متن کامل سنگ نبشته بیستون یا همان کتیبه داریوش هخامنشی

متن کامل سنگ‌نبشته بیستون توسط ال. دبلیو. کینگ (به انگلیسی: L.W. King) و آر.سی. تامپسون (به انگلیسی: R.C. Thompson) ترجمه شده‌است، که در این مقاله ترجمه پارسی امروزین متن انگلیسی نوشته شده توسط این دو نفر آورده شده‌است.

مقدمه: عناوین داریوش و گستره شاهنشاهی او

• بند ۱ کتیبه داریوش هخامنشی – من داریوش، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه در پارس، شاه کشورها، پسر ویشتاسپ، نوه آرشام هخامنشی.
• بند ۲ کتیبه داریوش هخامنشی – داریوش شاه گوید: پدر من ویشتاسب، پدر ویشتاسب آرشام، پدر آرشام آریارمنه، پدر آریارمنه چیش پیش، پدر چیش پیش هخامنش.
• بند ۳ کتیبه داریوش هخامنشی – داریوش شاه گوید: بدین جهت ما هخامنشی خوانده می‌شویم [که] از دیرگاهان اصیل هستیم. از دیرگاهان خاندان ما شاهان بودند.
• بند ۴ – داریوش شاه گوید: ۸ [تن] از نیاکان من شاه بودند. من نهمین [هستم] ما ۹ [تن] پشت اندر پشت (در دو شاخه) شاه هستیم.
• بند ۵کتیبه داریوش هخامنشی – داریوش شاه گوید: به خواست اهورامزدا من شاه هستم. اهورا مزدا شاهی را به من عطا کرد.
• بند ۶ – داریوش شاه گوید: این [است] که از آن من شدند به خواست اهورامزدا من شاه آن‌ها بودم. پارسا(پارس)، اوجا(ایلام)، بابیروش (بابل)، آثورا (آشور)، ارَبیا (عربستان شمالی)، مودرایا (مصر)، درایا (فینیقی‌ها)، اسپاردا (سارد و لیدی)، یونا (یونان)، مادا (ماد)، آرمینا (ارمنستان)، کاتپادوکا (کاپادوکیه)، پرثوا (پارت‌ها)، زرَکا (زرنگ سیستان)، هریَوه (هرات)، باختریش (بلخ)، سوگودا (سغد)، گدارا (کندهار)، سکا (سکاها، مردمان میان دریاچه خوارزم و دریای کاسپین)، ثتا گوش (دره رود هیرمند)، هرَوَتیش (رخج)، مکا (مکران و عمان) روی هم رفته ۲۳ شهربانی.
• بند ۷ کتیبه داریوش هخامنشی – داریوش شاه گوید: این [است] کشورهایی که از آن من شدند. به خواست اهورامزدا *بندگان من بودند. به من باج دادند. آنچه از طرف من به آن‌ها گفته شد، چه شب، چه روز همان کرده شد.
• بند ۸ – داریوش شاه گوید: در این کشورها مردی که موافق بود او را پاداش خوب دادم آنکه مخالف بود او را سخت کیفر دادم. به خواست اهورا مزدا این کشورهایی [است] که بر قانون من احترام گذاشتند. آن طوری که به آن‌ها از طرف من گفته شد همان‌طور کرده شد.

کشتن بردیا و شورش گئومات مغ

• بند ۹ کتیبه داریوش هخامنشی – داریوش شاه گوید: اهورا مزدا مرا این پادشاهی داد. اهورا مزدا مرا یاری کرد تا این شاهی بدست آورم. به یاری اهورا مزدا این شاهی را دارم.
• بند ۱۰کتیبه داریوش هخامنشی – داریوش شاه گوید: این [است] آنچه به وسیله من کرده شد پس از اینکه شاه شدم. کمبوجیه نام پسر کوروش از ما او اینجا شاه بود. همان کمبوجیه را برادری بود بردی نام هم مادر [و] هم پدر با کمبوجیه. پس از آن کمبوجیه آن بردی را بکشت، به مردم معلوم نشد که بردی کشته شده. پس از آن کمبوجیه رهسپار مصر شد، مردم نا فرمان شدند. پس از آن دروغ در کشور بسیار شد هم در پارس، هم در ماد، هم در سایر کشورها.
• بند ۱۱کتیبه داریوش هخامنشی – داریوش شاه گوید: پس از آن مردی مغ بود گئومات نام. او از پ ئیشی یا وودا (پی شیاووادا) برخاست. کوهی [است] ارکدیش (ارکادری) نام. چون از آنجا برخاست از ماه وی یخن ۱ چهارده روز گذشته بود. او به مردم چنان دروغ گفت [که]: من بردی پسر کوروش برادر کمبوجیه هستم. پس از آن مردم همه از کمبوجیه برگشته به سوی او شدند هم پارس، هم ماد، هم سایر کشورها. شاهی را برای خود گرفت. از ماه گرم پد ۲ ۹ روز گذشته بود آنگاه شاهی را برای خود گرفت. پس از آن کمبوجیه به دست خود مرد.
• بند۱۲کتیبه داریوش هخامنشی -داریوش شاه گوید:این شاهی که گئومات مغ از کمبوجیه ستانده بود این شاهی از دیرگاهان در تخمهٔ ما بود پس از آن گئومات مغ (آن را) از کمبوجیه ستاند. هم پارس هم ماد هم سائر کشورها را او تصرف نمود و ازآن خود کرد. او شاه شد.

