, donde empieza a lograr, con la muerte, eternidades [Η Κρήτη τού έδωσε τη ζωή και τα πινέλα, το Τολέδο μια πατρίδα καλύτερη, όπου με τον θάνατό του άρχισε να κατακτά την αιωνιότητα] Οι στίχοι ανήκουν στο σονέτο του Hortensio Félix Paravicino y Arteaga (1580-1633), το οποίο συνέθεσε για τον τάφο του El Greco στο Τολέδο.
Doménikos Theotokόpoulos, El Greco, (Heraklion Crete 1541 – Toledo 1614) …natural de la ciudad de Candie*… *In 1582, during an Inquisition trial held in Toledo where he served as interpreter, he declared that he was “born in the city of Cha΄ndax”, namely today’s Heraklion. “Creta le diό la vida y los pinceles, Toledo mejor patria, donde empieza a lograr, con la muerte, eternidades” [Crete gave him life and brushes; Toledo a better homeland, where he now begins, through death, to conquer eternities] (verses from a sonnet by Hortensio Félix Paravicino y Arteaga (1580-1633) for Doménikos Theotokόpoulos’ tomb in Toledo).
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Παναγιώτης Γράββαλος
Panagiotis Gravvalos
«Δομήνικος Θεοτοκόπουλος», 1982
“Doménikos Theotokόpoulos”, 1982 mixed media
μικτή τεχνική
36 Χ 45 cm
36 Χ 45 εκ. - 55 -
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Θωμάς Φανουράκης
Thomas Fanourakis
«Αυτοπροσωπογραφία», 1964
“Self-portrait”, 1964
σκόνες με κόλλα
powder pigments with glue
35 Χ 46 εκ.
35 Χ 46 cm - 56 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Θωμάς Φανουράκης
Thomas Fanourakis
«Αυτοπροσωπογραφία», 1972
“Self-portrait”, 1972
λάδι σε καμβά
oil on canvas
27 X 41 εκ.
27 X 41 cm - 57 -
Η Μαρία Φιοράκη είναι μια σημαντική εκπρόσωπος της ναΐφ (ακατέργαστης) τέχνης με καταγωγή από την Κρήτη. Έζησε στο Ηράκλειο, όπου σε μεγάλη ηλικία άρχισε να ζωγραφίζει και συνέχισε με την προτροπή του ζωγράφου Θωμά Φανουράκη. Τα πρωτότυπα θέματά της χαρακτηρίζονται από αφηγηματική διάθεση, χρωματικό πλούτο και απεικονιστική ευφράδεια. Maria Fioraki is an important figure of Cretan naïve art. She lived in Heraklion where she produced her first paintings at a mature age and continued to do so following painter Thomas Fanourakis’ advice. Her original and colourful works are particularly narrative and visually eloquent.
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Μαρία Φιοράκη
George Manoussakis
«Αβδού», 1961
“Maria Fioraki”, 1955
λάδι σε hardboard
oil on canvas
122 Χ 68 εκ.
25 Χ 32 cm
Maria Fioraki
Γιώργος Μανουσάκης
“Avdou”, 1961
«Μαρία Φιοράκη», 1955
oil on hardboard
λάδι σε καμβά
122 Χ 68 cm
25 Χ 32 εκ - 59 -
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Γεώργιος Γεωργιάδης
George Georgiadis
«Αυτοπροσωπογραφία», 1960
“Self-portrait”, 1960
λάδι σε hardboard
oil on hardboard
62 Χ 79 εκ.
62 Χ 79 cm - 60 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Γεώργιος Γεωργιάδης
