!!" # $ __________________________________________________________________________________________________ ιεθνείς εφαρ ογές εναλλακτικών ορφών εκπαίδευσης σε αθητές πρωτοβάθ ιας εκπαίδευσης International implementations of alternatives in education for primary education students Ευαγγελία Μανούσου Υποψήφια ιδάκτωρ, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστή ιο manousou@eap.gr Αντώνης Λιοναράκης Επικ. Καθηγητής, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστή ιο alionar@eap.gr Περίληψη Στην εποχή της πολυπλοκότητας και της ραγδαίας ανάπτυξης των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και Επικοινωνίας, η !ελέτη και παρουσίαση διαφόρων εναλλακτικών συστη!άτων και !ορφών εκπαίδευσης είναι !ια πρόκληση, καθώς ανοίγουν νέους ορίζοντες και προοπτικές για τη διεύρυνση ενός διαλόγου σχετικού !ε τις εναλλακτικές !ορφές εκπαίδευσης, τα πλεονεκτή!ατα και τα !ειονεκτή!ατα τους, αλλά και τις δυνατότητες εφαρ!ογής τους σε !ια σύγχρονη και δη!οκρατική κοινωνία. Το άρθρο αυτό θα επικεντρωθεί σε !ια συγκεκρι!ένη εναλλακτική !ορφή εκπαίδευσης, την κατ’ οίκον εκπαίδευση (homeschooling), η οποία είναι διαδεδο!ένη στις Η.Π.Α., Καναδά, Αυστραλία, Γαλλία κ.α. Θα παρουσιαστούν ορισ!ένα συνοπτικά στατιστικά στοιχεία για τον αριθ!ό των !αθητών που εκπαιδεύονται !ε αυτό τον τρόπο, για τους λόγους, τους οποίους επιλέγεται αυτή η !ορφή εκπαίδευσης, για τους τρόπους !ε τους οποίους εφαρ!όζεται, ο αντίλογος και οι προβλη!ατισ!οί που υπάρχουν και γενικότερες σκέψεις και απόψεις σχετικές !ε αυτό το θέ!α. Στόχος του κει!ένου είναι η δη!ιουργία ενός επιστη!ονικού και !εθοδολογικού διαλόγου για τις δυνατότητες και τις διαστάσεις αυτής της !ορφής εκπαίδευσης. Abstract This paper is about Homeschooling as an alternative form of education: This kind of education is popular in a number of vountries, such as the USA, Canada, Australia, France. Statistics, the reasons why parents homeschool their children , the implementation methodologies, contradiction, thoughts and questions about homeschooling will be presented. 95 !!" # $ __________________________________________________________________________________________________ Λέξεις κλειδιά Εκπαίδευση κατ’ οίκον (homeschooling), εναλλακτικές !ορφές εκπαίδευσης. Εισαγωγή Οι εναλλακτικές !ορφές εκπαίδευσης δεν είναι, όπως έλεγε και ο Marchel Proust, «η ανακάλυψη ενός νέου πράγ ατος αλλά το κοίταγ α του ήδη γνωστού ε άλλο άτι». Εδώ και πολλές δεκαετίες το σχολείο σε διεθνές επίπεδο βρίσκεται στο στόχαστρο της ανάλυσης, επικρίνεται συνεχώς και θεωρείται ο χώρος αναπαραγωγής ανισοτήτων και σύνθλιψης της προσωπικότητας των !αθητών (Meighan, 2002 : 9) Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ε!φανίστηκαν και αναπτύχθηκαν διάφορες εναλλακτικές !ορφές εκπαίδευσης που διαφοροποιούνται από το παραδοσιακό σχολείο, όπως η εξ αποστάσεως εκπαίδευση (Distance Learning), το Ελεύθερο Σχολείο (π.χ. Sumerhill, White Lion Free School), η κατ’ οίκον εκπαίδευση (Homeschooling), η αποσχολειοποίηση (deschooling) κ.α. από τις οποίες άλλες αναπτύχθηκαν και αναπτύσσονται ακό!η και άλλες συρρικνώθηκαν και περιορίστηκαν πολύ. Στην εισήγηση αυτή θα ασχοληθού!ε αποκλειστικά και ως ένα βαθ!ό διεξοδικά !ε την κατ’ οίκον εκπαίδευση. Οι όροι «κατ’ οίκον εκπαίδευση» ή «εκπαίδευση στο σπίτι» προσπαθούν να αποδώσουν τον όρο homeschooling, ο οποίος αναφέρεται και ως home education ή home school και αφορά σε !ια εναλλακτική !ορφή εκπαίδευσης η οποία αναφέρεται στην εκπαίδευση των παιδιών στο σπίτι από τους γονείς κυρίως, και όχι στο τυπικό σχολικό περιβάλλον ενός δη!όσιου ή ιδιωτικού σχολείου (Wikipedia, 2007). Η !ορφή αυτή εκπαίδευσης είναι ιδιαίτερα ανεπτυγ!ένη σε πολλές αγγλόφωνες χώρες, καθώς υπάρχει ένας !εγάλος αριθ!ός πηγών οι οποίες υποστηρίζουν αυτή την !