کشتن گئومات و بازسازی شاهنشاهی

• بند ۱۳- داریوش شاه گوید: نبود مردی، نه پارسی، نه مادی، نه هیچ‌کس از تخمه ما که شاهی را گئومات مغ بازستاند. مردم شدیداً از او می‌ترسیدند که مبادا مردم بسیاری را که پیش از آن بردی را شناخته بودند بکشت. بدان جهت مردم را می‌کشت که مبادا مرا بشناسند که من بردی پسر کوروش نیستم. هیچ‌کس یارای گفتن چیزی دربارهٔ گئومات مغ نداشت تا من رسیدم. پس از آن من از اهورا مزدا مدد خواستم. اهورا مزدا به من یاری ارزانی فرمود. از ماه باگادیش ۱۰۰ روز گذشته بود. آنگاه من با چند مرد آن گئومات مغ و آن‌هایی را که برترین مردان دستیار [او] بودند کشتم. دژی سیک ی ووتیش، نام سرزمینی نی سای نام در ماد آنجا او را کشتم. شاهی را از او ستاندم. به خواست اهورا مزدا من شاه شدم. اهورا مزدا شاهی را به من عطا فرمود.
• بند ۱۴ – داریوش شاه گوید: شاهی را که آزما برداشته شده بود آن را من برپا کردم. من آن را در جایش استوار نمودم. چنان‌که پیش از این [بود] همان‌طور من کردم. من پرستشگاه‌هایی را که گئومات مغ ویران کرده بود مرمت نمودم. به مردم چراگاه‌ها و رمه‌ها و غلامان و خانه‌هایی را که گئومات مغ ستانده بود بازگرداندم. من مردم را در جایش استوار نمودم، هم پارس، هم ماد و سایر کشورها را. چنان‌که پیش از این [بود] آنچه را گرفته شده [بود] برگرداندم. به خواست اهورا مزدا من این را کردم. من کوشیدم تا خاندان ما را در جایش استوار نمایم چنان‌که پیش از این [بود] آن طور من کوشیدم به خواست اهورا مزدا تا گئومات مغ خاندان ما را برنگیرد.
• بند ۱۵ – داریوش شاه گوید: این [است] آنچه من کردم پس از آنکه شاه شدم.

شورش آثرین در عیلام و ندئیت ب ئیر در بابل

• بند ۱۶ – داریوش شاه گوید: چون من گئومات مغ را کشتم پس از آن مردی آثرین (آثرینا) نام پسر او در خوزستان (اووج) برخاست. به مردم چنین گفت: من در خوزستان شاه هستم. پس از آن خوزیان نافرمان شدند. به طرف آن آثرین گرویدند. او در خوزستان شاه شد؛ و مردی بابلی ندئیت ب ئیر (نیدنیتوبل) نام پسر آئین ئیر او در بابل برخاست. چنین مردم را بفریفت [که]: من نبوکدرچر پسر نبتون ئیت هستم. پس از آن همه مردم بابلی به طرف آکتیبه داریوش هخامنشی ن ندئیت ب ئیر گرویدند. بابل نافرمان شد. او شاهی را در بابل گرفت.
• بند ۱۷کتیبه داریوش هخامنشی – داریوش شاه گوید: پس از آن من رهسپار بابل شدم به سوی آن ندئیت ب ئیر که خود را نبوکدرچر می‌خواند. سپاه ندئیت ب ئیر دجله را در دست داشت. آنجا ایستاد؛ و آب عمیق بود. پس از آن من سپاه را بر مشک‌ها قرار دادم. پاره‌ای بر شتر سوار کردم. برای عده‌ای اسب تهیه کردم. اهورا مزدا به من یاری ارزانی فرمود به خواست اهورا مزدا دجله را گذشتیم. آنجا آن سپاه ندئیت ب ئیر را بسیار زدم. از ماه اثری یادی ی ۵، ۲۶ روز گذشته بود.
• بند ۱۹ – داریوش شاه گوید: پس از آن من رهسپار بابل شدم. هنوز به بابل نرسیده بودم شهری زازان نام کنار فرات آنجا این ندئیت ب ئیر که خود را نبوکدرچر می‌خواند با سپاه ضد من به جنگ کردن آمد. پس از آن جنگ کردیم. اهورا مزدا به من یاری ارزانی فرمود. به خواست اهورا مزدا من سپاه ندئیت ب ئیر را بسیار زدم. بقیه به آب انداخته شد. آب آن را برد. از ماه انامک ۶، ۲ روز گذشته بود که چنین جنگ کردیم.