George Georgiadis “Self-portrait, as a young artist in Lyon’s atelier”, 2003
«Αυτοπροσωπογραφία νέος στο ατελιέ της Λυών», 2003
oil on canvas
λάδι σε καμβά
80 Χ 120 cm
80 Χ 120 εκ - 61 -
Κρητική ύπαιθρος
Άνθρωποι και καθημερινή ζωή στον Νομό Ηρακλείου The Cretan countryside
People and everyday life in Heraklion Prefecture
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Ευάγγελος Μαρκογιαννάκης
Evaggelos Markogiannakis
«Οικογενειακή σκηνή στην Κρήτη», 1933
“Family scene in Crete”, 1933
λάδι σε hardboard
oil on hardboard
73 X 52 εκ.
73 X 52 cm - 64 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Evaggelos Markogiannakis
Ευάγγελος Μαρκογιαννάκης
“Woman in Crete”, 1935
«Γυναίκα στην Κρήτη», 1935 λάδι σε hardboard
oil on hardboard
56 X 66 εκ.
56 X 66 cm - 65 -
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Θωμάς Φανουράκης
Thomas Fanourakis
«Όργωμα», 1946
“Ploughing”, 1946
ακουαρέλα
watercolour
40 X 35 εκ.
40 X 35 cm - 66 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Ευάγγελος Μαρκογιαννάκης
Evaggelos Markogiannakis
«Παρέα Κρητικών», 1950
“A group of friends from Crete”, 1950
λάδι σε hardboard
oil on hardboard
58 X 48 εκ.
58 X 48 cm - 67 -
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Αριστόδημος Παπαδάκης
Aristodimos Papadakis
«Γυναίκα με παιδί», 1972
“Woman with child”, 1972
αυγοτέμπερα
egg tempera
47 Χ 58 εκ.
47 Χ 58 cm - 68 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Melanie Petraki - Fiegenbaum
Melanie Petraki - Fiegenbaum
«Στοργή», 1990
“Affection”, 1990
παστέλ σε χαρτί
pastel on paper
73 X 102 εκ.
73 X 102 cm - 69 -
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Βασίλης Σολιδάκης
Vasilis Solidakis
«Κρητικός», δεκαετία του ’90
“Cretan man”, 1990s
μικτή τεχνική
mixed media
62 X 82 εκ.
62 X 82 cm - 70 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Georgiana - Elizabeth Mapleton - Madanian
Georgiana - Elizabeth Mapleton - Madanian
«Village Women», 2003
“Village Women”, 2003
χαρακτικό 2/3
engraving 2/3
35 X 28 εκ.
35 X 28 cm - 71 -
Κρητική ύπαιθρος
Μνημεία και τοπιογραφίες στον Νομό Ηρακλείου The Cretan countryside
Monuments and landscape paintings in Heraklion Prefecture
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Κώστας Ρωμάνος
Kostas Romanos
«Λουτρό Βασίλισσας Ανακτόρου Κνωσού», χ.χ.
“Queen’s Bath, Palace of Knossos”, undated
λάδι σε καμβά
oil on canvas
70 Χ 63 εκ.
70 Χ 63 cm - 74 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Μαρία Ζωγράφου
Maria Zografou
χωρίς τίτλο, χ.χ.
untitled, undated
λάδι σε hardboard
oil on hardboard
52 X 39,5 εκ.
52 X 39.5 cm - 75 -
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Γιώργος Μανουσάκης
George Manoussakis
«Μετόχι Ανεμογιάννη στο Σκαλάνι», 1929
“Anemogiannis’ estate (metochi) in Skalani”, 1929
λάδι σε καμβά
oil on canvas
35 X 27 εκ.
35 X 27 cm - 76 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Ευάγγελος Μαρκογιαννάκης
Evaggelos Markogiannakis “Landscape”, undated
«Τοπίο», χ.χ.
oil on canvas
λάδι σε καμβά 38 Χ 26 εκ.
38 Χ 26 cm - 77 -
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Evaggelos Markogiannakis “Saint Catherine of Sinai in Stoumboulas”, undated (ruined) oil on hardboard 48 Χ 34 cm
Ευάγγελος Μαρκογιαννάκης «Αγία Αικατερίνη Σιναϊτών στον Στρούμπουλα», χ.χ. (κατεστραμμένη) λάδι σε hardboard 48 Χ 34 εκ. - 78 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Evaggelos Markogiannakis
Ευάγγελος Μαρκογιαννάκης
“Xopateras’ Tower”, 1953
«Ο Πύργος του Ξωπατέρα», 1953 λάδι σε hardboard
oil on hardboard
44 X 54,5 εκ.
44 X 54.5 cm - 79 -
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Δημήτρης Σαριδάκης
Dimitris Saridakis
«Άποψη από τον εξώστη», 1953
“View from the balcony”, 1953
τέμπερα σε χαρτόνι
tempera on cardboard
54 Χ 67 εκ.