ορφή εκπαίδευσης. Σύντο η ιστορική αναδρο ή στην κατ΄ οίκον εκπαίδευση Η κατ’ οίκον εκπαίδευση έχει πολύ παλαιότερη ιστορία απ’ ότι η υποχρεωτική !αζική εκπαίδευση η οποία έχει ιστορία πολύ λίγων αιώνων. Πολλά γνωστά παραδείγ!ατα αποδεικνύουν την ύπαρξη της κατ’ οίκον εκπαίδευσης π.χ. αυτό του Μέγα Αλέξανδρου, των περισσότερων βασιλιάδων και βασίλισσες της Αγγλίας όπως της βασίλισσας Βικτορία, του Γεώργιου του Γ’ που εκπαιδεύτηκαν κατ’ οίκον. Επίσης, στην Ελλάδα !έχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1950 υπάρχουν προσωπικές !αρτυρίες οι οποίες επιβεβαιώνουν την κατ’ οίκον εκπαίδευση σε πλούσιες αστικές οικογένειες (`η!ητρακοπούλου, 2007). Σε πολλές χώρες του κόσ!ου όπως Μ. Βρετανία, Γαλλία, Η.Π.Α., Καναδά, Νέα Ζηλανδία, τον 20ο αιώνα η κατ’ οίκον Παιδιά που εκπαιδεύονται κατ’ οίκον στις Η.Π.Α. εκπαίδευση ήταν !ια εναλλακτική !ορφή εκπαίδευσης νό!ι!η (!έγιστες εκτι!ήσεις, σε εκατο!!ύρια.) η οποία ε!πλούτιζε τις επιλογές, τις δυνατότητες και τις διαστάσεις του κρατικού εκπαιδευτικού συστή!ατος. H κατ’ οίκον εκπαίδευση σε διάφορες χώρες και σε αριθ ούς `εν υπάρχουν ακριβή και σαφή στοιχεία συνολικά για τους !αθητές που εκπαιδεύονται κατ’ οίκον (homeschooling). Μερικά ενδεικτικά στοιχεία από την Wikipedia (2007) είναι τα ακόλουθα: Στην Αυστραλία ο Roland Meighan του Nottingham School of Education εκτι!ά ότι γύρω στις 20.000 οικογένειες εκπαιδεύουν τα παιδιά τους κατ’ οίκον. 96 !!" # $ __________________________________________________________________________________________________ Στον Καναδά το 1995 υπολογίζονταν ότι το 1% των παιδιών είχαν εκπαίδευση στο σπίτι, ενώ το 2005 !όνο στην British Columbia ήταν εγγεγρα!!ένοι 3068 !αθητές και το 2006, στην Manitoba ήταν πάνω από 1500 !αθητές δηλαδή περίπου το 0,5% του πληθυσ!ού που φοιτούσε στα δη!όσια σχολεία. Στην Κίνα αν και η εκπαίδευση κατ’ οίκον δε θεωρείται νό!ι!η και η φοίτηση στα σχολεία είναι υποχρεωτική, υπάρχουν συχνές αναφορές για την αύξηση της κατ’ οίκον εκπαίδευσης. Το Υπουργείο Παιδείας της Νέας Ζηλανδίας το 1998 δήλωνε 5.274 οικογένειες εγγεγρα!!ένες σε πρόγρα!!α εκπαίδευσης κατ’ οίκον. Στη Μ. Βρετανία υπολογίζονταν ότι το 1995 περίπου 10.000 παιδιά εκπαιδεύονταν κατ’ οίκον ενώ τις επό!ενες χρονιές υπήρξε !εγάλος ρυθ!ός αύξησης. Στις Η.Π.Α. ο αριθ!ός των παιδιών που εκπαιδεύονται κατ’ οίκον συνεχώς αυξάνει. Στη δεκαετία του 1960 ήταν γύρω στις 10.000 ενώ το 2001 ξεπερνάει το 1 εκατο!!ύριο παιδιά το οποίο αποτελεί για !ια !ερίδα ερευνητών το 2% του πληθυσ!ού των παιδιών σε σχολική ηλικία (Lines, 2001:1) ενώ κατά την εκτί!ηση άλλων ερευνητών ξεπερνάει το 5% (Pearson, 2002:3). Επίσης σύ!φωνα !ε τον Whitmire, (1996, στο Pearson, 2002:3) ο αριθ!ός των παιδιών που εκπαιδεύονται κατ’ οίκον διπλασιάζεται κάθε τρία χρόνια. Στη Γαλλία στο Εθνικό Κέντρο εξ Aποστάσεως Εκπαίδευσης (CNED) τη σχολική χρονιά 2006l2007 ήταν εγγεγρα!!ένοι 9543 !αθητές από 132 διαφορετικές χώρες σε όλο τον κόσ!ο. Μια ενδιαφέρουσα διαπίστωση, ως !ια απλή ένδειξη, είναι !ια αρχική αναζήτηση στο www.google.com για homeschooling δίνει ως αποτέλεσ!α 7.530.000 σελίδες από τις οποίες είναι: 1.990.000 για τον Καναδά 1.260.000 και 1.360.000 για τη Νέα Ζηλανδία 1.240.000 για ΗΠΑ 1650.000 για την Ιαπωνία Για ποιους λόγους επιλέγουν οι γονείς την κατ’ οίκον εκπαίδευση Αν και γενικότερα οι οικογένειες στις Η.Π.Α. που διαλέγουν να εκπαιδεύσουν τα παιδιά τους στο σπίτι, είναι από διάφορες εθνικότητες, πολιτισ!ούς, θρησκείες και οικονο!ικά επίπεδα, ένα ση!αντικό ποσοστό τους είναι περισσότερο θρησκευό!ενοι, συντηρητικοί, λευκοί, έχουν υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης σε σχέση !ε τη !έση α!ερικάνικη οικογένεια. (Bielick and others 2001; Henke and others 2000; Rudner 1999). Επίσης σύ!φωνα !ε !ια έρευνα του Εθνικού Κέντρου Στατιστικής για την Εκπαίδευση (National Center for Education Statistics) στις Η.Π.