• بند ۱ کتیبه داریوش هخامنشی  – داریوش شاه گوید: پس از آن ندئیت ب ئیر با سواران کم گریخت رهسپار بابل شد. پس از آن من رهسپار بابل شدم. به خواست اهورا مزدا هم بابل گرفتم هم ندئیت ب ئیر را گرفتم. پس از آن من ندئیت ب ئیر را در بابل کشتم.
• بند ۲ کتیبه داریوش هخامنشی  – داریوش شاه گوید: مادامی که من در بابل بودم این [است] کشورهایی که نسبت به من نافرمان شدند. خوزستان، ماد، آشور، مصر، پارت، مرو، ثت گوش، سکاییه.

شورش مرتی در عیلام

• بند ۳کتیبه داریوش هخامنشی – داریوش شاه گوید: مردی، مرتی ی نام پسر چین چی خری شهری گوگن کا نام در پارس آنجا ساکن بود. او در خوزستان برخاست. به مردم چنین گفت که من ایمنیش شاه در خوزستان هستم.
• بند ۴ کتیبه داریوش هخامنشی – داریوش شاه گوید: آن وقت من نزدیک خوزستان بودم. پس از آن خوزی‌ها از من ترسیدند. مرتی ی را که سرکرده آنان بود گرفتند و او را کشتند.

شورش فرورتیش در ماد

• بند ۵کتیبه داریوش هخامنشی – داریوش شاه گوید: مردی مادی فرورتیش نام در ماد برخاست. چنین به مردم گفت که: من خش ثرئیت از تخمه هوخشتر هستم. پس از آن سپاه ماد که در کاخ او [بود] نسبت به من نا فرمان شد به سوی آن فرورتیش رفت (گرویدند) او در ماد شاه شد.
• بند ۶کتیبه داریوش هخامنشی – داریوش شاه گوید: سپاه پارسی و مادی که تحت فرمان من بود آن کم بود. پس از آن من سپاه فرستادم. ویدرن نام پارسی *بنده من او را سرکرده آنان کردم. چنان به آن‌ها گفتم: فرا روید آن سپاه مادی را که خود را از آن من نمی‌خواند بزنید. پس از آن، آن ویدرن با سپاه روانه شد، چون به ماد رسید شهری ماروش نام در ماد آنجا با مادی‌ها جنگ کرد. آن که سرکرده مادی‌ها بود او آن وقت آنجا نبود اهورا مزدا مرا یاری کرد. به خواست اهورا مزدا سپاه من آن سپاه نافرمان را بسیار بزد. از ماه انامک ۲۷ روز گذشته بود. آنگاه جنگ ایشان درگرفت. پس از آن، سرزمینی کمپند نام در ماد آنجا برای من بماند تا من به ماد رسیدم.

شورش ارمنستان

• بند ۷ – داریوش شاه گوید: دادرشی نام ارمنی بنده من، من او را فرستادم به ارمنستان، چنین به او گفتم: پیش رو [و] آن سپاه نافرمان را که خود را از آن من نمی‌خواند بزن. پس از آن دادرشی رهسپار شد. چون به ارمنستان رسید پس از آن نافرمان گرد آمده به جنگ کردن علیه دادرشی فرارسیدند. دهی زوزهی نام در ارمنستان آنجا جنگ کردند. اهورا مزدا مرا یاری کرد. به خواست اهورا مزدا سپاه من آن سپاه نافرمان را بسیار بزد. از ماه ثورواهر ۷ ۸ روز گذشته بود چنین جنگ کرده شد.
• بند ۸ – داریوش شاه گوید: باز دومین بار نافرمانان گرد آمده به جنگ کردن علیه دادرشی فرا رسیدند. دژی تیگر نام در ارمنستان آنجا جنگ کردند. اهورا مزدا مرا یاری کرد. به خواست اهورا مزدا سپاه من آن سپاه نافرمان را بسیار بزد. از ماه ثورواهر ۱۸ روز گذشته بود آنگاه جنگ ایشان درگرفت.
• بند ۹ – داریوش شاه گوید: باز سومین بار نافرمانان گرد آمده به جنگ کردن علیه دادرشی فرا رسیدند. دژی اویما نام در ارمنستان آنجا جنگ کردند. اهورا مزدا مرا یاری کرد. به خواست اهورا مزدا سپاه من آن سپاه نافرمان را بسیار بزد. از ماه ثائیگرچی ۸، ۹ روز گذشته بود آنگاه جنگ ایشان درگرفت. پس از آن دادرشی به خاطر من در ارمنستان ماند تا من به ماد رسیدم.
• بند ۱۰ – داریوش شاه گوید: پس از آن وامیس نام پارسی *بنده من او را فرستادم ارمنستان و چنین به او گفتم: پیش رو [و] سپاه نافرمان که خود را از آن من نمی‌خواند آن را بزن. پس از آن وامیس رهسپار شد. چون به ارمنستان رسید پس از آن نافرمان گرد آمده به جنگ کردن علیه وامیس فرا رسیدند. سرزمینی ایزلا ۹ نام در آشور آنجا جنگ کردند. اهورا مزدا مرا یاری کرد. به خواست اهورا مزدا سپاه من آن سپاه نافرمان را بسیار زد. از ماه انامک ۱۵ روز گذشته بود. آنگاه جنگ ایشان درگرفت.
• بند ۱۱ – داریوش شاه گوید: باز دومین بار نا فرمانان گرد آمده به جنگ کردن علیه وامیس فرا رسیدند. سرزمینی ااتی یار نام در ارمنستان آنجا جنگ کردند. اهورا مزدا مرا یاری کرد. به خواست اهورا مزدا سپاه من آن سپاه نافرمان را بسیار بزد. نزدیک پایان ماه ثورواهر آنگاه جنگ ایشان درگرفت. پس از آن وامیش برای من (منتظر من) در ارمنستان بماند تا من به ماد رسیدم.