54 Χ 67 cm - 80 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Στέλιος Μαρκατάτης
Stelios Markatatis
«Σπήλια», χ.χ.
“Spilia”, undated oil on canvas
λάδι σε καμβά
73 X 103 cm
73 X 103 εκ. - 81 -
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Αριστόδημος (Παπαδάκης)
Aristodimos (Papadakis)
χωρίς τίτλο, 1980
untitled, 1980
σκόνες με κόλλα σε ξύλο
powder pigments with glue on wood
163 X 64 εκ.
163 X 64 cm - 82 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Αριστόδημος (Παπαδάκης)
Aristodimos (Papadakis)
χωρίς τίτλο, 1981
untitled, 1981
σκόνες με κόλλα
powder pigments with glue
67 X 45 εκ.
67 X 45 cm - 83 -
Historical overview - Tribute This section provides a historical overview of the era of the Ottoman occupation of Heraklion through a single set of works by the Cretan iconographer-painter Evaggelos Markogiannakis. The tribute features secular paintings of the interwar period which recount the memories of the artist’s youth. They belong to a prolific artistic period for him, past the age of 60, when he also produced church frescoes and numerous icons that serve as a valuable legacy of an art that picks up the torch from post-Byzantine art. Markogiannakis’ family originated from Lassithi and he was born in 1874 in Heraklion. Following a period of apprenticeship next to local iconographers and the production of a vast number of icons and secular paintings, he graduated from the School of Fine Arts. Part of his oeuvre was donated to the Municipality of Heraklion by Antonis Anemogiannis.
Ιστορική αναδρομή-αφιέρωμα Ακολουθεί μια ιστορική αναδρομή στο τουρκοκρατούμενο Ηράκλειο με έργα του Κρητικού αγιογράφουζωγράφου Ευάγγελου Μαρκογιαννάκη, που αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο ως θησαυρός μνήμης. Το αφιέρωμα περιλαμβάνει έργα ζωγραφικής που φιλοτεχνήθηκαν την περίοδο του Μεσοπολέμου και διηγούνται τις θύμισες των νεανικών χρόνων του καλλιτέχνη. Τα κοσμικά αυτά έργα φιλοτεχνήθηκαν σε μια γόνιμη καλλιτεχνική περίοδο γι’ αυτόν, μετά τα 60 του χρόνια, παράλληλα με τις αγιογραφίες, τις ιστορήσεις τοιχογραφιών και εικόνων, αποτελώντας πολύτιμη παρακαταθήκη μετα-μεταβυζαντινής τέχνης. Ο Μαρκογιαννάκης, λασιθιώτικης καταγωγής, γεννήθηκε το 1874 στο Ηράκλειο και ύστερα από μαθητεία σε ντόπιους αγιογράφους και τη δημιουργία τεράστιου αριθμού έργων αγιογραφίας αλλά και κοσμικής ζωγραφικής πήρε πτυχίο από τη Σχολή Καλών Τεχνών. Μέρος των έργων αυτών δωρίσθηκε στον Δήμο Ηρακλείου από τον Αντώνη Ανεμογιάννη.
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Ευάγγελος Μαρκογιαννάκης
Evaggelos Markogiannakis
«Τουρκοκρητικοί στη βρύση», χ.χ.
“Cretan Turks at the fountain”, undated
λάδι σε hardboard
oil on hardboard
42,5 Χ 53,5 εκ.
42.5 Χ 53.5 cm - 86 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Ευάγγελος Μαρκογιαννάκης
Evaggelos Markogiannakis
χωρίς τίτλο, χ.χ.
untitled, undated
λάδι σε hardboard
oil on hardboard
21 X 32 εκ.
21 X 32 cm - 87 -
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Ευάγγελος Μαρκογιαννάκης
Evaggelos Markogiannakis
«Γέρος επαίτης», 1930
“Old beggar”, 1930
λάδι σε hardboard
oil on hardboard
45 Χ 61 εκ.