Α το 2003, για την κατ’ οίκον εκπαίδευση το 72% των παιδιών που εκπαιδεύονται !ε αυτό τον τρόπο ζει σε αστικές περιοχές και το 28% σε αγροτικές και απο!ακρυσ!ένες περιοχές. Σύ!φωνα !ε την ίδια έρευνα αλλά και άλλους ερευνητές (Gabb, 2004) oι λόγοι για τους οποίους διαλέγουν την κατ΄ οίκον εκπαίδευση στις αστικές περιοχές είναι: `υσαρέσκεια σχετικά !ε τη πειθαρχία, την ασφάλεια και γενικότερα το περιβάλλον του σχολείου π.χ. επεισόδια σω!ατικής και λεκτικής βίας (31,2%) `υσαρέσκεια των γονιών σχετικά !ε την ποιότητα της εκπαίδευσης που προσφέρεται στα σχολεία (16,5%) Ιδεολογικές και θρησκευτικές ενστάσεις σχετικά !ε την εκπαίδευση που προσφέρεται από την πολιτεία (29,8%) Προβλή!ατα υγείας (ψυχικής ή σω!ατικής) του παιδιού (6,5%) Ειδικές ανάγκες του παιδιού, ταλέντα και ικανότητες π.χ. αθλητές, καλλιτέχνες κ.α. (7,2%) Η ευελιξία του προγρά!!ατος κ.α. (8,8%) 97 !!" # $ __________________________________________________________________________________________________ Οι παραπάνω λόγοι διαφοροποιούνται σε αρκετά ση!εία στις απο!ακρυσ!ένες και αγροτικές περιοχές. Στην περίπτωση αυτή οι επιπλέον κυρίαρχοι λόγοι για τους οποίους οι γονείς επιλέγουν την κατ’ οίκον εκπαίδευση είναι(Pearson, 2002): Οι πολλές ώρες τις οποίες πρέπει να δαπανήσουν οι !αθητές της πρωτοβάθ!ιας εκπαίδευσης στη !ετακίνηση. Η ανάγκη !ετεγκατάστασης παιδιών δευτεροβάθ!ιας εκπαίδευσης σε άλλες περιοχές προκει!ένου να παρακολουθήσουν το σχολείο. Το κόστος για τη !ετακίνηση Η υποβαθ!ισ!ένη ποιότητα πολλών απο!ακρυσ!ένων σχολείων Σε πολλές απο!ακρυσ!ένες περιοχές υλοποιούνται ειδικά προγρά!!ατα για κατ΄ οίκον εκπαίδευση αλλά και επι!όρφωση ενηλίκων τα οποία δεν υλοποιούνται στις αστικές περιοχές (Sheffer, 1997 στο Pearson, 2002). qστόσο τόσο στις αγροτικές και απο!ακρυσ!ένες περιοχές όσο και στις αστικές περιοχές, ένας από τους ση!αντικότερους λόγους επιλογής της κατ΄ οίκον εκπαίδευσης είναι η ασφάλεια των παιδιών, και οι φόβοι για σω!ατική και λεκτική βία (Pearson, 2002). qστόσο εκτός από τους παραπάνω λόγους, οι υποστηρικτές της κατ΄ οίκον εκπαίδευσης παρουσιάζουν και !ια σειρά από πλεονεκτή!ατα αυτής της !ορφής εκπαίδευσης όπως: (Linsenbach, 2003): Συνειδητοποίηση ότι η !άθηση είναι !ια διαδικασία η οποία συ!βαίνει συνεχώς, !ε πολλούς τρόπους και σε διάφορα περιβάλλοντα. Συνεχής και ά!εση ανατροφοδότηση χωρίς καθυστερήσεις και κενά. Ευελιξία στο χώρο και στο χρόνο. Ο υψηλότερος Μέσος Όρος (Μ.Ο) βαθ!ολογίας στα τεστ και στις εξετάσεις σε σχέση !ε τα παιδιά που πηγαίνουν στο σχολείο. Η ισότι!η υποδοχή και αποδοχή στα κολέγια και στα Πανεπιστή!ια των παιδιών που είναι εκπαιδευ!ένα κατ’ οίκον (homeschooled) Φιλικότερο, πιο χαλαρό και λιγότερο αγχωτικό περιβάλλον. Καλύτερες οικογενειακές σχέσεις, καθώς περνούν περισσότερες ώρες !αζί. Προώθηση αυθεντικών !αθησιακών ε!πειριών, !έσα στον «αληθινό κόσ!ο» `υνατότητα προσαρ!ογής της εκπαίδευσης στο !αθησιακό στυλ του παιδιού `υνατότητα πολλαπλών !αθησιακών προσεγγίσεων και !ελέτης σε !εγαλύτερο βάθος διαφόρων αντικει!ένων. Καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και της δη!ιουργικότητας !έσα από βιω!ατικές δραστηριότητες. Συνεχώς αυξανό!ενος αριθ!ός των συ!!ετεχόντων, των πηγών και των συστη!άτων υποστήριξης. `υνατότητα καλλιέργειας των ταλέντων και των δεξιοτήτων των παιδιών, τα οποία !πορεί να υποτι!ηθούν ή να αγνοηθούν στο σχολείο. Κοινωνικοποίηση των παιδιών !έσα από την επικοινωνία και την αλληλεπίδραση !ε ανθρώπους από πολλές διαφορετικές ηλικιακές ο!άδες. Αποφυγή άγχους και εντάσεων εξαιτίας της υπερβολικής εργασίας στο σπίτι (homework) από το σχολείο. Εξατο!ικευ!ένη διδασκαλία προσαρ!οσ!ένη στο ρυθ!ό και στις δυνατότητες του παιδιού. `υνατότητα και ενθάρρυνση στην αυτοσυγκέντρωση γεγονός που δεν επιτυγχάνεται !έσα στις πολύβουες τάξεις. `υνατότητα παροχής ση!αντικών χρονικών διαστη!