پایان شورش ماد

• بند ۱۲- داریوش شاه گوید: پس از آن من از بابل بدر آمدم. رهسپار ماد شدم چون به ماد رسیدم شهری کوندروش نام در ماد آنجا فرورتیش که خود را شاه در ماد می‌خواند با سپاهی به جنگ کردن علیه من آمد پس از آن جنگ کردیم. اهورا مزدا مرا یاری کرد. به خواست اهورا مزدا سپاه آن فرورتیش را بسیار زدم. از ماه ادوکن ئیش ۱۰ ۲۵ روز گذشته بود که چنین جنگ کرده شد.
• بند ۱۳ – داریوش شاه گوید: پس از آن، فرورتیش با سواران کم گریخت. سرزمینی ری نام در ماد از آن سو روانه شد. پس از آن من سپاهی دنبال [او] فرستادم. فرورتیش گرفته شده به سوی من آورده شد. من هم بینی هم دو گوش هم زبان [او] را بریدم؛ و یک چشم [او] را کندم. بسته بر دروازه [کاخ] من نگاشته شد. همه او را دیدند. پس از آن او را در همدان دار زدم و مردانی که یاران برجسته [او] بودند آن‌ها را در همدان در درون دژ آویزان کردم.
• بند ۱۴ – داریوش شاه گوید: مردی چی ثرتخم نام سگارتی او نسبت به من نافرمان شد. چنین به مردم گفت: من شاه در سگارتبه از تخمه هووخشتر هستم. پس از آن من سپاه پارسی و مادی را فرستادم تخمس پاد نام مادی *بنده من او را سردار آنان کردم. چنین به ایشان گفتم: پیش روید سپاه نافرمان را که خود را از آن من نمی‌خواند آن را بزنید. پس از آن تخمیس پاد با سپاه رهسپار شد. با چی ثرتخم جنگ کرد. اهورا مزدا مرا یاری کرد. به خواست اهورا مزدا سپاه من آن سپاه نافرمان را بزد و چی ثرتخم را گرفت. [و] به سوی من آورد. پس از آن من هم بینی هم دو گوش [او] را بریدم و یک چشم [او] را کندم. بسته بر دروازه [کاخ] من نگاهداشته شد. همه مردم او را دیدند. پس از آن او را در اربل دار زدم.
• بند ۱۵- داریوش شاه گوید: این [است] آنچه به وسیله من در ماد کرده شد.

شورش پارتیان

• بند ۱۶کتیبه داریوش هخامنشی  – داریوش شاه گوید: پارت و گرگان نسبت به من نافرمان شدند. خودشان را از آن فرورتیش خواندند. ویشتاسپ پدر من او در پارت بود او را مردم رها کردند [و] نافرمان شدند. پس از آن ویشتاسپ با سپاهی که پیرو او بود رهسپار شد. شهری ویشپ ازاتی نام در پارت آنجا با پارتی‌ها جنگ کرد. اهورا مزدا مرا یاری کرد. به خواست اهورا مزدا، ویشتاسپ آن سپاه نافرمان را بسیار بزد. از ماه وی یخن ۲۴ روز گذشته بود آنگاه جنگ ایشان درگرفت.

ستون سوم

• بند ۱کتیبه داریوش هخامنشی – داریوش شاه گوید: پس از آن من سپاه پارسی را از ری نزد ویشتاسپ فرستادم چون آن سپاه نزد ویشتاسپ رسید پس از آن ویشتاسپ آن سپاه را گرفت. [و] رهسپار شد. شهری پتی گرب نا نام در پارت آنجا با نافرمان جنگ کرد.

اهورا مزدا مرا یاری کرد. به خواست اهورا مزدا، ویشتاسپ آن سپاه نافرمان را بسیار بزد. از ماه گرم پد ۱ روز گذشته بود آنگاه جنگ ایشان درگرفت.

• بند ۲کتیبه داریوش هخامنشی – داریوش شاه گوید: پس از آن کشور از آن من شد. این [است] آنچه به وسیله من در پارت کرده شد.

شورش فراد در مرو

• بند ۳- داریوش شاه گوید: کشوری مرو نام به من نافرمان شد. مردی فراد نام مروزی او را سردار کردند. پس از آن من دادرشی نام پارسی *بنده من شهربان در باختر نزد او فرستادم. چنین به او گفتم: پیش رو آن سپاهی را که خود را از آن من نمی‌خواند بزن. پس از آن دادرشی با سپاه رهسپار شد. با مروزی‌ها جنگ کرد. اهورا مزدا مرا یاری کرد. به خواست اهورا مزدا سپاه من آن سپاه نافرمان را بسیار بزد. از ماه آثری یادی ی ۲۳ روز گذشته بود. آنگاه جنگ ایشان درگرفت.
• بند ۴- داریوش شاه گوید: پس از آن کشور از من شد. این [است] آنچه به وسیله من در باختر کرده شد.

