Los antics egipcians avián divèrses animals sagrats dont mai d’una espècia d’aucèl. N’i aviá una, pasmens, que foguèt aimada pendent milièrs d’annadas car òm cresiá qu’aviá balhat als egipcians antics la sapiéncia. Uèi es damnatge que n’i a pas pus en aquel país. En d’autres païses africans pus meridionals, totun, encara n’i a, malgrat que de mens en mens. Parlam de l’Ibís.
Lo nom drech d’una d’aquelas espècias d’ibís, pr’amor que n’i a mai d’una, es arribat fins a uèi lo jorn coma Ibís Sacrat. Los cercaires, pasmens, son pas encara d’acòrd sus l’origina d’aquel nom. Sonque pòdon confirmar qu’Ibís èra cossí èra nomenada aquela espècia d’aucèl pels antics grècs e tanben pels romans. Los antics egipcians, totun, que lo coneissián amb lo nom d’hb o hib.
Perqué lo nom arribèt fins a l’actualitat es Ibís Sacrat foguèt pas encara confirmat scientificament. I a divèrsas teorias antropologicas que vòlon o explicar. Una d’aquelas afirma que quand èra arribada la sason de manièra annadièra que lo flume Nil deviá créisser (val pas dire que pels antics egipcians tot lo mond virava al torn d’aquel flume), çò que vesián primièr los egipcians èran los tropèls d’ibís que volavan dempuèi mai enlà del sud vèrs lo nòrd. Èra aital que sabián que lo Nil èra a mand de créisser.
Una autra teoria explica que quand lo Nil tornava a baissar, la tèrra abans inondada demorava plena d’uòus de sèrp, que los ibis manjavan lèu lèu. E aquò èra un fach que los antics egipcians aimavan plan pel dangièr d’aquelas sèrps. Cossí que siá, l’ibís èra restacat al dieu Djehuty, qu’en grèc antic èra pus conegut coma Thoth. Aquel aviá balhat als antics egipcians l’escritura, la matematica, cossí mesurar las causas, lo temps, la Luna e tanben la magia. Çò es dire la sapiéncia, que los antics egipcians l’avián recebuda de l’aucèl ibís.
En aquela epòca, l’ibís èra sacrificat de manièra regulara e puèi momificat. Per ansin, los arqueològs trapèron mai d’un milion e mièg d’ibís momificats al costat de centenats de milièrs de falcons (que benlèu èran la representacion divina d’Orus, lo màger dieu egipcian) en Saqqara. Atal los ibís èran aimats e al còp sacrificats.
Un aucèl sociable
L’ibís es lo nom comun que recebon plusors espècias d’aucèls amb las quitas caracteristicas e que demòran en desparièrs continents de la planeta. Qualqu’unas d’aquestas que vivon sonque en Africa e malgrat que la sieuna populacion es pròcha a l’extincion, encara son pièger en defòra d’Africa.
L’ibís es un aucèl tresquiornitian amb de pautas longas, un còl long e un bèc plan caracteristic recorbat. Lo cap e lo còl a pas de plumes e l’espècia coneguda popularament coma Ibis Sacrat (Threkiornis aethiopica) es de color negra. La rèsta del còrs es blanca e sonque las plumas finalas de la coa tornan e èsser negras.
Los mascles son mai que mai màgers que las femèlas e òm pòt dire qu’es un aucèl fòrça social malgrat que seriá melhor dire gregari, pr’amor de son territorialisme pendent l’epòca de reproduccion. Aquò arrèsta pas los ibís a l’ora de cercar de noiridura en tropèl o de bastir lo niu al costat d’autras espècias d’aucèls diferentas coma la cigonha o lo marabó.
A mai d’aquò es un aucèl qu’aperten a l’òrdre dels ciconiiformes e qu’a una longor mejana de fins a 75 cm, çò que vòl dire qu’es un aucèl brica pichon. L’ala pòt mesurar sens èsser dubèrta fins a 40 cm e aquò pòt donar una idèa de las mesuras d’aquel aucèl tipic african.
La noiridura basica dels ibís son de peisses a mai d’autres pichonèls animals coma d’insèctes divèrses, de granhòtas e de reptils de tota sòrta, que cercan totjorn dins la fanga que i a prèp de l’aiga. Benlèu per aquò òm pòt arribar a dire qu’es un aucèl que demòra gaireben totjorn en d’ecosistèmas aquatics, coma de lacs, de rius e de flumes. Mas que tanben i a cèrtas espècias que vivon, mai que mai, en de territòris secs, sens brica d’aiga. Ailà se noirisson de ratapenadas, mirgolètas e d’autres pichonèls mamifèrs, a mai de serpents.