άτων όπου το παιδί συγκεντρώνεται στη !ελέτη ενός αντικει!ένου (π.χ. συγγραφή κει!ένου, ανάγνωση, 98 !!" # $ __________________________________________________________________________________________________ φυσική) χωρίς απότο!ες διακοπές και υποχρεωτικές εναλλαγές γνωστικών αντικει!ένων. Πραγ!ατοποίηση πολλών δραστηριοτήτων έξω από το σπίτι στο πεδίο. Νο οθεσία Σε !εγάλο αριθ!ό χωρών όπως Καναδά, Η.Π.Α., Αυστραλία, Ιαπωνία, Νότια Αφρική, Μ. Βρετανία, η κατ΄ οίκον εκπαίδευση είναι !ια νό!ι!η επιλογή, γεγονός που βελτιώνει και τις συνθήκες !ε τις οποίες πραγ!ατοποιείται η εκπαίδευση κατ΄ οίκον καθώς βελτιώνονται και πολλαπλασιάζονται οι πηγές, τα εκπαιδευτικά υλικά και οι τρόποι υλοποίησης της (Ρearson, 2003:5) (http://www.homeschoolingplus.com/legall issues/) Αξιοση!είωτο είναι το γεγονός ότι σύ!φωνα !ε τη νο!οθεσία της Μ. Βρετανίας «είναι υποχρεωτική η εκπαίδευση αλλά όχι το σχολείο». Ακό!η ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι το 2003 o βουλευτής John Randall ξεκίνησε στη Βουλή της Μ. Βρετανίας, !ια συζήτηση σχετικά !ε την κατ’ οίκον διδασκαλία, τα πλεονεκτή!ατα και την έλλειψη πληροφόρησης που υπάρχει σχετικά. Στην ο!ιλία του σχετικά !ε το θέ!α ση!ειώνει: «Σε κάθε ελεύθερη κοινωνία, είναι θε ελιώδης η ελευθερία να επιλέξει κάποιος τον τύπο της εκπαίδευσης που θέλει για τα παιδιά του. Αν και γίνεται λόγος για τους κινδύνους κοινωνικού αποκλεισ ού, είναι εύκολο να διαπιστώσει κανείς ότι ένα κρατικό σύστη α που θα επέ ενε σε ολική παρακολούθηση κρατικής εκπαίδευσης δε θα ήταν ελεύθερο. Μπορού ε να εί αστε υπερήφανοι για το ότι η ελευθερία αυτή κατοχυρώθηκε στη χώρα ας νο ικά, πολύ καιρό πριν τα Ηνω ένα Έθνη κατοχυρώσουν ότι είναι θε ελιώδες δικαίω α, στο συνέδριο για τα δικαιώ ατα του παιδιού. Μπορού ε επίσης να εί αστε υπερήφανοι για το ότι ο αριθ ός των οικογενειών στην Αγγλία που επιλέγουν την κατ’ οίκον διδασκαλία για τα παιδιά τους αυξάνεται εδώ και 30 χρόνια. Μπορεί να προκαλέσει έκπληξη, στα αξιότι α Μέλη, όπως εξέπληξε κι ε ένα, η πληροφορία ότι δεν υπάρχει υποχρεωτική σχολική ηλικία, παρά την επι ονή του Υπουργείου Παιδείας και εξιοτήτων να χρησι οποιεί αυτή τη φράση. Ο εκπαιδευτικός νό ος του 1944 καλεί όλους τους γονείς να διασφαλίσουν ότι τα παιδιά τους θα ορφωθούν, αλλά είναι ελεύθεροι να αποφασίσουν αν αυτό θα γίνει στο σχολείο ή ε κάποιο άλλο τρόπο. Περίπου 1% των παιδιών σχολικής ηλικίας στην Αγγλία και την Ουαλία διδάσκονται στο σπίτι από τους γονείς τους, και οι λόγοι για τους οποίους το επιλέγουν είναι τόσο διαφορετικοί όσο και οι οικογένειές τους.» Στη Γαλλία !έσω του Εθνικού Κέντρου εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (CNED), το οποίο υπάγεται στο Υπουργείο Παιδείας, από το 1939 υπάρχει η δυνατότητα κατ’ οίκον εκπαίδευσης σε όλες τις βαθ!ίδες, καθώς και εκεί είναι υποχρεωτική η εκπαίδευση και όχι η σχολική φοίτηση. `ικαίω!α εγγραφής στο CNED έχουν όλοι οι γαλλόφωνοι !αθητές σε ολόκληρο τον κόσ!ο. Μεθοδολογία υλοποίησης της κατ’ οίκον εκπαίδευσης. Στις Η.Π.Α ο γονιός που θα επιλέξει να ακολουθήσει το παιδί κατ’ οίκον εκπαίδευση πρέπει να ενη!ερωθεί για το σχετικό νο!ικό πλαίσιο της πολιτείας στην οποία ζει και να συ!πορευτεί !ε τις απαιτήσεις του. Υπάρχει ένας ειδικός σύνδεσ!ος (Home School Legal Defense Association) από τον οποίο !πορούν να ενη!ερωθούν οι γονείς σχετικά !ε το θέ!α, τις υποχρεώσεις τους, τις απαιτήσεις τη !εθοδολογία αλλά και τις πηγές από τις οποίες !πορούν να αντλήσουν πληροφορίες. Ακό!α υπάρχουν διάφορες ο!άδες στις οποίες !πορούν να ενταχθούν οι γονείς οι οποίοι διαλέγουν την κατ’ οίκον εκπαίδευση για τα παιδιά τους (homeschoolers). (Linsenbach, 2003:5) : Σε πολλές πολιτείες !έσα στη διαδικασία κατά την οποία οι γονείς δηλώνουν στην πολιτεία ότι θα εκπαιδεύσουν το παιδί τους κατ’ οίκον, είναι και η συ!