شورش وهیزدات در پارس

• بند ۵- داریوش شاه گوید: مردی وهیزدات نام شهری تاروا نام [در] سرزمینی ی اوتی یا نام در پارس آنجا ساکن بود. او برای بار دوم در پارس برخاست. چنین به مردم گفت: من بردی ی پسر کوروش هستم. پس از آن سپاه پارسی در کاخ [که] پیش از این از انشن [آمده بود] آن نسبت به من نافرمان شد. به سوی آن وهیزدات رفت (گروید) او در پارس شاه شد.
• بند ۶- داریوش شاه گوید: پس از آن من سپاه پارسی و مادی را که تحت فرمان من بودند فرستادم. ارت وردی ی نام پارسی بنده من او را سردار آنان کردم. سپاه دیگر پارسی از عقب من رهسپار ماد شد. پس از آن ارت وردی ی با سپاه رهسپار پارس شد. چون به پارس رسید شهری رخا نام در پارس در آنجا آن وهیزدات که خود را بردی ی می‌خواند با سپاه به جنگ کردن علیه ارتوردی ی آمد. پس از آن جنگ کردند. اهورا مزدا مرا یاری کرد. به خواست اهورا مزدا سپاه من آن سپاه وهیزدات را بسیار بزد. از ماه ثورواهر ۱۲ روز گذشته بود آنگاه جنگ ایشان درگرفت.
• بند ۷- داریوش شاه گوید: پس از آن، آن وهیزدات با سواران کم گریخت. رهسپار پ ئی شی یا اوادا شد. از آنجا سپاهی به دست آورد. از آن پس به جنگ کردن علیه ارت وردی ی آمد. کوهی پرگ نام (فرغون) فارغان در آنجا جنگ کردند. اهورا مزدا مرا یاری کرد. به خواست اهورا مزدا سپاه من وهیزدات را بسیار بزد. از ماه گرم پد ۵ روز گذشته بود. آنگاه جنگ ایشان درگرفت و آن وهیزدات را گرفتند و مردانی که نزدیک‌ترین پیروان او بودند گرفتند.
• بند ۸- داریوش شاه گوید: پس از آن، وهیزدات را و مردانی که پیروان نزدیک او بودند [در] شهری اووادئیچ ی نام در پارس در آنجا آن‌ها را دار زدم.
• بند ۹- داریوش شاه گوید: این [است] آنچه به وسیله من در پارس کرده شد.
• بند ۱۰- داریوش شاه گوید: آن وهیزدات که خود را بردی ی می‌خواند او سپاه رخج فرستاده بود. علیه وی وان نام پارسی بنده من شهربان رخج و مردی را سردار آن‌ها کرده بود؛ و چنین به ایشان گفت: پیش روید وی وان را و آن سپاهی را که خود را از آن داریوش شاه می‌خواند بزنید.

پس از آن، آن سپاهی که وهیزدات فرستاده بود به جنگ کردن علیه وی وان رهسپار شد. دژی کاپیش کانی نام در آنجا جنگ کردند. اهورا مزدا مرا یاری کرد. به خواست اهورا مزدا سپاه من آن سپاه نافرمان را بسیار بزد. از ماه انامک ۱۳ روز گذشته بود آنگاه جنگ ایشان درگرفت.

• بند ۱۱- داریوش شاه گوید: باز از آن پس نافرمانان گرد آمده به جنگ کردن علیه وی وان فرا رسیدند. سرزمینی گندوتو نام در آنجا جنگ کردند. اهورا مزدا مرا یاری کرد. به خواست اهورا مزدا سپاه من آن سپاه نافرمان را بسیار بزد. از ماه وی یخن ۷ روز گذشته بود آنگاه جنگ ایشان درگرفت.
• بند ۱۲- داریوش شاه گوید: پس از آن، آن مردی که سردار آن سپاه بود که وهیزدات علیه وی وان فرستاده بود با سواران کم گریخت. به راه افتاد. دژی ارشادا نام در رخج از کنار آن برفت. پس از آن وی وان با سپاهی دنبال آن‌ها رهسپار شد. در آنجا او مردانی که نزدیک‌ترین پیروانش بودند گرفت [و] کشت.
• بند ۱۳- داریوش شاه گوید: پس از آن کشور از آن من شد. این [است] آنچه در رخج به وسیله من کرده شد.

