Pracownik cudzoziemiec, wychowujący dziecko do lat 14 wypełnił oświadczenie, że będzie korzystał z 2 dni opieki zgodnie z art. 188 Kodeksu pracy (dalej: K.p.). Oświadczenie zostało przyjęte przez pracodawcę, jednak okazało się, że dziecko znajduje się poza granicami Unii Europejskiej. Rodzic nie sprawuje nad nim stałej opieki, ale władze rodzicielskie, w związku z długotrwałym wyjazdem za granicę, nie zostały mu ograniczone przez sąd. Pracodawca stanął więc przed dylematem: czy w takiej sytuacji powinien udzielić dni wolnych na dziecko, tylko na podstawie oświadczenia. Pracownik utrzymuje, że dni te są mu potrzebne na wyjazd do rodziny i de facto w tym okresie będzie opiekował się dzieckiem. Pytanie więc, czy z uwagi na brak wspólnego zamieszkiwania z dzieckiem pracodawca ma prawo odmówić mu udzielenia dni wolnych na podstawie art. 188 K.p.

Sprawdź w LEX: Czy pracownikowi zatrudnionemu u jednego pracodawcy na dwie umowy o pracę przysługuje 4 dni opieki na podstawie art. 188 k.p.? >

- Przepis art. 188 Kodeksu pracy jest bardzo ogólny i nie wymaga nawet podawania daty urodzenia dziecka. Prawo do dwóch dni w roku opieki nad dzieckiem jest uprawnieniem rodzica, z którego ma prawo skorzystać na podstawie oświadczenia. Przepisy nie dostarczają wzoru oświadczenia ani zakresu informacji, które powinny się w nim znaleźć. Dlatego pojawia się wątpliwość, czy pracodawca może żądać od pracownika podania daty urodzenia dziecka w celu weryfikacji uprawień. To rodzi problemy praktyczne dla działów kadr – zauważa Dagmara Aniołek, HR & Payroll Senior Specialist w RSM Poland.

Czytaj również: NSA: Policjant 4 lata czekał na przyznanie dwóch dni na opiekę nad dzieckiem, aż został zwolniony>>
 

Dni wolne na opiekę nad dzieckiem

Dni wolne na opiekę nad dzieckiem reguluje art. 188 Kodeksu pracy. Zgodnie z nim, pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. O sposobie wykorzystania w danym roku kalendarzowym zwolnienia decyduje pracownik w pierwszym wniosku o udzielenie takiego zwolnienia złożonym w danym roku kalendarzowym.  

Sprawdź w LEX: Czy pracownica, która ma ograniczone prawa rodzicielskie, ma prawo do wykorzystania 2 dni na opiekę nad zdrowym dzieckiem? >

Jak podkreśla Dagmara Aniołek, przepisy nie określają, czy pracodawca może odmówić pracownikowi skorzystania z tego uprawnienia i nie może ustalać czy zwolnienie jest wykorzystywane zgodnie z jego celem. - Dotychczasowa praktyka pokazuje, że pracodawca nie ma prawa odmówić pracownikowi, co więcej pracownik nie ma obowiązku motywowania swojej prośby – podkreśla.

Sprawdź w LEX: Czy drugi rodzic powinien na oświadczeniu potwierdzić że nie będzie korzystał z uprawnień rodzicielskich? >

Aniołek zaznacza, że problem może być tym większy choćby ze względu na planowane modyfikacje art. 188 K.p., który aktualnie przewiduje prawo do 2 dni lub 16 godzin zwolnienia od pracy dla pracownika wychowującego dziecko do lat 14. Natomiast zgodnie z projektem ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy w celu wprowadzenia równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów, który ma na celu wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2019/1158 (druk sejmowy nr 1319), wymiar tego zwolnienia zostałby zwiększony do 5 dni lub 40 godzin. - Z uwagi na to, kwestia udzielenia 2 dni zwolnienia dotąd nie stanowiła większych problemów, jeżeli chodzi o organizację czasu pracy, natomiast 5 dni to już cały tydzień roboczy – podkreśla Dagmara Aniołek. I dodaje:  W tej sytuacji udzielenie 5 dni zwolnienia na podstawie samego oświadczenia budzi pewne wątpliwości.