πλήρωση ενός εγγράφου (αίτησης) στο οποίο δηλώνουν τους λόγους για τους οποίους επιλέγουν αυτή τη !ορφή εκπαίδευσης, !ε ποια κριτήρια θεωρούν τον εαυτό τους 99 !!" # $ __________________________________________________________________________________________________ κατάλληλο και ικανό δάσκαλο για τα παιδιά τους, καθώς επίσης και βεβαίωση για τη δυνατότητα πραγ!ατοποίησης ενός τέτοιου προγρά!!ατος, σύ!φωνα !ε τις επαγγελ!ατικές τους υποχρεώσεις. Στην Νότια Ουαλία !ετά τη συ!πλήρωση της αίτησης πραγ!ατοποιείται επίσκεψη αρ!όδιου υπάλληλου από την υπηρεσία στο σπίτι, ο οποίος πιστοποιεί τη δυνατότητα του γονιού να πραγ!ατοποιήσει κατ’ οίκον διδασκαλία, ελέγχοντας το πρόγρα!!α που έχει δια!ορφώσει ο γονιός, τα εκπαιδευτικά υλικά, τα !έσα που θα αξιοποιήσει, τη διαδικασία κοινωνικοποίησης του παιδιού κ.α. (NSW, 2006) Επίσης υπάρχει πάντα η δυνατότητα οποιαδήποτε στιγ!ή θελήσουν οι γονείς, τα παιδιά τους να γραφτούν στο σχολείο αφού περάσουν ένα τεστ για να διαπιστωθεί το επίπεδό τους. Πολλά από τα παιδιά που εκπαιδεύονται κατ’ οίκον περνούν και από σχολικές τάξεις για !εγάλα διαστή!ατα. Γενικότερα η εναλλαγή κατ’ οίκον εκπαίδευσης !ε σχολική εκπαίδευση είναι !ια τακτική, η οποία πραγ!ατοποιείται χωρίς ιδιαίτερα προβλή!ατα . Αφού πραγ!ατοποιηθούν οι απαραίτητες διαδικασίες οι γονείς έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν ανά!εσα σε διάφορους τύπους κατ’ οίκον εκπαίδευσης (Linsenbach, 2003:22) : Θρησκευτική κατ΄ οίκον εκπαίδευση (χριστιανική, ισλα!ική, κ.α.) η οποία βασίζεται και αξιοποιεί εκπαιδευτικά υλικά ειδικά δια!ορφω!ένα γι’ αυτόν το τύπο εκπαίδευσης Εκπαίδευση κατ’ οίκον !ε δορυφορική υποστήριξη ή κάτω από την ο!πρέλα ενός συγκεκρι!ένου προγρά!!ατος το οποίο ακολουθούν πολλές οικογένειες. Πληροφορίες για τέτοιου είδους προγρά!!ατα παρέχονται από τα τοπικά σχολεία ή από τους φορείς υποστήριξης της κατ’ οίκον εκπαίδευσης. Κατ’ οίκον «σχολεία» !ε καταστατικό (Charter schools). Αυτού του είδους η κατ’ οίκον εκπαίδευση γίνεται !ε τη συνεργασία ο!άδων γονέων και εκπαιδευτικών και τη δη!ιουργία ενός καταστατικού, στο οποίο περιγράφονται οι κατευθύνσεις και οι σκοποί του «σχολείου». Τέτοιου είδους «σχολεία» συχνά χρη!ατοδοτούνται από ιδιώτες ή οργανισ!ούς. Παρέχουν διάφορες διευκολύνσεις καθώς !πορούν σχετικά εύκολα τα παιδιά να περάσουν από την κατ’ οίκον εκπαίδευση στην εκπαίδευση του σχολείου και αντίστροφα. Συνεργατική κατ’ οίκον εκπαίδευση. Γονείς οι οποίοι παρέχουν κατ΄ οίκον εκπαίδευση στα παιδιά τους συνεργάζονται !εταξύ τους για την πραγ!ατοποίηση διαφόρων δραστηριοτήτων. Εκπαίδευση κατ’ οίκον !ε την υποστήριξη συγκεκρι!ένων σχολείων τα οποία είναι οργανω!ένα γύρω από την κατ’ οίκον εκπαίδευση π.χ. το Clonlara School (http://www.clonlara.org) το οποίο έχει ως αποστολή να παρέχει τέτοιου είδους προγρά!!ατα. Συγκεκρι!ένα σύ!φωνα τις πληροφορίες που περιέχονται στην ιστοσελίδα του παρέχει: α) ευέλικτο πρόγρα!!α σπουδών εξατο!ικευ!ένο για κάθε !αθητή, β) τη δυνατότητα υποστήριξης από εξειδικευ!ένους εκπαιδευτικούς, γ) πρόσβαση σε αλληλεπιδραστικό εκπαιδευτικό υλικό για όλα τα γνωστικά αντικεί!ενα, δ) πρόσβαση σε σταθ!ισ!ένα τεστ πιστοποίησης γνώσεων όπως τα Terra Nova, SAT, ACT και AP. ) οδηγούς για την εκπαίδευση κατ’ οίκον την ειδική νο!οθεσία σε όλες τις πολιτείες των Η.Π.Α αλλά και χωρών εκτός Η.Π.Α. κά Εκπαίδευση κατ’ οίκον !ε τη βοήθεια ειδικών εκπαιδευτικών οι οποίοι παρακολουθούν την πρόοδο των παιδιών εξ αποστάσεως. Οι γονείς είναι υπεύθυνοι για την τήρηση του προγρά!!ατος από τα παιδιά τους και όχι για τη δια!όρφωση του π.χ. στη Γαλλία, CNED. Πηγές υποστήριξης για την κατ’ οίκον εκπαίδευση 100 !!" # $ __________________________________________________________________________________________________ Σύ!φωνα !ε την έρευνα του Εθνικού Κέντρου Στατιστικής για την Εκπαίδευση (National Center for Education Statistics)στις Η.Π.