45 Χ 61 cm - 88 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Ευάγγελος Μαρκογιαννάκης
Evaggelos Markogiannakis
«Ο εμπειρικός γιατρός Αντωνακάκης», 1936
“The empirical doctor Antonakakis”, 1936 watercolour
ακουαρέλα
30 Χ 40 cm
30 Χ 40 εκ. - 89 -
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Ευάγγελος Μαρκογιαννάκης
Evaggelos Markogiannakis
«Τελάλης», 1936
“Crier”, 1936
ακουαρέλα
watercolour
28 Χ 37 εκ.
28 Χ 37 cm - 90 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Ευάγγελος Μαρκογιαννάκης
Evaggelos Markogiannakis “Sindini Effendi at the Lazaretto Gate”, 1933
«Ο Σιντινί Εφέντης στην Πόρτα του Λαζαρέτου», 1933
oil on hardboard
λάδι σε hardboard
33 X 43 cm
33 X 43 εκ. - 91 -
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Ευάγγελος Μαρκογιαννάκης
Evaggelos Markogiannakis
«Ο Αρίφ Αγάς με τη Λαζαρίνα το 1886», 1936
“Arif Agha with Lazarina in 1886”, 1936
ακουαρέλα
watercolour
30 Χ 40 εκ.
30 Χ 40 cm - 92 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Evaggelos Markogiannakis
Ευάγγελος Μαρκογιαννάκης
“The davul players”, 1936
«Οι νταουλτζήδες», 1936
watercolour
ακουαρέλα
32 X 40 cm
32 X 40 εκ. - 93 -
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Ευάγγελος Μαρκογιαννάκης
Evaggelos Markogiannakis
«Χαμάληδες κατά το 1887», 1936
“Heavers in 1887”, 1936
ακουαρέλα
watercolour
40 Χ 30 εκ.
40 Χ 30 cm - 94 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Ευάγγελος Μαρκογιαννάκης
Evaggelos Markogiannakis
χωρίς τίτλο, χ.χ.
untitled, undated
λάδι σε hardboard
oil on hardboard
35 Χ 43,5 εκ.
35 Χ 43.5 cm - 95 -
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Ευάγγελος Μαρκογιαννάκης
Evaggelos Markogiannakis
«Χανούμισσες κατά το 1886», 1936
“Hanims in 1886”, 1936
ακουαρέλα
watercolour
29 Χ 37 εκ.
29 Χ 37 cm - 96 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Ευάγγελος Μαρκογιαννάκης
Evaggelos Markogiannakis
«Σερίφ Αγάς ο Κανταρτζής», 1944
“Serif Agha Kantarci”, 1944
λάδι σε hardboard
oil on hardboard
38 X 47 εκ.
38 X 47 cm - 97 -
Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου • Stories of Megalo Kastro (Great Castle)
Ευάγγελος Μαρκογιαννάκης
Evaggelos Markogiannakis
«Ο σακάς», 1944
“The sack maker” 1944
λάδι σε hardboard
oil on hardboard
39 X 49 εκ.
39 X 49 cm - 98 -
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Ευάγγελος Μαρκογιαννάκης
Evaggelos Markogiannakis
«Τουρκοκρητικοί με ναργιλέ», 1948
“Cretan Turks smoking shisha”, 1948
λάδι σε hardboard
oil on hardboard
56 Χ 48,5 εκ.