En Africa i a divèrsas espècias, dont l’Ibis cauv, l’Ibis hagedash e l’Ibis sacrat. En d’autres continents, coma America o Asia tanben n’i a d’autras espècias mas son uèi lo jorn en grèu perilh d’extincion. En Euròpa, malgrat que l’ibís demorèt de manièra tradicionala en de montanhas durant sègles, desapareguèt al sègle XVI pr’amor de la caça, la desforestacion e una preséncia umana màger. Uèi lo jorn, urosament, l’espècia d’ibís cauv es tornada a divèrses territòris e òm pòt tornar a veire tanben d’ibís sacrats dempuèi Normandia fins a la Charenta atlantica.
Los ibís son d’aucèls que quand son en tèrra son brica elegants. La siá majestuositat ven quand vòlan en tropèl pr’amor de son vòl, son bèc e tanben la manièra de volar, car mòvon las alas l’un aprés l’autre, d’una manièra cronologica estonanta. Son d’aucèls monogams e a l’ora de se reproduire e se noirir son, mai que mai, fòrça territorials. Los ibís pòdon arribar fins als 110 cm de longor e son vòl es fòrça rapid. Abitan en de biòmas tropicals e subtropicals, çò que vòl dire qu’aiman plan los territòris cauds e las nautas temperaturas.
I a d’espècias que demòran en las ribièras dels flumes africans (en Africa encara n’i a en tota la part mai nauta del Nil, franc d’Egipte), çò es en de territòris mai o mens dubèrts. Cèrtas espècias, ça que la, demòran dins la selva mai prigonda e tanben pus nauta e sonque la daissan per se noirir pendent lo jorn e quand arriba la nuèch tòrnan totjorn a la forèst que protegís la siá subrevivéncia.
Un aucèl aquatic
Pasmens, es un aucèl mai que mai aquatic. Que poirà èsser vist totjorn amb las sieunas cuèrtas (car son pas gaire longas) pautas dins l’aiga en tot cercar de noiridura amb lor bèc, que pòt arribar fins als 17 cm de longor. Son d’aucèls que pòdon èsser encara espepissats plan pendent lo jorn, e sovent prèp de vilatges, a la recerca de noiridura abandonada pels umans, al costat de marabós.
Quand arribarà la nuèch, pasmens, los ibís cercaràn un arbre per se refugiar, que sovent es ont podèm trobar tanben d’autras espècias d’aucèls africans, coma d’agaças, de cigonhas o de marabós. De desenats (abans se’n podián veire centenats o milièrs) son trapats alavetz premanits per dormir fins a l’endeman, luenh de possibles predators terrèstres.
Quand bastisson lo niu lo mascle e la femèla, aquel pòt èsser sus un arbre, mas tanplan sul tèrra. L’epòca de reproduccion depend de la geografia e la latitud ont demòran los ibís e pòt doncas se debanar plan entre la prima e la fin de l’estiu. L’Ibís sagrat pond normalament tres o quatre uòus de color blava amb de plapas ròias plan polits que seràn suenhats menimosament per la maire ibís mas atanplan pel paire.
Justament aprés lor naissença los pichonèls ibís son sonque de color blanca, franc del cap e còl e sonque auràn la coa negra mai tard. Ambedos parents noirisson los pichons aucèls en tot regurgitar la noiridura aprés èsser trucats amb lo bèc pels pichonèls.
Se l’espècia d’ibís sacrat es la mai aquatica de las tres que i a en Africa, las autras doas o son mens car los ibís hagedash vivon sus d’arbres de mai de 7 mètres de nautor en de prigondas selvas e los ibís carunculats demòran mai que mai en de gorjas montanhosas e encara de bauces en Etiopia e Eritrèa.
Un futur brica bon
Malgrat qu’es un bèl aucèl, la situacion dels ibís sacrats africans es uèi grèva. Abans n’i aviá per tota la Mediterranèa. Uèi pas pus, e sonque ne demòran divèrses milièrs al Marròc. E aquò que divèrsas associacions environamentalas assagèron de los protegir pendent lo sègle XX. Cap mesura capitèt e uèi la siá populacion es pròcha a l’extincion. Çò de meteis se debana amb los ibís de Madagascar, los ibís d’esquina blanca de Vietnam o los ibís de l’illa Reunion. Lor situacion es tras que grèva.
Per ansin, e malgrat èsser un dels animals pus caracteristics dels rius e flumes africans, e del Nil durant milièrs e milièrs d’annadas, uèi l’ibís es un aucèl que poiriá patir l’extincion lèu lèu. E alavetz los ibís daissarián d’èsser sacrats per venir una espècia pus que sonque demorariá representada als ieroglifs dels antics egipcians. Lo nòstre desir es esperar qu’aquò se debane, per astre, jamai.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