نبوکدرچر و شورش دوم بابل

• بند ۱۴کتیبه داریوش هخامنشی – داریوش شاه گوید: چون در پارس و ماد بودم باز دومین بار بابلیان نسبت به من نافرمان شدند. مردی ارخ نام ارمنی پسر هلدیت او در بابل برخاست. سرزمینی دبال نام در آنجا به مردم دروغ گفت [که] من نبوکدرچر پسر نبون هستم. پس از آن بابلیان نسبت به من نافرمان شدند. به سوی آن ارخ رفتند (گرویدند). او بابل را گرفت. او در بابل شاه شد.
• بند ۱۵- داریوش شاه گوید: پس از آن من سپاهی به بابل فرستادم. ویندفرنا نام پارسی *بنده من او را سردار کردم. چنین به آن‌ها گفتم: پیش روید آن سپاه بابلی را که خود را از آن من نمی‌خواند بزنید. پس از آن ویندفرنا با سپاهی رهسپار بابل شد. اهورا مزدا مرا یاری کرد. به خواست اهورا مزدا، ویندفرنا بابلیان را بزد و اسیر آورد. از ماه ورکزن ۱۱ ۲۲ روز گذشته بود. آنگاه آن ارخ را که به دروغ خود را نبوکدرچر می‌خواند و مردانی که نزدیک‌ترین پیروان او بودند گرفت. فرمان دادم آن ارخ و مردانی که نزدیک‌ترین یاران او بودند در بابل به دار آویخته شدند.

ستون چهارم

• بند ۱کتیبه داریوش هخامنشی – داریوش شاه گوید: این [است] آنچه به وسیله من در بابل کرده شد.

خلاصه

• بند ۲- داریوش شاه گوید: این [است] آنچه من به خواست اهورا مزدا در همان یک سال پس از آن که شاه شدم کردم. ۱۹ جنگ کردم. به خواست اهورا مزدا من آن‌ها را زدم و ۹ شاه گرفتم. یکی گئومات مغ بود. او دروغ گفت چنین گفت: من بردی ی پسر کوروش هستم. او پارس را نافرمان کرد. یکی آثرین نام خوزی. او دروغ گفت چنین گفت: من در خوزستان شاه هستم او خوزستان را نسبت به من نافرمان کرد.
  • یکی ندئیت ب ئیر نام بابلی. او دروغ گفت چنین گفت من نبوکدرچر پسر نبون ئیت هستم او بابل را نافرمان کرد.
  • یکی مرتی ی نام پارسی. او دروغ گفت چنین گفت: من ایمنیش در خوزستان شاه هستم. او خوزستان را نافرمان کرد.
  • یکی فرورتیش نام مادی. او دروغ گفت چنین گفت: من خش ثرئیت» از دودمان هوخشتر هستم. او ماد را نافرمان کرد.
  • یکی چی ثرتخم نام اس گرتی او دروغ گفت چنین گفت: من در اس گرت ۱۲ شاه هستم از دودمان هوخشتر او اس گرت را نافرمان کرد.
  • یکی فراد نام مروزی. او دروغ گفت چنین گفت: من در مرو شاه هستم. او مرو را نافرمان کرد.
  • یکی وهیزدات نام پارسی. او دروغ گفت چنین گفت: من بردی ی پسر کوروش هستم. او پارس را نافرمان کرد.
  • یکی ارخ نام ارمنی. او دروغ گفت چنین گفت: من نبوکدرچر پسر نبون ئیت هستم. او بابل را نافرمان کرد.
• بند ۳- داریوش شاه گوید: این ۹ شاه را من در این جنگ‌ها گرفتم.
• بند ۴- داریوش شاه گوید: این [است] کشورهایی که نافرمان شدند. دروغ آن‌ها را نافرمان کرد که این‌ها به مردم دروغ گفتند. پس از آن اهورامزدا آن‌ها را بدست من داد. هرطور میل من [بود] همان‌طور با آن‌ها کردم.
• بند ۵- داریوش شاه گوید: تو که از این پس شاه خواهی بود خود را قویاً از دروغ بپای. اگر چنان فکر کنی [که] کشور من در امان باشد مردی که دروغ زن باشد او را سخت کیفر بده.

تأکید بر ضبط حقیقت

• بند ۶- داریوش شاه گوید: این [است] آنچه من کردم. به خواست اهورا مزدا در همان یک سال کردم. تو که از این پس این نبشته را خواهی خواند آنچه به وسیله من کرده شده ترا باور شود. مبادا آن را دروغ بپنداری.
• بند ۷- داریوش شاه گوید: اهورا مزدا را گواه می‌گیرم که آنچه من در همان یک سال کردم این راست [است] نه دروغ.
• بند ۸- داریوش شاه گوید: به خواست اهورا مزدا و خودم بسیار [کارهای] دیگر کرده شد [که] آن در این نپشته نوشته شده‌است به آن جهت نوشته نشد، مبادا آنکه از این پس این نبشته را بخواند آنچه بوسیلهٔ من کرده شد، در دیدهٔ او بسیار آید و این او را باور نیاید، و دروغ بپندارد.