Α το 2003 οι γονείς που εκπαιδεύουν τα παιδιά τους κατ’ οίκον χρησι!οποιούν διάφορες πηγές και !έσα όπως: `η!όσιες βιβλιοθήκες Καταλόγους και ειδικές εκδόσεις για κατ’ οίκον εκπαίδευση Βιβλιοπωλεία Εκπαιδευτικές εκδόσεις Οργανισ!ούς σχετικά !ε την κατ’ οίκον εκπαίδευση Θρησκευτικούς οργανισ!ούς και οργανώσεις Άλλες πηγές Τοπικά δη!όσια σχολεία Ιδιωτικά σχολεία 82% 80% 81% 72% 68% 62% 41% 39% 39% Πίνακας 1. Πηγές που χρησι!οποιούν οι γονείς στην κατ’ οίκον εκπαίδευση, για την αναζήτηση εκπαιδευτικών υλικών, βιβλίων, και τη δια!όρφωση προγρά!!ατος σπουδών, National Center for Education Statistics, 2003 Μέσα τα οποία χρησι οποιούν οι γονείς για την κατ’ οίκον διδασκαλία Εξ αποστάσεως εκπαίδευση 41% Ταχυδρο!είο 15% `ιαδίκτυο, elmail 19% Τηλεόραση, βίντεο ή ραδιόφωνο 20% Πίνακας 2. Μέσα που χρησι!οποιούν οι γονείς στην κατ’ οίκον εκπαίδευση, για την αναζήτηση εκπαιδευτικών υλικών, βιβλίων, και τη δια!όρφωση προγρά!!ατος σπουδών, National Center for Education Statistics, 2003 Στην χώρα ας Η κατ’ οίκον εκπαίδευση επιτρέπεται !όνο όταν πολύ σοβαρές καταστάσεις υγείας απαγορεύουν στο παιδί να πηγαίνει στο σχολείο. Σύ!φωνα !ε την εφη!ερίδα της Κυβερνήσεως (Τεύχος 2ο, Αρ. 18035, 2002) «για την έγκριση και έναρξη προγρά ατος εκπαίδευσης στο σπίτι απαραίτητη προϋπόθεση είναι η εγγραφή, του αθητή σε σχολική ονάδα, είτε ειδικής είτε γενικής εκπαίδευσης. Ο θεσ ός της εκπαίδευσης στο σπίτι δεν υποκαθιστά, σε κα ία περίπτωση, την πιθανή αδυνα ία του σχολείου να ενσω ατώσει το αθητή. Είναι θεσ ός που στοχεύει στην ένταξη και όχι στον έ εσο αποκλεισ ό. Η εκπαίδευση στο σπίτι καλύπτει τόσο ακαδη αϊκά όσο και ειδικά προγρά ατα, όπως φυσιοθεραπεία, λογοθεραπεία κ.α. ανάλογα ε τις ειδικές ανάγκες του αθητή όπως αυτές διαπιστώνονται από το οικείο Κέντρο ιάγνωσης Αξιολόγησης και Υποστήριξης (Κ. .Α.Υ). και τα οποία εκπονούνται ε εύθηνη ειδικοτήτων που ορίζει το Κ. .Α.Υ. ο εκπαιδευτικός της τάξης στην οποία ανήκει ο αθητής συνεργάζεται ε το οικείο Κ. .Α.Υ και είναι ενή ερος για το πρόγρα α του αθητή αυτού. Οι εκπαιδευτικοί που αναλα βάνουν πρόγρα α εκπαίδευσης στο σπίτι βρίσκονται σε διαρκή συνεργασία ε το σχολείο, στο οποίο ανήκει ο αθητής και ερι νούν για α) την εξασφάλιση και παροχή εποπτικού και διδακτικού υλικού β) την παρακολούθηση του προγρά ατος τους σχολείου και την εξασφάλιση συ βατότητας ε το πρόγρα α της τάξης υποδοχής του αθητή γ) την οργάνωση βραχυχρόνιων επισκέψεων του αθητή στο σχολείο όταν η κατάσταση του το επιτρέπει. Επίσης 101 !!" # $ __________________________________________________________________________________________________ πολιτιστικές εκδηλώσεις, εκπαιδευτικές επισκέψεις και ειδικά προγρά ατα που εκπονεί η τάξη του σχολείου στην οποία ανήκει ο αθητής και που πορεί να παρακολουθήσει ε την υποστήριξη του εκπαιδευτικού που τον υποστηρίζει βοηθούν στην αποτροπή φαινο ένων απο ονωτισ ού και στην κοινωνική ενσω άτωση του αθητή. Το προσωπικό των Κ. .Α.Υ αναλα βάνει τη συ βουλευτική των γονέων σχετικά ε την προοπτική του προγρά ατος, την προοπτική ένταξης του αθητή, την οργάνωση της οικογένειας σε σχέση ε τις ιδιαίτερες ανάγκες του παιδιού και την επιτυχή υλοποίηση του προγρά ατος στο σπίτι, καθώς και άλλα συναφή προβλή ατα που προκύπτουν. Ο ιευθυντής του σχολείου τηρεί ατο ικό φάκελο του αθητή, στον οποίο παρέχονται και πληροφορίες για τους λόγους για τους οποίους παρέχεται εκπαίδευση στο σπίτι, την η ερο ηνία που το παιδί παρακολούθησε για τελευταία φορά το σχολείο, τις τρέχουσες εκπαιδευτικές ή ιατρικές παροχές και τις ε πλεκό ενες υποστηρικτικές υπηρεσίας που έχουν εγκριθεί για το σπίτι, και το εκπαιδευτικό και ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό που έχει ορισθεί για την πραγ ατοποίηση του προγρά ατος». Όπως είναι απόλυτα κατανοητό από το πλαίσιο που περιγράφει ο νό!ος δεν υπάρχει κα!