56 Χ 48.5 cm - 99 -
Ο Ηρακλειώτης Λευτέρης Αλεξίου (1890-1964), ποιητής, μεταφραστής, πεζογράφος, εκδότης, μουσικός, έγραψε στο «Κρητικό Χρονικό των πολέμων και των κατοχών»: Αναθυμιέμαι στη μεγάλη πλατεία του Κάστρου, τις Τρεις Καμάρες, παράταξες και παρέλασες του στρατού του Σουλτάν χαμίτη. Σα να ‘χω μπρος στα μάτια μου τους αξιωματικούς απάνω στ’ άλογα, να τρέχουν εδώ κι εκεί σ’ όλα τα σημεία, και να ξελαρυγγίζονται δίνοντας τα μεγαλόπρεπα προστάγματα. Πλάι στους αξιωματικούς οι στρατιώτες φαίνονταν σα να ‘ταν απ’ άλλο σόι. Κι εσωτερικά κι εξωτερικά κάναν εντύπωση σα να ‘βγαιναν από σπηλιές. Ήτανε με ξηλωμένες επωμίδες, λειψά κουμπιά, τεράστια γόνατα στα πανταλόνια. Τα φέσια τους ήταν ασιδέρωτα, θολωτά στην κορφή, και ξεβαμμένα, με φούντες μαδημένες. Οι στολές τους, από χακί μπλε σκούρο με κόκκινες ούγιες ραφτές, ήτανε ξεθωριασμένες στο τρίτο στάδιο. Καθώς ξαναφέρνω στο νου μου και στα μάτια μου τους παραπάνω πίνακες από τον τούρκικο στρατό, κρίνω πως σωστά τη λέγανε τότε στην Ευρώπη την Τουρκιά «Μεγάλον Άρρωστο της Ανατολής»… Lefteris Alexiou (1890-1964) was born in Heraklion and was a poet, translator, novelist, publisher and musician who wrote in his book “A Cretan Chronicle of Wars and Occupations” [Κρητικό Χρονικό των πολέµων και των κατοχών]: I remember the Main Square of the Castle (Heraklion), the Three Arches, line ups and parades of Sultan Hamid’s troops. I still have a vivid recollection of the officers on horseback, running all over the place and shouting orders. Seen next to the officers, the soldiers looked very different. They looked as if they had just come out of a cave. They were wearing bleached out, dark blue khaki uniforms with red selvedge which had torn epaulettes, missing buttons and tattered knees. Their fezzes were wrinkled, curved at the top, washed out and had torn tassels. As I recall those images of the Turkish troops, I think that all those Europeans who used to say that the Ottoman empire was “The sick man of the Orient” were actually right…
Stories of Megalo Kastro (Great Castle) • Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου
Ευάγγελος Μαρκογιαννάκης
Evaggelos Markogiannakis untitled, 1948
χωρίς τίτλο, 1948
oil on hardboard
λάδι σε hardboard 46 X 38 εκ.
46 X 38 cm - 101 -
Afterword Stories of Megalo Kastro (Great Castle) through the Collections of the Heraklion Municipal Art Gallery Emotions played a decisive role in the final selection of the artworks, because, in good part, the visual narrative included a lot of references to the stories that I had heard from my father, who was born and raised next to St. Matthew’s church, to my personal experiences of the 1970s and of course to the writings of Nikos Kazantzakis, Lefteris and Stylianos Alexiou, Rea Galanaki and many others. Hoping that readers will enjoy this tour of the city of the Great Castle through the works of art, I would like to point out that selecting the material was no easy task. The works were gleaned from hundreds of paintings of the Collection and their presentation is indicative. Our tour begins with “Heraklion”, the iconic painting by Nikos Nikolaou which pays tribute to the centuries-old history of the city and then we take a look into the Venetian, Ottoman, neoclassical and industrial buildings, the churches, the port, the Arsenali and the labyrinth district where Aegean fishermen used to live. Our narration is enriched with scenes