تأکید بر حفظ اثر توسط وارستگان

• بند ۹کتیبه داریوش هخامنشی – داریوش شاه گوید: شاهان پیشین را مادامی که بودند چنان کرده‌هایی نیست که به وسیله من به خواست اهورا مزدا در همان یک سال کرده شد.
• بند ۱۰- داریوش شاه گوید: اکنون آنچه به وسیله من کرده شد آن را باور آید. همچنین به مردم بگو، پنهان مدار. اگر این گفته را پنهان نداری به مردم بگویی اهورا مزدا دوست تو باد و دودمان تو بسیار و زندگیت دراز باد.
• بند ۱۱- داریوش شاه گوید: اگر این گفته را پنهان بداری، به مردم نگویی اهورا مزدا دشمن تو باشد و ترا دودمان مباد.
• بند ۱۲کتیبه داریوش هخامنشی – داریوش شاه گوید: این [است] آنچه من کردم. در همان یک سال به خواست اهورا مزدا کردم. اهورا مزدا مرا یاری کرد و خدایان دیگری که هستند.

اهمیت عدالت

• بند ۱۳- داریوش شاه گوید: از آن جهت اهورا مزدا مرا یاری کرد و خدایان دیگری که هستند که پلید نبودم. دروغگو نبودم. تبهکار نبودم. نه من نه دودمانم. به راستی رفتار کردم. نه به ضعیف نه به توانا زور نورزیدم. مردی که دودمان من همراهی کرد او را نیک نواختم. آن که زیان رسانید او را سخت کیفر دادم.
• بند ۱۴- داریوش شاه گوید: تو که از این پس شاه خواهی بود. مردی که دروغگو باشد یا آن که تبهکار باشد دوست آن‌ها مباش. به سختی آن‌ها را کیفر ده.

درود و لعنت

• بند ۱۵- داریوش شاه گوید: تو که از این پس این نپشته را که من نوشتم یا این پیکرها را ببینی مبادا [آن‌ها را] تباه سازی. تا هنگامی که توانا هستی آن‌ها را نگاه دار.
• بند ۱۶- داریوش شاه گوید: اگر این نپشته یا این پیکرها را ببینی [و] تباهشان نسازی و تا هنگامی که ترا توانایی است نگاهشان داری، اهورا مزدا ترا دوست باد و دودمان بسیار و زندگیت دراز باد و آنچه کنی آن را به تو اهورا مزدا خوب کناد.
• بند ۱۷کتیبه داریوش هخامنشی – داریوش شاه گوید: اگر این نپشته یا این پیکرها را ببینی [و] تباهشان سازی و تا هنگامی که ترا توانایی است نگاهشان نداری اهورا مزدا ترا زننده باد و ترا دودمان مباد و آنچه کنی اهورا مزدا آن را براندازد.
• بند ۱۸- داریوش شاه گوید: این‌ها [هستند] مردانی که وقتی من گئومات مغ را که خود را بردی ی می‌خواند کشتم در آنجا بودند. در آن موقع این مردان همکاری کردند پیروان من [بودند] ویدفرنا پسر وایسپار پارسی، اوتان نام پسر ثوخر پارسی، گئوبروو نام پسر مردونی ی پارسی، ویدرن نام پسر بگابیگ ن پارسی، بگ بوخش نام پسر داتووهی پارسی، اردمنیش نام پسر وهاگ پارسی.
• بند ۱۹- داریوش شاه گوید: تو که از این پس شاه خواهی بود دودمان این مردان را نیک نگهداری کن.
• بند ۲۰کتیبه داریوش هخامنشی – داریوش شاه گوید: به خواست اهورا مزدا این نپشته را من [به طریق] دیگر [نیز] کردم. بعلاوه به [زبان] آریایی بود هم روی لوح هم روی چرم تصنیف شد. این نپشته به مهر تأیید شد. پیش من هم نوشته هم خوانده شد. پس از آن من این نپشته را همه جا در میان کشورها فرستادم مردم پذیرا شدند.

ستون پنجم

• بند۱-داریوش شاه گوید: این است آنچه که من در دومین و سومین سال، پس از آنکه شاه شدم، کردم. کشوری خوزستان نام (عیلام), آن نافرمان شد. یک مرد خوزی «اَتمَئیَته» َ نام، او را سردار خود کردند. پس از ان سپاه فرستادم. مردی پارسی «گئوَبروَوه» َ نام، بندهٔ (پیرو) من، او را سردار آنان کردم. پس از ان گئوَبروَوه با سپاه رهسپار خوزستان شد. او با خوزیان جنگ کرد. پس از آن گئوَبروَوه خوزیان را بزد وتار و مار کردو سردار آن‌ها را گرفت. او را به نزد من آورد و من او را کشتم. پس از آن کشور از آن من شد.
• بند۲-داریوش شاه گوید: آن خوزیان بی وفا بودند و اهورامزدا از سوی آن‌ها پرستش نمی‌شد. من اهورامزدا را می‌پرستیدم. بخواست اهورامزدا هر طور میل من بود، همان‌طور با آن‌ها کردم.
• بند۳-داریوش شاه گوید:ان که اهورامزدا را بپرستد؛ چه زنده (در زندگانی), چه مرده (پس از مرگ)، برکت (آمرزش) از آن او خواهد بود.
• بند۴-داریوش شاه گوید: پس از ان با سپاه به سوی سکائیه (سکاییان/ سکستان) رهسپار شدم. در دنبال سکاها که حامل کلاه خود تیز هستند. این سکاها از پیش من رفتند. چون به دریا رسیدم، آنگاه به ان سویش با تمام سپاه گذشتم. پس از آن من سکاها را بسیار زدم و سردار دیگری از آنان را گرفتم. او دست بسته به نزد من آورده شد و او را کشتم.