ία άλλη περίπτωση παροχής κατ’ οίκον εκπαίδευσης, όχι !όνο στην πρωτοβάθ!ια αλλά ούτε στη δευτεροβάθ!ια. Για παράδειγ!α στην περίπτωση που κάποιος ενήλικας δεν έχει ολοκληρώσει τη φοίτηση του σε σχολείο της δευτεροβάθ!ιας δεν !πορεί να πάρει απολυτήρια γυ!νασίου ή λυκείου. Ο !όνος τρόπος απόκτησης του απολυτηρίου είναι η υποχρεωτική φοίτηση σε κάποιο σχολείο δεύτερης ευκαιρίας και όχι η πιστοποίηση των γνώσεων που !πορεί να έχει αποκτήσει κατ’ οίκον. Κατ’ οίκον εκπαίδευση υπέρ ή κατά; Εκτός από τους υπέρ!αχους της κατ’ οίκον εκπαίδευσης υπάρχουν και οι θεωρητικοί πολέ!ιοι της όπως ο Michel Apple, ο οποίος στο βιβλίο του «Εκσυγχρονισ ός και Συντηρητισ ός στην Εκπαίδευση» (2001: 249l274), ο οποίος δεν απορρίπτει τα θετικά της κατ’ οίκον εκπαίδευσης και αποδέχεται πολλά από τα επιχειρή!ατα των γονιών που επιλέγουν αυτή τη !ορφή εκπαίδευσης για τα παιδιά τους, τα οποία σχετίζονται !ε την ποιότητα της εκπαίδευσης. Ο ίδιος θεωρεί ό!ως ότι οι οπαδοί αυτής της !ορφής εκπαίδευσης προέρχονται από το συνδυασ!ό τριών κυρίως τάσεων, του νεοφιλελευθερισ!ού, του νεοσυντηριτισ!ού και του αυταρχικού λαϊκισ!ού σε συνδυασ!ό !ε έντονα θρησκευτικά πιστεύω που επηρεάζουν τις αντιλήψεις τους για την οικογένεια, τις σχέσεις των δύο φύλων, την «παράδοση», την οικονο!ία κ.α. Θεωρεί ότι η επιλογή της εκπαίδευσης στο σπίτι είναι !ια «επέκταση της «προαστικοποίησης» της καθη ερινής ζωής που βλέπου ε παντού γύρω ας. Είναι, σύ!φωνα !ε τον Apple, το αντίστοιχο των περιφραγ ένων κοινοτήτων και της ιδιωτικοποίησης της γειτονιάς, της αναψυχής, των πάρκων και τόσων άλλων πραγ άτων». Ένα από τα αποτελέσ!ατα της είναι η «απο!όνωση», η οποία οδηγεί στην απόρριψη της ιδέας της πόλης, και αντικαθίσταται !ε ένα κόσ!ο, καλά τακτοποιη!ένο και σχεδιασ!ένο όπου όλα είναι στη θέση τους ασφαλή και προβλέψι!α σε βαθ!ό που προσεγγίζουν το «βουκολικό όρα!α». Ακό!η συγκρίνει αυτή τη !ορφή εκπαίδευσης !ε το `ιαδίκτυο στο οποίο δη!ιουργούνται «εικονικές κοινότητες» !ε εξειδικευ!ένα ενδιαφέροντα, όπου υπάρχει η δυνατότητα «εξατο!ίκευσης» και επιλογής της πληροφορίας, που !πορεί να οδηγήσει στη «δια!όρφωση της ζωής στα !έτρα !ας» και να υπονο!εύσει τη συνοχή των τοπικών κοινωνιών, πολλές από τις οποίες έχουν ήδη χαλαρώσει και α!φιταλαντεύονται καθώς αρχίζουν να !ειώνονται οι κοινές ε!πειρίες, οι οποίες αποτελούν συστατικό 102 !!" # $ __________________________________________________________________________________________________ συνοχής. Κατά συνέπεια η κατανόηση, η αλληλεγγύη και η κοινωνική συγκρότηση συρρικνώνονται (Shapiro, 1999:4). Προχωρώντας την ανάλυση του για την κατ’ οίκον εκπαίδευση ο Apple (2001) θεωρεί ότι στις πεποιθήσεις των υποστηρικτών της, υπάρχουν αντιφάσεις, όπως ο φόβος για την ο!οιογένεια, την οποία ό!ως οι ίδιοι υπηρετούν καθώς είναι οι περισσότεροι φανατικοί οπαδοί θρησκευτικών ο!άδων. Ερ!ηνεύει το φόβο αυτό, ως φόβο για την ο!οιογένεια «!ε λάθος τρόπο», ο οποίος βασίζεται στην υπερβολική παρέ!βαση του κράτους, συνδέει !ε αυτόν τον τρόπο το κίνη!α της κατ’ οίκον εκπαίδευσης !ε αντικρατικές τάσεις, οι οποίες έχουν τις ρίζες τους στο τέλος του Β’ παγκοσ!ίου πολέ!ου. Βέβαια οι ερ!ηνείες του !πορούν να ερ!ηνευτούν !ε πολλούς τρόπους και να βρεθούν κάτω από έντονο προβλη!ατισ!ό, ίσως και συγκεκρι!ένες αντιρρήσεις. Οι γενικευ!ένες και αυθαίρετες, !έχρι ένα βαθ!ό, αναλύσεις στις οποίες οδηγείται δεν !πορούν να εξηγήσουν όλες τις επιλογές των ενδιαφερο!ένων για την κατ’ οίκον εκπαίδευση. Άλλωστε η κριτική αυτή που ασκεί θα !πορούσε να ασκηθεί !ε τον ίδιο τρόπο σε !ια ήδη πετυχη!ένη εκπαιδευτική εφαρ!ογή, όπως είναι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Τέτοια ό!ως κριτική προσέγγιση δεν γίνεται από «πολέ!ιους» της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Επίσης, θα πρέπει να πάρου!ε υπόψη !ας ότι η δική του κριτική προσέγγιση εστιάζεται στην κατ’ οίκον εκπαίδευση όπως έχει δια!