Sprawdź w LEX: Czy dni urlopu okolicznościowego oraz 2 dni opieki na dziecko, pomniejszają dni uprawniające do otrzymania dodatkowego wynagrodzenia rocznego? >

Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy

Krzysztof W. Baran

Sprawdź  

Nie musi to być bezpośrednia opieka nad dzieckiem

Piotr Nietrzpiel, radca prawny z kancelarii Wojewódka i Wspólnicy podkreśla, że przepis art. 188 k.p. jako przesłankę jego zastosowania wskazuje jedynie fakt wychowywania dziecka w wieku do lat 14.  - Sam cel wykorzystania zwolnienia na podstawie powyższego przepisu powinien być rozumiany dość szeroko, zwłaszcza że nie został on wyartykułowany w samej treści przepisu, który wskazuje jedynie osobę uprawnioną do skorzystania do zwolnienia, a nie wskazuje jego celu. Zatem realizacja celu nie musi objawiać się w bezpośrednim sprawowaniu opieki nad dzieckiem, a może stanowić również inne czynności podejmowane w interesie dziecka (np. zrobienie zakupów rzeczy potrzebnych dziecku i przesłanie ich na Ukrainę ). Pracodawca w tym wypadku nie ma żadnych narzędzi, aby zweryfikować rzeczywiste wypełnienie celu zwolnienia, zwłaszcza iż nie ma prawa dopytywać pracownika, jakie czynności wychowawcze planuje podjąć – mówi mec. Nietrzpiel.

Sprawdź w LEX:  Czy kwarantanna bądź izolacja domowa przerywają nierozpoczętą jeszcze opiekę nad dzieckiem z art.188 k.p.? >

I dodaje: -Natomiast rozumienie sformułowania „wychowują” powinno obejmować w mojej ocenie osoby, które posiadają prawa rodzicielskie, a zatem mają prawo i obowiązek wychowywać swoje dziecko, niezależnie od tego, czy na co dzień wychowują to dziecko w sposób bezpośredni. Jednak nie można odmówić im prawa podejmowania szeroko rozumiany czynności wychowawczych w każdym czasie. Oczywiście poza powyższą sytuacją prawo do zwolnienia powinny mieć osoby, które faktycznie wychowują dziecko na podstawie innych tytułów niż władza rodzicielska.

Sprawdź w LEX: Czy samotna matka dwojga dzieci może wnioskować o opiekę nad dzieckiem do lat 14, w sytuacji gdy toczy się postępowanie w przedmiocie ograniczenia jej władzy rodzicielskiej? >

Zresztą, jak zaznacza mec. Nietrzpiel, pracodawca nie może weryfikować, czy pracownik realizuje swoje uprawnienia wychowawcze bezpośrednio, zwłaszcza iż samo wychowywanie może być rozumiane bardzo szeroko i niekoniecznie wiąże się z bezpośrednim przebywaniem z dzieckiem.

- Tym samym wniosek pracownika, który ma prawa rodzicielskie do opieki nad dzieckiem do lat 14 powinien zostać uwzględniony bez możliwości weryfikowania przez pracodawcę, w jaki sposób opieka jest sprawowana i jakie czynności planuje podjąć pracownik w związku z wnioskowaniem o zwolnienie, gdyż odmowa zwolnienia z powołaniem się na fakt nieprzebywania dziecka w Polsce (zwłaszcza, że pracodawca nie może mieć wiedzy, czy to dziecko w czasie zwolnienia do Polski nie przyjedzie) może rodzić zarzut naruszenia praw pracowniczych i nieuprawnionego zawężenia celu zwolnienia, którego przepis nie wskazuje, jedynie do sprawowania bezpośredniej opieki nad dzieckiem – uważa mec. Piotr Nietrzpiel.

Sprawdź w LEX: Jak wyliczyć wynagrodzenie za urlop okolicznościowy? >

Ostatecznie w opisywanej sprawie pracodawca przyznał pracownikowi dwa dni opieki na dziecko. Uznał bowiem, że skoro jest to uprawnienie rodzica a przepisy nie nakładają na pracownika obowiązku wspólnego zamieszkania z dzieckiem, to rodzic, któremu nie ograniczono praw rodzicielskich faktycznie będzie zajmował się dzieckiem w czasie swojego urlopu. Udzielił mu więc 12 dni urlopu, w tym 2 dni opieki na dziecko.

Czytaj w LEX: Urlopy rodzicielskie i inne uprawnienia z tytułu rodzicielstwa >