سردار ایشان سکوخ (یا سکوَخه/ سکونَخه) را گرفتند و به نزد من آوردند. آنگاه چنانچه میل من بود دیگری را سردار کردم (سردار دیگری برایشان برگزیدم). پس ازآن، کشور از آن من شد.

• بند۵-داریوش شاه گوید: آن سکاها بی وفا (بدپیمان) بودند و اهورامزدا از سوی آن‌ها پرستش نمی‌شد. من اهورامزدا را می‌پرستیدم. به خواست اهورامزدا هرطور میل من بود، همان‌طور با آن‌ها کردم.
• بند۶-داریوش شاه گوید: آن که اهورامزدا را بپرستد؛ چه زنده (در زندگانی),چه مرده (پس از مرگ)، برکت (آمرزش) از آن او خواهد بود.

برسی و تطبیق چند جاینام و طایفه لرستان در نبرد داریوش و وه‌یزدات

در این مقاله که حاوی بررسی از دو جنبه تاریخی و زبانشناختی است جاینام هایی (نام مکان) از بالاگریوه و نام یکی از طوایف بالاگریوه(جودکی) در نبرد داریوش هخامنشی و وه‌یزدات(بردیا فرزند کوروش بزرگ) که در کتیبه بیستون آورده شده‌اند بررسی و تطبیق داده می‌شود.

جرج کامرون و توین‌بی هر دو معتقدند که سرزمین اصلی و موروثی دودمان هخامنشیان منطقه پارسواش در بخش علیای رود کرخه (در جنوب ماد و شمال دشت عیلام) بود (توین بی، ۱۳۷۹٬۷۵). که این منطقه با منطقه بالاگریوه کنونی در تطابق است…

او در مورد موقعیت پارس می‌نویسد: «پارس از یک سو شامل لارستان و کرمان و از سوی دیگر دربرگیرنده لرستان بود.» (توین بی، ۱۳۷۹٬۷۵)

سیدنی اسمیت نیز می‌نویسد: «چیش پیش (جد کوروش) قلمرو موروثی خود، پارسواش، واقع در لرستان را همراه با انشان، که در اوایل حکومت خود به دست آورده بود، سهم پسر بزرگ‌ترش، کوروش اول کرد و پارسای جدید را به پسر کوچک‌ترش داد». (توین بی، ۱۳۷۹٬۷۶).

کتیبه بیستون یا کتیبه داریوش هخامنشی سه طایفه سرکش پارسی بنامهای «یَاوتی‌یا»، «مَکَه» و «اسگرتیه» را نام می‌برد، مَکَه در لارستان و اسگرتیه در کرمان.

محققین با بررسی تحول واجی و آوایی از زبان فارسی باستان تا به امروز، همچنین بررسی زبانهای اکدی، عیلامی و هندواروپایی (آریایی) معتقدند که «یَاوتی‌یا» همان واژه «جودکی» امروزی است که طایفه‌ای از طوایف بالاگریوه است…

داریوش «یَاوتی‌یا» را یکی از طوایف پارسی و قوم و قبیله وه‌یزدات(بردیا) به حساب می‌آورد.

در کتبیه بیستون یا کتیبه داریوش هخامنشی اشاره شده که در منطقه «یَاوتی‌یا» که یکی از مناطق پارس است، شورشی به حمایت از وه یزدات (بردیا) علیه داریوش صورت می‌گیرد و بخشی از سپاه پارس به بردیا می‌پیوندند اما داریوش به کمک نیروهای مادی در «رَخا» (شهری در پارس) و سپس در کوه «پَرگه»، بردیا را شکست می‌دهد.

محققین با بررسی تحول واجی و آوایی، رَخا را همان منطقه «ریخو» و کوه پَرگه را همان کوه «برگه» امروزی در منطقه بالاگریوه می‌دانند بخصوص اینکه در گویش مردم این منطقه، هنوز کوه و کوهپایه را «بِرگ» می‌خوانند.

در ادامهٔ نبرد داریوش با وه یزدات (بردیا)، که در کتیبهٔ بیستون توصیف شده‌است، به چهارمین مکان این درگیری اشاره می‌شود. منطقه‌ای بنام «پیشی یااووادام» است؛ که محققین با بررسی تحول زبانی آن را «باغ پیش بادامک» یکی از روستاهای امروزی بالاگریوه می‌دانند.

محققین در مقاله مذکور در بررسی جاینام‌های ذکر شده با بررسی مسیر حرکت داریوش به دنبال وه‌یزدات (بردیا) به نتایج بالا می‌رسند.^[۱]

منابع

• «متن کامل کتیبه بیستون». خبرگزاری میراث فرهنگی. ۲۷ آوریل ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۹ ژانویه ۲۰۱۴.^{[پیوند مرده]}
• برگرفته از کتاب:فرمان‌های شاهنشاهان هخامنشی/تألیف:رلف نارمن شارپ/ناشر:موسسه فرهنگی و انتشاراتی پازینه