ορφωθεί τις τελευταίες δεκαετίες στις Η.Π.Α. `εν είναι κοινωνιολογική προσέγγιση εκπαιδευτικής ανάλυσης !ε σκοπό την ερ!ηνεία γενικότερων εκπαιδευτικών φαινο!ένων, αλλά !ια προσέγγιση που προσπαθεί να εξηγήσει ένα κοινωνικό φαινό!ενο, κυρίως θρησκευτικής προέλευσης στη συγκεκρι!ένη χώρα. Συ πέρασ α Συνοψίζοντας, στην εργασία αυτή έγινε !ια προσπάθεια συνοπτικής αλλά συνολικής παρουσίασης του κινή!ατος της κατ’ οίκον εκπαίδευσης, των πλεονεκτη!άτων της αλλά και των ιδεολογικών κινδύνων που ελλοχεύει. Η δια!όρφωση !ιας άποψης υπέρ ή κατά της εισαγωγής και της νο!ι!οποίησης της κατ’ οίκον εκπαίδευσης δεν είναι εύκολη υπόθεση. Οι ακρότητες και οι κίνδυνοι που έχουν παρατηρηθεί κατά την εφαρ!ογή της διεθνώς, χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής προκει!ένου να δια!ορφωθεί ένα πλαίσιο προϋποθέσεων για την εφαρ!ογή του. Είναι ό!ως ιδιαίτερα ση!αντικό να τονιστεί ότι τέτοιες !ορφές εναλλακτικής εκπαίδευσης δίνουν νέες διαστάσεις στο συνολικό σύστη!α εκπαίδευσης, καθώς βασικό και αναγκαίο κριτήριο της δεν αποτελούν οι ώρες σω!ατικής παρουσίας στο σχολείο, αλλά η πραγ!ατική εκπαίδευση και !όρφωση !ε όποιο τρόπο και αν πραγ!ατοποιείται. Βασικό κριτήριο είναι η πιστοποίηση των γνώσεων και των δεξιοτήτων !ε διαδικασίες και !ηχανισ!ούς ελέγχου ποιότητας και περιεχο!ένου. Θεωρώντας ότι σε !ια κοινωνία η ύπαρξη υποχρεωτικής εκπαίδευσης και όχι υποχρεωτικής σχολικής φοίτησης είναι ένας δείκτης δη!οκρατίας και ελευθερίας, επιδιώκου!ε την έναρξη ενός επιστη!ονικού διαλόγου για το ζήτη!α αυτό και όλες του τις διαστάσεις. 103 !!" # $ __________________________________________________________________________________________________ Βιβλιογραφία Apple, W.,M., (2001). «Εκσυχρονισ ός και συντηρητισ ός στην εκπαίδευση», Εκδόσεις Μεταίχ!ιο. Bielick, S., Chandler; Κ., and Broughman, S., (2001). "Homeschooling in the United States: 1999." CES Technical Report,. Washington, D.C.: U.S. Department of Education, National Center for Education Statistics, `ιαθέσι!ο στο δικτυακό τόπο: http://nces.ed.gov/pubsearch/pubsinfo.asp?pubid=2001033 (προσπ. 1/2/2007) Gabb, S.,(2004), Home Schooling: A brief Perspective, `ιαθέσι!ο στο δικτυακό τόπο: http://www.seangabb.co.uk./academic/homeschooling.htm (12/5/2007) Linsenbach, S., (2003), Homeschooling book, Take a charge of your child’s education, Adams Media Corporation, Avon, Masschusetts Meighan, R., (2002). «Ευέλικτο Σχολείο», Εκδόσεις Σπηλιώτη Pearson, C.R., (2002), The worth of a child: Rural Homeschooling/Public School Partnerships Are Leading the Way. `ιαθέσι!ο στο δικτυακό τόπο: http://eric.ed.gov/ERICDocs/data/ericdocs2sql/content_storage_01/0000019b/80/1a/0a/6b.pdf (15/4/2007) Randall J., (2003), Home Education, Publications and Records, Commons Publications, Commons Hansard, Bound Volume Hansard l Westminster Hall Column 59WH—continued, Volume No. 405, Part No. 393, `ιαθέσι!ο στο δικτυακό τόπο: http://www.publications.parliament.uk/pa/cm200203/cmhansrd/vo030513/halltext/30513h05.htm (18/5/2007) Shapiro, A., (1999). The Net that Binds: Using Cyberspace To Create Real Communities, `ιαθέσι!ο στο δικτυακό τόπο http://www.thenation.com/doc/19990621/shapiro (10/5/2007) Sorooshian P., (2006) Are You Considering Homeschooling, `ιαθέσι!ο στο δικτυακό τόπο: http://www.nhen.org/newhser/default.asp?id=229 (18/5/2007) `η!ητρακοπούλου Μ. (2007) αδη!οσίευτη προφορική συνέντευξη στην Μανούσου Ευαγγελία για την κατ’ οίκον εκπαίδευση What Is Homeschooling? (χ.χ) `ιαθέσι!ο στο δικτυακό τόπο: http://www.homeeducationnz.co.nz/homeschool.html (12/3/2007) Questions and Answers about Homeschooling (χ.χ.) `ιαθέσι!ο στο δικτυακό τόπο:http://www.hslda.ca/qa.asp#q9 (8/3/2007) Homeschooling (2007) `ιαθέσι!ο στο δικτυακό τόπο: http://en.wikipedia.org/wiki/Homeschooling (11/3/2007) 104