from the everyday life in the city and images of urban morals and manners as they were portrayed by George Manoussakis in the 1950s. Next, we meet the people, those indisputable witnesses of social life. Our tour continues with references to historical, mythical or touristic places outside the city walls and ends with a historical overview of the era of the Ottoman occupation of Heraklion through the artworks by the Cretan iconographer-painter Evaggelos Markogiannakis which serve as historical evidence. Finally, our hope is that, one day, apart from monuments and views of past times, the content of this book will include contemporary visual material which will reflect today’s modern and international character of Heraklion. Moreover, contemporary artistic life could include some of the numerous artworks of the Collection by artists who were born in Heraklion or chose to become part of the cultural life of the city. *** I would like to thank from the bottom of my heart the Mayor of Heraklion Mr. Vassilis Lambrinos and especially the Heraklion Municipality Deputy Mayoress for Culture Mrs. Aristea Plevri, for giving me the opportunity to carry out such a complex task as a tribute to my hometown. Also, I would like to thank the Pancretan School (Παγκρήτιο Εκπαιδευτήριο) which taught me the value of art in my childhood when as a primary school student I had the privilege of admiring the painting exhibitions of Th. Fanourakis and M. Fioraki. I would also like to thank from the bottom of my heart all those who supported me, in their many different ways, in the creation of this book and especially Nina Karapidaki, Eleftheria Iatraki, Amalia Pappa and my close friend Mika Kanoni. This project could not have been implemented without the invaluable help of Marianna Gialiti and the excellent collaboration of Cloudprint. Louisa Karapidaki
Επίλογος Ιστορίες του Μεγάλου Κάστρου μέσα από τις Συλλογές της Δημοτικής Πινακοθήκης Ηρακλείου Η συναισθηματική φόρτιση είχε έναν καθοριστικό ρόλο στη διαλογή των έργων, αφού εν πολλοίς η εικονογραφική αφήγηση παραπέμπει στις διηγήσεις του πατέρα μου, γεννημένου και μεγαλωμένου δίπλα στον ναό του Αγίου Ματθαίου, στις προσωπικές μνήμες της δεκαετίας του ’70 και φυσικά στα κείμενα του Νίκου Καζαντζάκη, του Λευτέρη και του Στυλιανού Αλεξίου, της Ρέας Γαλανάκη και άλλων πολλών. Με την ελπίδα ο αναγνώστης να απολαύσει αυτή την περιήγηση στην πόλη του Μεγάλου Κάστρου μέσα από τα έργα τέχνης, θα ήθελα να επισημάνω ότι η επιλογή του υλικού δεν ήταν εύκολη. Τα έργα ανθολογήθηκαν ανάμεσα σε εκατοντάδες πίνακες της Συλλογής και η παρουσίασή τους είναι ενδεικτική. Το οδοιπορικό ξεκινά με το εμβληματικό έργο του Νίκου Νικολάου «Ηράκλειον», που αναδεικνύει τη μακρά ιστορία της πόλης, στη συνέχεια διεισδύει στα βενετσιάνικα, τα οθωμανικά, τα νεοκλασικά και τα βιομηχανικά οικοδομήματα, τους ναούς και το λιμάνι με τα νεώρια και τον λαβύρινθο, τόπο διαμονής ψαράδων του Αιγαίου. Έπειτα παρεμβάλλονται στην αφήγηση σκηνές από την καθημερινή ζωή της πόλης, με εικόνες αστικής ηθογραφίας όπως τις αποτύπωσε ο Γιώργος Μανουσάκης τη δεκαετία του ’50. Ακολουθούν τα πρόσωπα, ως αδιάψευστοι μάρτυρες του κοινωνικού και ιστορικού γίγνεσθαι. Η περιήγηση συμπληρώνεται με αναφορές σε χώρους ιστορικούς, μυθικούς ή και παραθεριστικούς, έξω από τα στενά τείχη της πόλης. Το λεύκωμα ολοκληρώνεται με ένα αφιέρωμα στο τουρκοκρατούμενο Ηράκλειο με έργα του αγιογράφου-ζωγράφου Ευάγγελου Μαρκογιαννάκη, τα οποία αποτελούν και μοναδικά ιστορικά τεκμήρια. Τέλος, ευσεβής πόθος θα ήταν να συμπληρωθεί το περιεχόμενο αυτού του βιβλίου και με σύγχρονο εικαστικό υλικό, που να αντικατοπτρίζει τη σημερινή διεθνή μεγαλούπολη και όχι μόνο τα μνημεία και τις όψεις παρελθόντων ετών. Έτσι, θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν τα πολυάριθμα έργα της Συλλογής στο σύγχρονο εικαστικό γίγνεσθαι, με έργα καλλιτεχνών που γεννήθηκαν ή που ενσωματώθηκαν στην πολιτιστική ζωή του Ηρακλείου. *** Στο σημείο αυτό θα ήθελα από καρδιάς να ευχαριστήσω τον Δήμαρχο Ηρακλείου Βασίλη Λαμπρινό και ιδιαίτερα την Αντιδήμαρχο Πολιτισμού Αριστέα Πλεύρη, που μου έδωσαν την ευκαιρία να υλοποιήσω αυτό το σύνθετο πόνημα ως έναν φόρο τιμής στη γενέτειρα πόλη μου. Επίσης, το Παγκρήτιο Εκπαιδευτήριο, που μου έμαθε να εκτιμώ την τέχνη, αφού ως μαθήτρια Δημοτικού στους χώρους αυτού του σχολείου θαύμασα τις εκθέσεις ζωγραφικής των Θ. Φανουράκη και Μ. Φιοράκη. Ακόμη ευχαριστώ από καρδιάς όλους αυτούς που μου συμπαραστάθηκαν, ο καθένας με τον τρόπο του, στη δημιουργία αυτού του βιβλίου και κυρίως τη Νίνα Καραπιδάκη, την Ελευθερία Ιατράκη, την Αμαλία Παππά και τη στενή φίλη Μίκα Κανόνη. Το έργο δεν θα είχε υλοποιηθεί χωρίς την πολύτιμη βοήθεια της Μαριάννας Γιαλύτη και την ευάρεστη συνεργασία με την εταιρεία Cloudprint για τον καλλιτεχνικό σχεδιασμό. Λουίζα Καραπιδάκη
Ενδεικτικές πηγές | Indicative sources Τα βιογραφικά όλων των καλλιτεχνών είναι αναρτημένα στη διαδικτυακή σελίδα του Δήμου Ηρακλείου: www.heraklionartgallery.gr Στυλιανός Αλεξίου, «Το Κάστρο της Κρήτης και η ζωή του στον ΙΣΤ΄ και ΙΖ΄ αιώνα», Κρητικά Χρονικά ΙΘ΄(1965), σελ. 146-178· Η Κρητική λογοτεχνία και η εποχή της, Εκδόσεις Στιγμή, Αθήνα 2011 Θεοχάρης Δετοράκης, Ιστορία της Κρήτης, ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 1986 Νικόλαος Παναγιωτάκης, «Η Κρητική περίοδος του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου», Αφιέρωμα στον Νίκο Σβορώνο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, τ. 2, Ρέθυμνο 1986 Στέργιος Σπανάκης, Μνημεία της Κρητικής Ιστορίας, τόμοι 1-6, Ηράκλειο 1940-1969 Χρυσούλα Τζομπανάκη, Ο Κρητικός Πόλεμος 1645-1669: Η μεγάλη πολιορκία και η εποποιία του Χάνδακα, Αθήνα 2008 Ευαγγελία Φραγκάκη, Χάνδαξ - Κάστρο, το Ηράκλειό μου, αυτοέκδοση, Αθήνα 1978
For the biographical notes of the artists please refer to the website of Heraklion Municipality: www.heraklionartgallery.gr Stylianos Alexiou, Το Κάστρο της Κρήτης και η ζωή του στον ΙΣΤ και ΙΖ αιώνα [Life in the Castle of Crete in 16th and 17th centuries], Κρητικά Χρονικά ΙΘ (1965), pp.146-178, Η Κρητική λογοτεχνία και η εποχή της [Cretan literature and its era], ed. Stigmi, Athens 2011 Theocharis Detorakis, Ιστορία της Κρήτης [History of Crete], self-published, Athens 1986 Nikolaos Panagiotakis, Η Κρητική περίοδος του Δοµήνικου Θεοτοκόπουλου [Doménikos Theotokόpoulos’ Cretan Period], Tribute to Nikos Svoronos, Crete University Press, v.2., Rethymnon 1986 Stergios Spanakis, Μνηµεία της Κρητικής Ιστορίας [Monuments of Cretan History], v. 1-6, Heraklion 19401969. Chrisoula Tzompanaki, Ο κρητικός πόλεµος 1645-1669. Η µεγάλη πολιορκία και η εποποιία του Χάνδακα [The Cretan War 1645-1669. The great siege and the epopee of Cha΄ndax], Athens 2008 Evaggelia Fragkaki, Χάνδαξ - Κάστρο, το Ηράκλειό µου [Cha΄ndax - Kastro, my Heraklion], self-published, Athens 1978
ISBN: 978-618-85881-2-7
